Ο στρουκτουραλισμός σε 4 ερωτήσεις

• Τι είναι ο στρουκτουραλισμός;

Πρόκειται για μια θεωρία η οποία υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος μπορεί να γίνει αντιληπτός μόνο μέσα από ένα δίκτυο συμβολικών σχέσεων- δομών στις οποίες συμμετέχει χωρίς να το συνειδητοποιεί. Εμπνευσμένη από έρευνες στους τομείς της ανθρωπολογίας, της εθνολογίας και της γλωσσολογίας, η αντίληψη αυτή αναπτύχθηκε μετά τον Β Δ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στην πρώτη μεγάλη μελέτη του που έγραψε το 1949 υπό τον τίτλο «Οι στοιχειώδεις δομές της συγγένειας», ο Κλοντ Λεβί-Στρος εξέθεσε τη σημασία της απαγόρευσης της αιμομιξίας μεταξύ ανδρών και γυναικών στους Ινδιάνους του Αμαζονίου. Το ίδιο πλέγμα ερμηνείας επαναλαμβάνεται στους «Θλιμμένους Τροπικούς». Σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής, ακόμη και στην καλλιτεχνική παραγωγή, όπως για παράδειγμα μέσα από τα έργα του Προυστ ή του Βάγκνερ, ο Κλοντ Λεβί-Στρος θέλησε να καταδείξει τους νόμους οι οποίοι δομούν την ανθρώπινη παραγωγή και της δίνουν την έννοιά της.

Σχετικά με αυτού του είδους τη στρουκτουραλιστική ευαισθησία έχουν θεωρηθεί τα έργα τόσο φιλοσόφων όπως ο Μισέλ Φουκό ή ο Λουί Αλτουσέρ, και γλωσσολόγων όπως ο Ρομάν Γιάκομπσον όσο και ψυχαναλυτών όπως ο Ζακ Λακάν, ο οποίος δήλωσε, στα βήματα του Λεβί-Στρος, ότι «το ασυνείδητο είναι δομημένο σαν μια γλώσσα».

• Είναι ο Κλοντ Λεβί-Στρος ο ιδρυτής του;

Το έργο του Κλοντ Λεβί-Στρος προφανώς συνδέεται με ένα τεράστιο κίνημα ιδεών το οποίο γεννήθηκε στη δεκαετία του 1960 και ονομάστηκε στρουκτουραλισμός. Παρ΄ ότι κρατήθηκε πάντα σε απόσταση από αυτή την ονομασία, η οποία για ένα διάστημα αποτέλεσε τεράστια μόδα, ο συγγραφέας των «Θλιμμένων Τροπικών» μπορεί να θεωρηθεί ο βασικός θεμελιωτής αυτού του νέου τρόπου σκέψης.

• Τι απήχηση είχε ο στρουκτουραλισμός την εποχή του;

Η επιρροή του ήταν πολύ σημαντική στη Γαλλία και στο εξωτερικό, ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, γιατί εναντιωνόταν στον υπαρξισμό, όπου κυριαρχούσε η προσωπικότητα του Ζαν-Πολ Σαρτρ. Ο τελευταίος θεωρούσε τον άνθρωπο υποκείμενο ον και κύριο του πεπρωμένου του, άποψη την οποία ο Λεβί-Στρος αμφισβήτησε ριζικά για την«αφέλειά»της.

• Πώς γίνεται αντιληπτός σήμερα;

Σήμερα ο στρουκτουραλισμός θεωρείται ένα ρεύμα σκέψης το οποίο κατέδειξε τα όρια της ανθρώπινης ελευθερίας αλλά επίσης ένα κίνημα το οποίο ορισμένες φορές παρασύρθηκε σε έναν ακατάληπτο δογματισμό. Εξάλλου μεγάλοι στοχαστές όπως ο Εμμανουέλ Λεβινάς, αμφισβήτησαν τον Λεβί-Στρος προσάπτοντάς του ότι λησμονεί τη σημασία του ανθρώπινου προσώπου. [ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 8 Νοεμβρίου 2009]