Ελληνίδες μάγισσες στη Βενετία

• Ιστορική έρευνα της Διον. Γιαλαμά

Ηταν γυναίκες, Ελληνίδες και έζησαν στη Βενετία μεταξύ του 16ου και του 18ου αιώνα. Οι Aloysia ή Teodora greca, Faustina greca, Stamatina greca, Oliva Cretensis, Marietta Cadida ή Livia Muschiera και Marchesina greca, Elena greca, Marietta greca και Calizza, Angela greca και Betta greca, Virginia greca, Marula greca, Magdalena greca είναι μερικές από τις Ελληνίδες που έζησαν εκείνα τα χρόνια στη Βενετία και κατηγορήθηκαν ως μάγισσες. Οι περισσότερες κατηγορήθηκαν επειδή έκαναν μάγια για να κερδίσουν έναν άντρα ή βοηθούσαν άλλες γυναίκες για να κατακτήσουν τον άντρα που τις ενδιέφερε! Η Angela greca κατηγορήθηκε ότι συμβούλευε μια γειτόνισσά της να «βάλει ένα βότανο μέσα στα σπάργανα ενός βρέφους, το οποίο στη συνέχεια θα βαπτιζόταν. Η Ελληνίδα τη διαβεβαίωνε ότι το βότανο θ’ αποκτούσε μαγικές δυνάμεις και με αυτό κατόπιν θα της σημάδευε το σπίτι για να της φέρει τύχη». Μια άλλη, η Marietta dalla Nave, κατηγορήθηκε ότι με τα μάγια της διέλυσε τον δεσμό της κόρης της μ’ έναν Βενετό!

Οι συνθήκες μέσα στις οποίες αναπτύχθηκαν συμπεριφορές και εκδηλώσεις που κατηγορήθηκαν από την Εκκλησία ως αιρετικές και οι εκφραστές τους (κυρίως γυναίκες) κατηγορήθηκαν ως μάγισσες είναι το υλικό ενός πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου που θα κυκλοφορήσει την ερχόμενη εβδομάδα από το «Βιβλιοπωλείον της Εστίας», που παρουσιάζει η «Κ», προδημοσιεύοντας και αποσπάσματα. Τίτλος του, «Ελληνίδες μάγισσες στη Βενετία, 16ος - 18ος αι. (με βάση τις δικογραφίες της Ιεράς Εξέτασης της Βενετίας)».

Η ιστορικός Διονυσία Γ. Γιαλαμά χρειάστηκε περίπου 25 χρόνια για να ολοκληρώσει την έρευνα και τη συγγραφή αυτής της ενδιαφέρουσας μελέτης, βασισμένη σε μια ιδέα του αείμνηστου βυζαντινολόγου Νικολάου Παναγιωτάκη. Η Διονυσία Γιαλαμά έψαξε πολλά αρχεία, κατέγραψε κατηγορίες, μαγικές πρακτικές, απολογίες, δίκες, συμπεριφορές ιεροεξεταστών, ιερωμένων, θεολόγων και λογίων, όχι μόνο στη Βενετία αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη, δίνοντάς μας ένα σημαντικό αφήγημα για τα θρησκευτικά ήθη μιας ολόκληρης εποχής στην Ευρώπη.

Ηταν το 1326/27, όταν ο Πάπας Ιωάννης ΚΒ΄ «με τη βούλα Super illius specula, αφορμώμενος και από προσωπικές του φοβίες, παρουσιάζει τη ζοφερή κατάσταση που επικρατεί και εξουσιοδοτούσε την Ιερά Εξέταση να δικάζει περιπτώσεις μαγισσών που παραδέχονταν αυτή τη σχέση. Μεταξύ των ετών 1450 και 1650, χιλιάδες άνθρωποι, στην πλειονότητά τους γυναίκες, δικάστηκαν για το έγκλημα της μαγείας, μας πληροφορεί η Διονυσία Γιαλαμά. Ηταν «ο φόβος για τον διάβολο που αποτέλεσε κυρίαρχο ψυχολογικό φαινόμενο που επηρέαζε καταλυτικά τον άνθρωπο του 16ου και του 17ου αιώνα». Ενας φόβος που ο Trevor-Poper θεωρεί ότι κάθε φορά υπάρχει σε κάθε κοινωνία. «Λόγου χάρη, στη Γερμανία ο φόβος επικεντρώθηκε στους Εβραίους. Στην Ευρώπη ο κόσμος στο σύνολό του κυριεύθηκε τόσο από τον φόβο για τις μάγισσες, ώστε δεν άργησε αυτός να εξελιχθεί σε απηνή διωγμό, που ορισμένες φορές έλαβε παρανοϊκές διαστάσεις. Ηδη από τον Μεσαίωνα ο διάβολος ήταν τυπική μορφή γύρω από την οποία κρυσταλλώθηκαν οι φόβοι της κοινωνίας».

Ανάκριση και τιμωρία

Οι ανακριτικοί τρόποι και οι τιμωρίες ποικίλλουν προς όσους κατηγορούνταν για μαγεία στις διάφορες περιοχές της Ευρώπης. Στη Βενετία, για παράδειγμα, «ο μηνυτής δεν προβάλλει ποτέ την ιδιόρρυθμη εμφάνιση ή την ηλικία της μάγισσας ως τεκμήρια της μεμπτής δράσης της, αλλά τον ηθικό της βίο». Αλλά και η Ιερά Εξέταση στη Βενετία χαρακτηρίζεται από μετριοπάθεια και τήρηση χαμηλών τόνων. Το ίδιο συνέβαινε και ως προς τη χρήση βασανιστηρίων, όπου σε ελάχιστες περιπτώσεις εφαρμοζόταν αυτή η δοκιμασία. Ενδιαφέρον προξενεί το ότι οι ιεροεξεταστές όταν αποφάσιζαν να οδηγήσουν κάποιον ηλικιωμένο στην αίθουσα βασανιστηρίων, διέταζαν τους αρμοδίους να του φερθούν με άκρα επιείκεια»! Οσο για το πιο συνηθισμένο βασανιστήριο ήταν το σχοινί (corda).

Αυτός ο συλλογικός φόβος και οι απηνείς διωγμοί στις μάγισσες της Ευρώπης σταμάτησαν τον 18ο αιώνα, όταν οι εκφραστές και οι οπαδοί του Διαφωτισμού «με όπλο τον ορθό λόγο (raison) γκρέμισαν το θεωρητικό οικοδόμημα που στήριζε τις δεισιδαιμονικές αντιλήψεις και του έδωσαν τη χαριστική βολή».

• Της Ολγας Σελλα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 21/11/2009