Λένε πως όσοι ασχολούνται επαγγελματικά με τον χρόνο, όσοι μελετούν τις αργόσυρτες δομές πανάρχαιων πολιτισμών και κοινωνιών, υπογράφουν μεγάλης διάρκειας συμβόλαια ζωής. Ο εθνολόγος και ανθρωπολόγος Κλοντ Λεβί-Στρος, του οποίου ο θάνατος, σε ηλικία 101 ετών, ανακοινώθηκε την Τρίτη 3 Νοεμβρίου, δεν διέψευσε τον κανόνα. Διέτρεξε όλον τον 20όν αιώνα, είναι ο πατέρας του στρουκτουραλισμού και ορισμένα από τα βιβλία του, ιδιαίτερα ηΑγρια σκέψη(στα ελληνικά από τον Παπαζήση) και οι
Θλιβεροί Τροπικοί (στα ελληνικά από τη Χατζηνικολή), θεωρούνται βίβλοι ολόκληρης της δυτικής σκέψης. Δεν είναι τυχαίο ότι στις 28 Νοεμβρίου 2008 περισσότεροι από 12.000 άνθρωποι επισκέφθηκαν το Μουσείο Μπρανλί στο Παρίσι, στις όχθες του Σηκουάνα, ένα από τα καινούργια μουσεία της γαλλικής πρωτεύουσας, για τις ειδικές εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν εκείνη την ημέρα με την αφορμή των 100ών γενεθλίων του Κλοντ Λεβί-Στρος. Ηταν από τους τελευταίους μεγάλους μιας ολόκληρης γενιάς γάλλων διανοουμένων που δημιούργησαν σχολές, συνενοχές, άλλαξαν τον τρόπο να βλέπουμε την επιστήμη και τα πράγματα, άλλαξαν τον τρόπο να βλέπουμε τους εαυτούς μας και άφησαν ανεξίτηλη σφραγίδα σε αυτό που ονομάζουμε επιστήμες του ανθρώπου (human sciences).
Από τους απολίτιστους στους πολιτισμένους
Ο Κλοντ Λεβί-Στρος μάς έδειξε, μελετώντας τις τελετουργίες των «απολίτιστων», ότι και οι κοινωνίες των «πολιτισμένων» έχουν ανάγκη από αυτές, ιδιαίτερα σήμερα, σε μια εποχή ισοπέδωσης, με συμπτώματα εντονότερα σε κοινωνίες ρηχές σαν τη δική μας. Δεν αναφέρω τυχαία τη λέξη «απολίτιστος». Οταν άρχισε να διδάσκει στη Σχολή Ανωτάτων Σπουδών (Εcole des Ηautes Εtudes), τότε κομμάτι της Σορβόννης, η έδρα του είχε τίτλο «Θρησκείες των απολίτιστων λαών». Κάποια μέρα ένας αφρικανός ακροατής του διαμαρτυρήθηκε. Αλλαξε την ονομασία της έδρας σε «Θρησκείες των λαών που δεν γνωρίζουν τη γραφή», αφού, όπως έλεγε, «δεν μπορούσαμε να λέμε ότι οι άνθρωποι που έρχονταν να συζητήσουν μαζί μας στη Σορβόννη ήταν απολίτιστοι». Ο Κλοντ Λεβί-Στρος γεννήθηκε συμπτωματικά στις Βρυξέλλες το 1908. Ο πατέρας του ήταν ζωγράφος και είχε καταφύγει εκεί προσωρινά το ίδιο έτος γιατί είχε βρει παραγγελίες. Δυόμισι μηνών επέστρεψε στο Παρίσι. Παριζιάνος λοιπόν και μάλιστα κάτοικος του 16ου διαμερίσματος, του πιο μεγαλοαστικού διαμερίσματος της γαλλικής πρωτεύουσας, που σήμερα του προκαλεί αφόρητη πλήξη, όπως είχε δηλώσει. Παριζιάνος αλλά πολίτης του κόσμου, όχι ακριβώς κοσμοπολίτης αλλά εθνολόγος, νομάς όχι στα μεγάλα καφενεία και στα πολυτελή ξενοδοχεία αλλά σε καλύβες άλλων νομάδων, νομαδικών φυλών των Τροπικών. Οι γονείς του ήταν άθεοι, μολονότι η μητέρα του ήταν κόρη ραβίνου. Τον ίδιο δεν τον απασχόλησε ποτέ η σχέση με έναν προσωπικό Θεό. Μελέτησε και δίδαξε βέβαια Ιστορία των Θρησκειών και, όπως δήλωσε σε μια μεγάλη συνέντευξή του το 1988,«σήμερα σέβομαι πολύ περισσότερο τη θρησκεία απ΄ όσο όταν ήμουν 18 ή 20 ετών». Στα 16 του γοητεύθηκε από τον Μαρξ. Σπούδασε Νομικά και Φιλοσοφία αλλά παθιάστηκε περισσότερο με την πολιτική και την πολιτική σκέψη.
Το αποκαλυπτικό ταξίδι στη Βραζιλία
Αρχισε να κερδίζει τα προς το ζην ως καθηγητής σε λύκειο και η αποφασιστική στιγμή της ζωής του ήρθε στις αρχές του 1935, όταν έφυγε για τη Βραζιλία. Την αναχώρησή του την αφηγείται στο μείζον βιβλίο τουΘλιβεροί Τροπικοί. Γύρω στα 1930 άρχισε να διαδίδεται μεταξύ των νεαρών φιλοσόφων ότι υπήρχε ένας κλάδος που τον έλεγαν εθνολογία και που δεν είχε αναγνωριστεί επισήμως, παρ΄ ότι στο Παρίσι είχε ιδρυθεί Ινστιτούτο Εθνολογίας και το παλιό Εθνογραφικό Μουσείο είχε μετονομαστεί σε Μουσείο του Ανθρώπου. Τα πράγματα λοιπόν άλλαζαν και αυτός έβλεπε την ευκαιρία να συνδυάσει τις φιλοσοφικές σπουδές του, τον μαρξισμό και την περιπέτεια. Πήγε στη Βραζιλία, στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο, επειδή ήθελε να γίνει εθνολόγος. Στο τέλος της πρώτης ακαδημαϊκής χρονιάς, αντί να επιστρέψει με τη γυναίκα του στη Γαλλία, πήγαν στο Μάτο Γκρόσο, στην περιοχή των Ινδιάνων Καντουβέο και Μπορόρο. Εκεί άρχισε η μεγάλη περιπέτεια που ανέδειξε τον Κλοντ Λεβί-Στρος κατεξοχήν εθνολόγο του 20ού αιώνα, τον επιστήμονα που το όνομά του ταυτίστηκε με την εθνολογία, δημιούργησε σχολή και ακολουθήθηκε από πλήθος μαθητών. «Βρισκόμουν σε κατάσταση πνευματικής υπερδιέγερσης» θυμόταν αργότερα.«Ενιωθα να ξαναζώ τις περιπέτειες των πρώτων περιηγητών του 16ου αιώνα. Ανακάλυπτα τον Νέο Κόσμο και όλα μου φαίνονταν μυθικά, τα τοπία, τα ζώα, τα φυτά...». Το 1936 διοργάνωσε στο Παρίσι μια έκθεση με κεραμικά και διακοσμημένα δέρματα των Καντουβέο. Στη Βραζιλία, εκτός από τους Ινδιάνους, συνάντησε και τον ιστορικό Φερνάν Μπροντέλ, ο οποίος είχε πάει και αυτός να διδάξει, τον άνθρωπο που άλλαξε την επιστήμη της Ιστορίας. Εφυγε από τη Βραζιλία το 1939 για να μην ξαναγυρίσει ποτέ, παρά μόλις το 1985, ως μέλος μιας αποστολής του προέδρου Μιτεράν.
Η Νέα Υόρκη και οι Ινδιάνοι της Αμερικής
Στον πόλεμο βρέθηκε στη Νέα Υόρκη χάρη σε μια πρόσκληση από τη Νew School for Social Research και ένα πρόγραμμα του Ιδρύματος Ροκφέλερ για τη διάσωση των ευρωπαίων διανοουμένων από τους ναζιστές. Στις ΗΠΑ υπέγραφε πια ως Κλοντ Λ. Στρος, κατόπιν υποδείξεως της Σχολής. Οι φοιτητές θα έβρισκαν αστείο έναν καθηγητή που το επώνυμό του θα ταυτιζόταν με τη γνωστή μάρκα των μπλουτζίν παντελονιών. Στην Αμερική έζησε μέσα στην ομάδα ενός μικρόκοσμου καλλιτεχνών όπως ο Μπρετόν, ο Τανγκί, ο Ντυσάν, ο Μαξ Ερνστ, η Λεονόρα Κάρινγκτον. Στις ΗΠΑ η Υπηρεσία Αμερικανικής Εθνολογίας ξεκινούσε τότε τη σύνταξη του «Εγχειριδίου των Ινδιάνων της Λατινικής Αμερικής» και τον κάλεσαν αμέσως να συνεργαστεί.
Τον Ιανουάριο του 1945 επέστρεψε στο Παρίσι, ύστερα από ένα δύσκολο ταξίδι με μια αμερικανική νηοπομπή, καθώς ο πόλεμος δεν είχε τελειώσει. Τοποθετήθηκε στη Διεύθυνση Πολιτιστικών Ανταλλαγών και ήταν επιφορτισμένος να δέχεται όσους ήθελαν να επισκεφθούν τις ΗΠΑ. Σε αυτή την υπηρεσία πρωτογνώρισε τον Μερλό-Ποντί. Και καθώς δεν ήξερε τίποτε από ό,τι συνέβαινε στη Γαλλία, ρώτησε τον φιλόσοφο τι ήταν ο υπαρξισμός. Ο Μερλό-Ποντί τού απάντησε πως ήταν μια προσπάθεια αναβίωσης της υψηλής φιλοσοφίας σύμφωνα με την παράδοση του Καρτέσιου και του Καντ.
Τον Απρίλιο του 1945 ξαναγύρισε στη Νέα Υόρκη ως μορφωτικός ακόλουθος. Ηταν ένα δώρο καθώς τότε έγραφε τις
Θεμελιώδεις δομές της συγγένειας και είχε απόλυτη ανάγκη από τις αμερικανικές βιβλιοθήκες. Επέστρεψε στη Γαλλία στο τέλος του 1947. Εχοντας ζήσει 13 χρόνια μακριά από τη Γαλλία, δεν ήταν εξοικει
ωμένος με τις ίντριγκες των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Εθεσε δύο φορές υποψηφιότητα για το Κολέγιο της Γαλλίας και τις δύο φορές καταψηφίστηκε, το 1949 και το 1950, θύμα αντιπαλοτήτων ανάμεσα στους συντηρητικούς και στους φιλελευθέρους. Εξελέγη τελικά δέκα χρόνια μετά, παρ΄ όλο που είχε δεχθεί προειδοποίηση ότι δεν θα έμπαινε ποτέ στο Κολέγιο.
Η ώρα των «Θλιβερών Τροπικών»
Οι
Θλιβεροί Τροπικοί εκδόθηκαν το 1955. Η υποδοχή ήταν πρωτοφανής. Ο Μισέλ Λερίς, ο Μορίς Μπλανσό, ο Ζορζ Μπατάιγ, ο Ρεϊμόν Αρόν το αγκάλιασαν. Το περιβάλλον των εθνολόγων ήταν πιο συγκρατημένο. Το 1958 εκδόθηκε ηΔομική Ανθρωπολογία, ένα βιβλίο που πρόσεξαν και σχολίασαν οι φιλόσοφοι, οι κοινωνιολόγοι, οι ιστορικοί. Ακολούθησαν ύστερα από λίγα χρόνια τα επίσης θρυλικά βιβλία
O τοτεμισμός σήμερα και
Η άγρια σκέψη, με την οποία εγκαινιάζεται ο στρουκτουραλισμός, θεωρία αλλά και μέθοδος στις κοινωνικές επιστήμες που δημιούργησε μόδα.
Ακριβώς λόγω αυτής της μόδας τις δεκαετίες του ΄60 και του ΄70 το όνομα του Κλοντ Λεβί-Στρος συνδέθηκε με τα ονόματα του Φουκό, του Λακάν, του Μπαρτ. Ελεγε αργότερα ότι αυτό το ανακάτεμα τον εκνεύριζε. Αισθανόταν ότι είχε περισσότερα κοινά σημεία με τον ελληνιστή και μελετητή των ελληνικών μύθων Ζαν-Πιερ Βερνάν παρά με τον Φουκό ή με τον Μπαρτ. Αν τον ένωνε κάτι με αυτούς, όπως πάλι ο ίδιος έλεγε, ήταν οι αυταπάτες. Από το 1964 ως το 1971 εκδόθηκαν οι τέσσερις τόμοι των
Μυθολογικών. Το 1973 έγινε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Εξελέγη στον πρώτο γύρο με διαφορά μιας ψήφου. Στην ομιλία του είχε πει κάνοντας αίσθηση: «Οταν περνάει κανείς τη ζωή του μελετώντας τις τελετουργίες μακρινών λαών δεν έχει λόγο να μη σέβεται τις τελετουργίες της κοινωνίας μέσα στην οποία γεννήθηκε και στην οποία ζει».
Πρόσφατα ο οίκος Gallimard συγκέντρωσε τα έργα του στη γνωστή σειρά κύρους της Πλειάδας (Ρleiade). Ηταν ένα εκδοτικό αλλά και εμπορικό γεγονός, καθώς χιλιάδες αντίτυπα του τόμου, με τους
Θλιβερούς Τροπικούς, την
Αγρια σκέψη και άλλα έργα του Κλοντ Λεβί-Στρος, «έφυγαν» σε ελάχιστες ημέρες. Ο ανθρωπολόγος δεν είχε καλύψει τον αφηγητή. Ο αφηγηματικός λόγος του εξακολουθεί να γοητεύει.
* Τα αποσπάσματα προέρχονται από τη μεγάλη συνέντευξη του Κλοντ-Λεβί Στρος στον Ντιντιέ Εριμπόν που κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 1998 από τις εκδόσεις Ολκός με τίτλο
Μνήμες μακρινές και πρόσφατες.
Στα ελληνικά
Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του Κλοντ Λεβί-Στρος έχει μεταφραστεί στα ελληνικά. Παπαζήσης, Χατζηνικολή, Αρσενίδης, Καρδαμίτσας, Γκοβόστης, Γνώση, Ολκός και Πατάκης είναι οι εκδοτικοί οίκοι από όπου κυκλοφορούν τα έργα του. (Λεπτομερής κατάλογος στο www. biblionet.gr) Με την ευκαιρία των 100 χρόνων του το 2008 κυκλοφόρησε από τον Κέδρο το λεύκωμα
Νοσταλγία για τη Βραζιλία με 180 φωτογραφίες που τράβηξε ο Κλοντ-Λεβί Στρος στον Αμαζόνιο το διάστημα 1935-1938.
No comments:
Post a Comment