Οικογενειακό ξέπλυμα

ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΙ ΕΝΑΝ ΚΑΙΡΟ ΗΤΑΝ ΕΝΑΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΣ ΠΑΤΕΡΑΣ ΠΟΥ, ΑΝ ΚΑΙ ΠΡΟ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΕΙΧΕ ΠΑΡΕΙ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΝΟΜΠΕΛ, ΔΕΝ ΕΛΕΓΕ ΝΑ ΗΣΥΧΑΣΕΙ. ΜΑΖΕΨΕ ΛΟΙΠΟΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΕΒΑΛΕ ΝΑ ΔΙΗΓΗΘΟΥΝ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ. ΞΕΠΛΥΝΕ ΕΤΣΙ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΕΝΟΧΕΣ ΤΟΥ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ΤΗΣ ΟΜΑΔΙΚΗΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ. ΙΔΟΥ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΣΤΗΝ ΕΥΓΕΝΗ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Στην Ιστορία Σκοτεινού Θαλάμου ο Γκύντερ Γκρας (γεν. 1927) ξαναπιάνει τα νήματα της προσωπικής του ιστορίας εκεί όπου τα είχε αφήσει στο τέλος του αυτοβιογραφικού μπεστ σέλερ του Ξεφλουδίζοντας το Κρεμμύδι (Οδυσσέας). Αρχίζει δηλαδή από την εποχή που, σε ηλικία 31 ετών, δημοσίευσε το περίφημο Τενεκεδένιο Ταμπούρλο το 1959, βιβλίο που τον είχε εκτοξεύσει στο προσκήνιο της δημοσιότητας και που αργότερα μεταφέρθηκε στην οθόνη από τον Φόλκερ Σλέντορφ. Δεν υπάρχει τίποτα εδώ - και ευτυχώς ίσως- που θα τραβήξει την προσοχή των ΜΜΕ σαν την αποκάλυψη στο Ξεφλουδίζοντας το Κρεμμύδι ότι είχε διατελέσει στα 17 του στέλεχος των Waffen - SS, μια «εξομολόγηση» που μάλλον παραβίασε ανοικτές θύρες αλλά ξύπνησε μνήμες και επανέφερε στην επικαιρότητα το ζήτημα της συνολικής εμπλοκής και καθολικής ενοχής του γερμανικού έθνους. Αντίθετα, το παρόν βιβλίο είναι, φαινομενικά τουλάχιστον, πολύ λιγότερο αποκαλυπτικό και περισσότερο εσωστρεφές, καθώς μέσα από τα μάτια των οκτώ παιδιών του συγγραφέα από ποικίλους γάμους και συνευρέσεις ξεδιπλώνονται πτυχές της ιδιωτικής ζωής του από το 1960 ώς τις αρχές της δεκαετίας του ΄90, με περιστασιακές πινελιές που ζωγραφίζουν ως φόντο τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου.

Ο θάλαμος του τίτλου είναι η μαγική φωτογραφική μηχανή της οικογενειακής φίλης Μαρίας- ενός είδους alter ego του Γκρας που απαθανάτιζε σε όλη του τη ζωή αντικείμενα, χώρους και στιγμιότυπα, τα οποία εν συνεχεία ο συγγραφέας χρησιμοποιούσε στα βιβλία ή και στις εικαστικές του αναζητήσεις. Για τις ανάγκες της παρούσας μυθοπλασίας, η κάμερα αποκαλύπτει τόσο το παρελθόν όσο και το μέλλον. Λειτουργεί ως προφητικός μηχανισμός και οι προβλέψεις της επαληθεύονται ακόμη και αν πρόκειται για ιστορία υπό τη μορφή καρικατούρας, όπως στο επεισόδιο με τον τσοπάνη από την Ανατολική Γερμανία που την κοπανάει στη Δυτική μετά την ανέγερση του Τείχους. Και καλά ο προδότης των σοσιαλιστικών ιδεωδών τσοπάνης, με τα πρόβατα του λαού τι θα έκαναν οι δυτικογερμανικές αρχές;

Πρόκειται λοιπόν για αυτοβιογραφική πρόζα, αν και όπως εξηγεί ο Γκρας τροποποίησε πολλά από όσα ανακάλεσαν τα παιδιά του στις μαραθώνιες συνεδρίες που οργάνωσαν πότε στο σπίτι του ενός και πότε του άλλου. Δεν μπορούσε βεβαίως να μη σεβαστεί την ουσία των διαλόγων, και άλλωστε τα παιδιά πλησιάζουν πλέον τα εξήντα και έχουν δουλειά και οικογένεια. Εν τούτοις, με την ικανότητά του να αφηγείται ιστορίες, ο Γκρας μεταπλάθει όλο αυτό το υλικό παράγοντας αποσπασματικές αφηγήσεις που άλλοτε φωτίζουν τη ζωή του ίδιου και άλλοτε των ίδιων των παιδιών. Τα σπίτια όπου μετακόμιζε η οικογένεια, η προσάρτηση νέων οικογενειακών κλάδων και η αποκοπή άλλων, οι έρωτες και οι χωρισμοί, η υπερβολική ενασχόληση του πατέρα με τον εαυτό του και τη δημόσια δραστηριότητά του, το γεγονός ότι ο Γκρας δεν έπαιξε σχεδόν ποτέ με τα παιδιά του, οι πληγές που άνοιγαν κάθε φορά που προστίθεντο νέα μέλη στην οικογένεια και αποχωρούσαν κάποια άλλα, αναλύονται χωρίς δραματικές κορυφώσεις, με μια βιβλική- αυτοκυριαρχημένη ανασκαφή του παρελθόντος. Η καθημερινότητα θριαμβεύει, όπως συχνά γίνεται σε τέτοιου είδους οικογενειακές συνάξεις. Συνταγές, εκδρομές, μικροεπεισόδια, πάνω απ΄ όλα η παλιομοδίτικη γραφομηχανή τού μπαμπά και η μαγική κάμερα της Μαρίας που δίνει ζωή σε μια αφίσα των Μπιτλς ή τοποθετεί τον Φραντς Μπεκενμπάουερ στο παιδικό δωμάτιο, κυριαρχούν στην αφήγηση.

• Γράφει ο Μιχάλης Μοδινός, ΤΑ ΝΕΑ, 05/12/2009