Με πηγή έμπνευσης την ποίηση Καβάφη

Η μεγάλη απήχηση του έργου του σε Ευρώπη και ΗΠΑ τονίστηκε στα φετινά 11α Καβάφεια που έγιναν στην Αλεξάνδρεια

• Της Ελεανας Kολοβου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝ Η, 20/12/2009
  

«Πρωτοδιάβασα Καβάφη στα αραβικά, μαθητής ακόμη. Δεν φανταζόμουν ποτέ πως θα ερχόταν μια μέρα που θα κατάφερνα να ικανοποιήσω μία από τις επιθυμίες του, να βοηθήσω τους Αραβες να γνωρίσουν την ελληνική λογοτεχνία και τους Ελληνες την αραβική». Ο Αιγύπτιος Σαμουήλ Μπισάρα ξεκινάει την ομιλία του λαχανιασμένος -άφησε για λίγο τον θάλαμο διερμηνείας για να πάρει τον λόγο- και σπεύδει να μας συστήσει τον «δικό του» Καβάφη, όπως τον γνώρισε μεταφράζοντάς τον στίχο-στίχο. Στη μικρή αίθουσα συνεδρίων της εντυπωσιακής Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας τα 11α Καβάφεια έχουν περάσει ήδη στα δύσκολα: στην ηλιόλουστη γενέτειρα του ποιητή έχουν προσκληθεί προσωπικότητες από έξι χώρες της Ευρώπης και από την Αίγυπτο για να απαντήσουν σε ένα, αλλά «φλέγον» ερώτημα: Σήμερα που η αναγνωσιμότητα της ποίησης φθίνει παγκοσμίως, ποια είναι η θέση που διατηρεί το έργο του Αλεξανδρινού;

Η αλήθεια είναι πως δεν κρατούσαμε μεγάλο καλάθι. Στη δική μας συνείδηση ο Κωνσταντίνος Καβάφης θα είναι πάντα ένας εκ των κορυφαίων ποιητών μας -αν όχι ο κορυφαίος- και οι στίχοι του θα πλουτίζουν τον λόγο μας, αλλά στην Ιταλία, την Ισπανία, την Ελβετία, τη Ρωσία, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία; Ποια απήχηση έχει εκεί; Να που έρχονται εκπλήξεις: «Στην Ισπανία τα τελευταία σαράντα χρόνια έχουν κυκλοφορήσει περισσότερες από εκατό εκδόσεις για τον Καβάφη. Και μιλάμε για εκδόσεις ζωντανές: πωλούνται κάθε χρόνο τουλάχιστον 5.000 αντίτυπα», μας λέει με ένα πλατύ χαμόγελο ο Βικέντιος Γκονζάλεθ Φερνάντεθ, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα.

Καβαφογενή ποιήματα

«Ο Καβάφης είναι με σιγουριά ο πιο πολυμεταφρασμένος Ελληνας ποιητής στην Ιταλία», σημειώνει η καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, Μαρία Πάολα Μινούτσι και συμπληρώνει: «Οι σπουδαιότεροι, μάλιστα, Ιταλοί ποιητές και πεζογράφοι έχουν γράψει κριτικές για το έργο του. Παράπονο μάλλον πρέπει να εκφράσω εγώ, διότι οι Ελληνες δεν γνωρίζετε κανέναν τους!».

Η μεταφράστρια Ζντράβκα Μιχαήλοβα μας δίνει και μια άλλη πτυχή της επίδρασης της ποίησής του, στη Βουλγαρία αυτή τη φορά: «Μελετώντας κανείς το έργο των Βούλγαρων ποιητών, θα ανακαλύψει πως τα καβαφογενή ποιήματα αφθονούν». Αυτά είναι τα ποιήματα που έχουν ως πηγή έμπνευσης εκείνα του Καβάφη, περιλαμβάνουν στίχους του, είτε του έχουν αφιερωθεί. «Επιβεβαιώνεται έτσι αυτό που ο ίδιος ο ποιητής είχε πει, μιλώντας για τον εαυτό του σε τρίτο πρόσωπο: “Ο Καβάφης είναι ποιητής υπερμοντέρνος, ποιητής των μελλουσών γενεών”», συμπεραίνει η Μιχαήλοβα.

Οσο περνάει η ώρα, τα δεδομένα εξακολουθούν να είναι ενθαρρυντικά: Η Σόνια Ιλίνσκαγια (ομότιμη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) με το γνωστό πλούσιο έργο της πάνω στον Καβάφη, προσθέτει πως το όνομα του Καβάφη είναι πασίγνωστο στη Ρωσία, αρχής γενομένης από το 1967 - οπότε δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά ποίημά του σε ρωσικό περιοδικό, σε μετάφραση της ίδιας- και αναφέρεται και στις νέες εκδόσεις που βρίσκονται στα σκαριά. Οπως, άλλωστε, και στη Ρουμανία, σύμφωνα με την Ελενα Λάζαρ, μεταφράστρια και πρόεδρο του εκδοτικού οίκου «Ομόνοια».

Οσο για την Ελβετία, μπορεί ο Καβάφης να μην έχει επηρεάσει το έργο των ποιητών της χώρας, αλλά «ο μέσος Ελβετός αναγνώστης έχει υπόψη το έργο του, το οποίο κυκλοφορεί σε πλήθος εκδόσεων, καλών, αλλά και τσέπης», μας λέει η Μάρθα Βασιλειάδη, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης. Κι αν σκεφτεί κανείς και τις δύο νέες εκδόσεις του Καβάφη στα αγγλικά από τον Ντάνιελ Μέντελσον - έργο που ο μεταφραστής δούλευε επί μία δεκαετία και κυκλοφόρησε τον περασμένο Απρίλιο- η ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη μοιάζει να αφορά τον κόσμο, 76 χρόνια μετά τον θάνατό του. Αυτές οι αμερικανικές εκδόσεις φιγουράρουν μάλιστα στη λίστα των βιβλίων της χρονιάς του περιοδικού «New Yorker», που δημοσιεύθηκε πριν από λίγες μέρες.

Πόλη φετίχ

Και για τους ανθρώπους που ζωντανεύουν την ποίηση του Καβάφη στις πατρίδες τους -αλλά και για τους θαυμαστές του- η πόλη της Αλεξάνδρειας, η μοναδική αγαπημένη του ποιητή, αποτελεί κάτι σχεδόν σαν φετίχ. «Ηταν όνειρο ζωής για μένα να έρθω στην Αλεξάνδρεια», λέει χαμηλότονα η Μινούτσι, ενώ έχει πια βραδιάσει και κατευθυνόμαστε προς το νούμερο 4 της οδού Σαρμ Ελ Σέιχ. Εδώ είναι το σπίτι - μουσείο του Καβάφη, το μέρος με το οποίο ο ποιητής ταύτισε τη ζωή του από το 1907 έως τον θάνατό του, το 1933. Πλήθος από τα ποιήματα που γράφτηκαν σε κάποια από τις γωνιές του ακούγονται απόψε από τους συνέδρους, στις δικές τους γλώσσες.

Οι τόποι μέσα στους στίχους -Αλεξάνδρεια, Ιθάκη, Θερμοπύλες- είναι το «λυσάρι» μας, αλλά δεν μπορούμε να μη σταθούμε στα ελληνικά και στην Κατερίνα Χέλμη: κάτω από το φως των κεριών, στο γραφείο του Καβάφη η ηθοποιός ερμηνεύει το «Οσο μπορείς» και το «Επέστρεφε» και συγκινεί χωρίς προσπάθεια. Από το διαμέρισμα της οδού Λέψιους, κατά την εποχή του -και σύντομα οδού «Κ. Π. Καβάφη» - στο κέντρο της γοητευτικά παρηκμασμένης Αλεξάνδρειας, οι στίχοι του Καβάφη ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο. Και με τη βοήθεια των φίλων του θα καταφέρουν να συνεχίσουν το ταξίδι τους για πολύ καιρό ακόμα.

Η απονομή των φετινών βραβείων

Με τα βραβεία των φετινών ενδέκατων Καβαφείων -θεσμό που θεμελίωσε το 1991 ο Κωστής Μοσκώφ, ιστορικός - συγγραφέας και τότε μορφωτικός ακόλουθος της ελληνικής πρεσβείας στο Κάιρο- τιμήθηκαν κατά την πρώτη μέρα, στην Οπερα του Καΐρου, ο Ελληνας ποιητής Μιχάλης Γκανάς, ο Αιγύπτιος ποιητής Φουάντ Ταμάν, ο Ελληνας πεζογράφος Δημήτρης Δημητριάδης, ο Αιγύπτιος συγγραφέας και δημοσιογράφος Γκαμάλ Ελ Γκιτάνι και ο Αιγύπτιος μεταφραστής Σαμουήλ Μπισάρα (για την έκδοση «Κωνσταντίνος Καβάφης» των Πανεπιστημίων Ιωαννίνων, Νάπολης, Γρανάδας και Βερολίνου). Στην επιτροπή των βραβείων συμμετείχαν ο γεν. διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Μετάφρασης Αιγύπτου Γκαμπέρ Ασφούρ, ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου Χάμντι Ιμπραήμ, ο κοσμήτορας της Φιλοσοφικής του Πανεπιστημίου Κύπρου Μιχάλης Πιερής και η καθηγήτρια στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου. Τα Καβάφεια συνδιοργάνωσαν φέτος η ελληνική πρεσβεία στην Αίγυπτο, το Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο Καΐρου, το Παράρτημα Αλεξάνδρειας Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, η ελληνική Κοινότητα Καΐρου και Αλεξάνδρειας, η Οπερα του Καΐρου και η Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη.