Ανάμεσα σε ποίηση και προσευχή

Η Κάρολ Αν Ντάφι, ο Ντίλαν Τόμας και ο Τ. Σ. Ελιοτ συνθέτουν με τρόπο παιδικό, αναγνώσματα διόλου παιδικά

Carol Ann Duffy: Mrs Scrooge, A Christmas Tale, εκδ. Picador

Dylan Thomas: A Child’s Christmas in Wales, εκδ. Orion

T.S. Eliot: Old Possum’s Book of Practical Cats, illustrated by Axel Scheffler, εκδ. faber and faber

• Της Μαριας Τοπαλη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 25/12/2009

«Είναι το παρελθόν, και δεν μπορεί να ξαναρθεί». «Είναι το δώρο που η ψυχή σου δίνει στην καρδιά σου», λέει το Φάντασμα των Περασμένων Χριστουγέννων στη φετινής εσοδείας Mrs Scrooge τής, έπειτα από αναταράξεις, «δαφνοστεφούς» πλέον Βρετανίδας ποιήτριας Κάρολ Αν Ντάφι (1955) - πρώτης γυναίκας που τιμάται με τον τίτλο. Η Κυρία Σκρουτζ δεν είναι ακριβώς τσιγγούνα: είναι μια εναλλακτική, μια αμετανόητη γιαγιά των σίξτις. Παραμονή Χριστουγέννων, μοιράζει προκηρύξεις ενάντια στη σφαγή της γαλοπούλας έξω από τους ναούς της λονδρέζικης κατανάλωσης και πέφτει νωρίς για ύπνο, με τη γάτα στα πόδια της. Η καρδιά της νοσταλγεί τον εκλιπόντα Σκρουτζ, μουσάτο, μακρυμάλλη, που με το Φάντασμα, της διαμηνύει: «Συνέχισε! Θα τα καταφέρεις!» (You shall overcome!). Χιλιάδες φωνές ενώνονται στην εμβληματική φράση καθώς η μαχητική ποιήτρια διασκευάζει με οξύτητα και λυρισμό τον γνωστό μύθο των Χριστουγέννων: τα αφροαμερικάνικα γκόσπελ, οι επαναστατημένοι χίππις, ο Σπρίγκστιν, ο Ομπάμα...

Μεταμφιέσεις

Το χριστουγεννιάτικο φεγγάρι λάμπει στον ουρανό του Λονδίνου («το φεγγάρι του Σαίξπηρ, του Ντίκενς, του Οσκαρ, της Βιρτζίνια Γουλφ»), ενώ η κυρία Σκρουτζ παρασύρεται σε ένα δεύτερο ονειρικό ταξίδι, με ιπτάμενο έλκηθρο, από το Φάντασμα των Σημερινών Χριστουγέννων, τούτη τη φορά. Στους παγωμένους αιθέρες η αφήγηση τρέπεται, με τη μοναδική μαεστρία της Ντάφι, σε στίχο:

Δάκρυα, σαν οπάλια,/ έπεσαν και παγώσανε μετά,/ στα μάγουλα της Σκρουτζ καθώς κοιτούσε./ Εστεκε πάνω από μιαν ήπειρο των πάγων,/ που λαμπυρίζει ανάμεσα σε ουρανό και θάλασσα,/ απέραντη και σπινθιροβολώντας,/σάμπως εκεί να φύλαγε όλους τους θησαυρούς η οικουμένη·/ μια ζυγαριά/ που ισορροπεί ανάμεσα σε ποίηση και προσευχή.

Ο πάγος κινδυνεύει από την υπερθέρμανση· το Φάντασμα αγωνιά: «Μπορεί η ανθρωπότητα να σώσει τους πόλους;». Η Σκρουτζ αποκρίνεται βεβαίως, με το γνωστό «Yes, we can!», που, ωστόσο, ηχεί ήδη υπονομευμένο, μετά τα γνωστά αποτελέσματα της συνδιάσκεψης για το κλίμα στην Κοπεγχάγη.

Τα Χριστούγεννα συνιστούν σχεδόν εξ ορισμού επανέκδοση, διασκευή, μια διαρκή ευκαιρία. Με αναγνώσματα που πραγματεύονται παιδικά θέματα, χωρίς να είναι καθόλου ή απαραίτητα «παιδικά», οι μεγάλοι ποιητές δίνουν στον δύσκολο εαυτό τους την ευκαιρία άλλης μιας ανακουφιστικής μεταμφίεσης. «Τα Χριστούγεννα ενός παιδιού στην Ουαλλία» του ρομαντικού και αυτοκαταστροφικού Ντύλαν Τόμας (1914-1953) δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά ένα χρόνο μετά τον πρόωρο θάνατό του. Εδώ και περισσότερα από 15 χρόνια κυκλοφορούν, κυριολεκτικά σε μέγεθος παλάμης, με εικονογράφηση του διάσημου Ardizzone (1900-1979). Ο Τόμας ανεβοκατεβάζει τους διακόπτες της μαγικής της επανάληψης, πετυχαίνοντας τον καλειδοσκοπικό πολλαπλασιασμό της ενήλικης θύμησης πάνω στα φρέσκα παιδικά κάτοπτρα. Το χιόνι της μιας μνήμης ανακατεύεται με το χιόνι της άλλης· χιονάνθρωποι και χιονόμπαλες από διαφορετικές ζωές και διαφορετικές δεκαετίες γέρνουν μαζί στο κείμενο και λιώνουν, τροφοδοτώντας την κοινή νοσταλγία, την κοινή έμπνευση. Σαν ατέλειωτες λίστες με θείες και θείους («πάντα έχει θείους τα Χριστούγεννα»), με γιαγιάδες και παππούδες, με φαγητά και γλυκά, με «χρήσιμα» και «άχρηστα» δώρα· σαν τους σπάνιους όσο και παράξενους περιπατητές των έρημων χριστουγεννιάτικων πρωινών στην επαρχιακή Ουαλλία. Κορυφαίοι, ανάμεσά τους, τα ζεύγη εκείνα των μυστηριωδών «εύρωστων νεαρών», που, σάμπως βγαλμένα απ’ την «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων», διαβαίνουν φουμάροντας μεγάλες πίπες, «δίχως πανωφόρια, με τα κασκόλ τους ν’ ανεμίζουν», για να κατέβουν, τέλος, στη θάλασσα, τη «μοναχική κι εγκαταλελειμμένη», γυρεύοντας ποιος ξέρει τι - να βαδίσουν, ίσως μέσα στα κύματα ώσπου να μην απομείνουν απ’ αυτούς παρά μονάχα δύο στριφογυριστά σύννεφα καπνού από τις πίπες τους τις άσβηστες (η ελληνική μετάφραση ας αναζητηθεί στη συλλογή «Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες», επιμ.- μτφρ. Κ. Σχινά, εκδόσεις Ερατώ, 2001).

Οραμα και χιούμορ

Η παράδοση, αν θέλει να μείνει ζωντανή, οφείλει να αναβαπτίζεται άοκνα στο σήμερα, με φαντασία, με χιούμορ πέρα απ’ το συνηθισμένο. Κι αν σε κάποιαν άκρη της η κρούστα της αναβάπτισης φουσκώσει και ραγίσει, θα πεταχτεί τότε το Καινούργιο απ’ τη ρωγμή. Θα είναι το είδος εκείνο του Καινούργιου που συγκρούεται με το παρόν, διατηρώντας βαθιές τις ρίζες του στο χθες, στο «πάντοτε». Δάσκαλοι του είδους οι Βρετανοί, λαμπρό παράδειγμα η πρόσφατη πανηγυρική έκδοση των θρυλικών ελιοτικών «Γατών» του T. s. Eliot (στα ελληνικά ως «Το εγχειρίδιο πρακτικής γατικής του γερο-Πόσουμ», εκδ. Αγρα), που γιορτάζουν φέτος τα 70 τους χρόνια ενώ ο εκδότης τους, ο επίσης θρυλικός εκδοτικός οίκος Faber and Faber, γιορτάζει τα ογδοηκοστά γενέθλιά του. Για να τιμηθεί η περίσταση επελέγη μια νέα εικονογράφηση διά χειρός Αξελ Σέφλερ, του διάσημου καλλιτέχνη από το Αμβούργο. Το αποτέλεσμα δίνει το μέτρο μιας σταθερής γραμμής πλεύσης κατά της σοβαροφάνειας. Γιατί ο Σέφλερ δεν είναι ο καλλιτέχνης της Εθνικής Πινακοθήκης· έγινε γνωστός από το παγκόσμιο μπεστ-σέλερ Gruffalo (στα ελληνικά ως «Γκρούφαλο», εκδ. Πατάκη), για παιδιά προσχολικής ηλικίας! Οι ―μωβ και πράσινοι τόνοι και κυρίως οι οικείες πονηρές έως πανούργες εκφράσεις στις φιγούρες του Σέφλερ υπόσχονται έναν νέο κύκλο ζωής στο ελιοτικό αριστούργημα. Θέλει τόλμη (όραμα, πρωτοβουλία) και αρετή (οργάνωση) η προαγωγή της τέχνης (η ελευθερία...).