Αυτή που έσπασε το άβατο της Ακαδημίας

• ΓΑΛΑΤΕΙΑ ΣΑΡΑΝΤΗ: 1920 - 2009

Η Γαλάτεια Σαράντη ανήκε στην παλιά Ελλάδα, στην οποία περίσσευε η προσπάθεια και υπολειπόταν η ευκολία. Τότε, λόγος και πράξη δεν διέφεραν, γιατί το αίτημα δεν ήταν ο εγωισμός της προσωπικής επικράτησης, αλλά η υπεράσπιση της ομαδικότητας. Η πρώτη γυναίκα ακαδημαϊκός (1997) ήταν μία σιωπηλή γυναίκα, η οποία εκτιμούσε το χιούμορ, ζούσε με τη συμπόνια για φίλους και εχθρούς, ενώ δεν ντρεπόταν να δηλώνει θαυμάστρια του Μεγάλου Αλεξάνδρου. «Κατάλοιπο παιδικού θαυμασμού και γιατί ξεπέρασε τα ανθρώπινα όρια», είχε πει σε συνέντευξή της.

«Τα όνειρα, ίσως, είναι ο χώρος και το μέτρο μας», είχε πει η Γαλάτεια Σαράντη κατά την επίσημη είσοδό της στην Ακαδημία Η Γαλάτεια Σαράντη έσβησε μέσα στην αριστοκρατία του πνεύματος, που όταν δεν καταντάει σνομπισμός, έχει μεγάλη χωρητικότητα απέναντι σε όλους και σε όλα. Τα τελευταία χρόνια την τσάκισε η ασθένεια, στερώντας της ό,τι πολυτιμότερο έχει ένας άνθρωπος, την κίνηση. Ο θάνατος ήρθε και τη λύτρωσε σε ηλικία 89 ετών. Η κηδεία της θα γίνει αύριο Τετάρτη, στις 12 το μεσημέρι, από το Α' Νεκροταφείο Αθηνών.

Μία από τις μεγάλες πολιτιστικές ειδήσεις του 1997 ήταν η είσοδος της Γαλάτειας Σαράντη στην Ακαδημία Αθηνών. Το επί 71 χρόνια απόρθητο για τις γυναίκες ανδροκρατούμενο ίδρυμα, δεχόταν το πρώτο γένους θηλυκού μέλος του. Θα ακολουθήσει, έναν χρόνο μετά, η βυζαντινολόγος Αγγελική Λαΐου, που έφυγε κι αυτή από τη ζωή το 2008, ενώ τη γυναικεία παρέα θα συμπληρώσει με την εκλογή της, το 2002, η ποιήτρια Κική Δημουλά. «Δεν είχα ποτέ τέτοιο κόμπλεξ. Χαίρομαι, βεβαίως, που είμαι η πρώτη γυναίκα που μπαίνει στην Ακαδημία», ήταν τότε η αντίδραση της Γαλάτειας Σαράντη.

Εντυπωσιακή ευρυμάθεια

Εν τούτοις, δεν είναι τυχαίο ότι επέλεξε, κατά την επίσημη είσοδό της στην Ακαδημία, να αποτίσει φόρο τιμής και μνήμης στην πρώτη Ελληνίδα που ασχολήθηκε με την τέχνη του λόγου, τη Ζακυνθινή Ελισάβετ Μουτζάν- Μαρτινέγκου. Η μοναδική γυναίκα ανάμεσα σε άντρες, εντυπωσίασε άπαντες με την απλότητα, τη σαφήνεια και την εντυπωσιακή ευρυμάθειά της, όταν μίλησε με θέμα «Οι λογοτέχνες και ο χρόνος». Επικαλέστηκε αποσπάσματα από κείμενα και στίχους του Καβάφη, της Ντίκινσον, του Παλαμά, του Τόμας Μαν, του Σεφέρη, του Μούζιλ, του Κάλβου, του Πεσόα, του Βιζυηνού και του Κούντερα.

«Τα όνειρα, ίσως, είναι ο χώρος και το μέτρο μας. Κυρίως για μας τους λογοτέχνες, που έχουμε το προνόμιο και την ελευθερία να ονειρευόμαστε. Ουσιαστικά ο λογοτέχνης ζει ορισμένο χρόνο σε μια παράλληλη πραγματικότητα κι αυτή οδηγεί στη δημιουργία έργων τέχνης ή στο τίποτα. Στο τίποτα, που καραδοκεί πάντα», περιέγραψε το στίγμα του συγγραφέα στους σύγχρονους και σ' όλους τους καιρούς.

Η Γαλάτεια Σαράντη αφοσιώθηκε κυρίως στον πεζό λόγο, επιλέγοντας τη στέρεη δομή χωρίς πειραματισμούς. Περιόρισε την εξωτερική δράση των ηρώων της προικοδοτώντάς τους με τον υπαρξιακό τριγμό, όταν η αγωνία ταυτίζεται με την αναζήτηση του νοήματος της ζωής. Πρωίμως, ήδη από το 1947, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος είχε διαβλέψει το ταλέντο τής τότε 27χρονης πρωτοεμφανιζόμενης συγγραφέως. Είχε χαρακτηρίσει το γράψιμο της νουβέλας της «Το βιβλίο της Μαρίας και του Γιοχάνες» «πρωτότυπο, μοντέρνο, υποβλητικό, πηγαίο και αυθόρμητο».

Κέρδισε σπουδαία βραβεία

Ο έπαινος του μεγάλου συγγραφέα δεν την ευνούχισε. Αντιθέτως, της έδωσε ώθηση να γράψει διηγήματα, νουβέλες, μυθιστορήματα και βιβλία για παιδιά. Τέσσερα είναι τα βραβεία που απέσπασε: Το μυθιστόρημά της «Επιστροφή» τιμήθηκε με το Βραβείο των Δώδεκα (1953), το «Παλιό μας σπίτι» με το Β' Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος (1969), η συλλογή διηγημάτων «Να θυμάσαι τη Βίλνα» με το Α' Κρατικό Βραβείο Διηγήματος (1973), το μυθιστόρημα «Ρωγμές» με το Βραβείο Ουράνη (1979) και το «Χαράζει η λευτεριά. Οι μπαρουτόμυλοι της Δημητσάνας» με το Βραβείο Παιδικού Μυθιστορήματος του Ι. Δ. Κολλάρου (1971).

Η Γαλάτεια Σαράντη γεννήθηκε το 1920 στην Πάτρα και σπούδασε στη Νομική Σχολή Αθηνών χωρίς να την τελειώσει, γιατί ήθελε να αφιερωθεί στη συγγραφή. Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα, το 1945, στο περιοδικό «Νέα Εστία», με το διήγημά της «Το κάστρο». Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και γενική γραμματέας της Εθνικής Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών, γενική γραμματέας της Στέγης Γραμμάτων και Καλών Τεχνών. Επίσης, μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιδρύματος Κωστή Παλαμά και του Δ.Σ. της ΕΡΤ, καθώς και εταίρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Επί σειρά ετών συμμετείχε στην επιτροπή απονομής των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων και εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 6η Μπιενάλε ποιητών στο Βέλγιο (1963).

Πριν από τρία χρόνια, είχε βρεθεί κοντά στα παιδιά, με αφορμή το «Εργαστήρι του συγγραφέα και του εικονογράφου», που οργάνωσε ένα Σάββατο μεσημέρι το «Βιβλιοπωλείον της Εστίας». Απευθυνόμενη στους νέους αναγνώστες, τους είχε εξηγήσει ότι «η δουλειά του συγγραφέα δίνει ελπίδα, χαρές, πίκρες αβάσταχτες, διέξοδο -μήπως προλάβει να γράψει κάτι πρωτότυπο στα τόσα που γράφονται».

Είχε παντρευτεί τον δικηγόρο Σταύρο Πατσούρη, με τον οποίο είχε αποκτήσει δύο γιους.

Μια ακαδημαϊκός με χιούμορ και πάθη

Ενα παιχνίδι ερωτήσεων της Κίτσας Μπόντζου με τη Γαλάτεια Σαράντη, στο ένθετο «Βιβλιοθήκη» (10 Ιουλίου 1998):

Τι απεχθάνεστε στις ανθρώπινες σχέσεις;

«Την έλλειψη χιούμορ».

Ποια λάθη συγχωρείτε;

«Τα λάθη που έγιναν με πάθος».

Ποιο χαρακτηριστικό εκτιμάτε σ' έναν άντρα;

«Το δεκάχρονο αγόρι που οι άντρες όλοι κρύβουν μέσα τους ώς το τέλος της ζωής τους».

Ποιο χαρακτηριστικό εκτιμάτε σε μια γυναίκα;

«Την επιβιωτική της δύναμη».

Ποιο είναι το κύριο γνώρισμα του χαρακτήρα σας;

«Η σιωπή».

Ποια γεγονότα διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα σας;

«Οι παιδικές αρρώστιες και ο πόλεμος».

Ποιο είναι το ελάττωμά σας;

«Η συμπόνια για εχθρούς και φίλους, για θριαμβευτές και νικημένους».

Ποια θεωρείτε τη βαθύτερη δυστυχία;

«Το να μην έχεις όνειρα».

Ποια θεωρείτε τη βαθύτερη ευτυχία;

«Την ήσυχη συνείδηση».

Σε ποια εποχή θα θέλατε να ζούσατε και γιατί;

«Στη σημερινή. Γιατί να θέλω κάποια άλλη; Η εποχή μας προσφέρει τα πάντα, από ανθρωποφάγους έως αγίους».

• Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ, Ελευθεροτυπία, Τρίτη 29 Δεκεμβρίου 2009