Τριανταφυλλίδης - Κριαράς

• Δ. N. Mαρωνίτης | ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 13 Δεκεμβρίου 2009

Δύο οι αφορμές σύζευξης των επίτιτλων ονομάτων. Η μία (χρονολογημένη στις 21 Νοεμβρίου και εντοπισμένη στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) αφορούσε μνημονική εκδήλωση του Ιδρύματος Νεοελληνικών Σπουδών, αφιερωμένη στον Μανόλη Τριανταφυλλίδη για τα πενήντα χρόνια από τον θάνατό του, με πρώτο ομιλητή τον Εμμ. Κριαρά. Η δεύτερη αναφέρεται σε πρόσφατη συνέντευξη του δασκάλου, αποτυπωμένη από τον Σταύρο Θεοδωράκη στα ΝΕΑ (Σαββατοκύριακο 28-29 Νοεμβρίου). Εκδήλωση και συνέντευξη συστήνουν δύο διαδοχικούς εμπνευστές και ασκητές της μετέωρης ακόμη εκπαιδευτικής μας μεταρρύθμισης, που την εκμεταλλεύονται επιτήδειοι και ανεπιτήδειοι διαχειριστές.

Τη μνημονική εκδήλωση για τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη την είχα προαναγγείλει εγκαίρως σε προηγούμενο μονοτονικό, ελπίζοντας ότι θα συγκινούσε κάπως τα αθηναϊκά μέσα μαζικής ενημέρωσης. Ελπίδα που παταγωδώς διαψεύστηκε. Δικαιολογούνται επομένως κάποια επισχόλια. Το πρώτο και το σημαντικότερο αφορά στην παρουσία και στην ομιλία του Εμμ. Κριαρά. Ο οποίος, στα συμπληρωμένα εκατόν τρία χρόνια του, έφτασε στην αίθουσα στην ώρα του και εγκαινίασε (ορθός, με πεντακάθαρη φωνή, άψογο ειρμό και στοχαστικό λόγο) την τελετή. Η δεκάλεπτη εισήγησή του υπήρξε υπόδειγμα συνδυασμού μνήμης και ιστορίας ενός αυτόπτη και αυτήκοου συνεργάτη του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, επιμένοντας ειδικότερα στην αγωνιστική αρετή της γλώσσας και της γνώσης, όταν και όπου η μία προάγει την άλλη. Σφραγίστηκε έτσι η πολύχρονη και πολλαπλή μαθητεία μας στον μεγάλο δάσκαλο με τρόπο ανεξίτηλο.

Από τον δικό μου δεκάλεπτο χαιρετισμό στην ίδια εκδήλωση αντιγράφω μία, ωφέλιμη ελπίζω, παράγραφο: «Προτείνω να συμπληρωθεί και να επανεκδοθεί η Επιλογή, από το έργο του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, που με μεράκι εξεπόνησε, πριν από κάμποσα χρόνια, ο Ξενοφών Κοκόλης, δεδομένου ότι οι οκτώ τόμοι των Απάντων είναι μάλλον δυσπρόσιτοι και προορίζονται αναγκαστικά για ειδικό κοινό. Η ανανεωμένη μάλιστα Επιλογή θα έπρεπε να περιέχει συστηματική (χρονολογική και θεματική) περιοδολόγηση του έργου του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, με συνημμένο συγκριτικό πίνακα παράλληλων (εκπαιδευτικών, πολιτικών και γραμματολογικών) γεγονότων. Προκειμένου να αντιμετωπιστούν κάποιες εσκεμμένες ενστάσεις για τον μονόγλωσσο δήθεν δημοτικισμό του Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Επιφυλάξεις που όχι μόνον παραγνωρίζουν θεμελιακά κείμενά του για τον ανοιχτό ορίζοντα της νεοελληνικής γλώσσας στο αλλόγλωσσο περιβάλλον, αλλά και σκόπιμα αποσυνδέουν τις τύχες της δημοτικής γλώσσας και του μαχόμενου δημοτικισμού από αντίπαλες ιστορικές συνθήκες (εκπαιδευτικές, πολιτικές κοινωνικές, θεσμικές), που τις συζήτησε συστηματικά η Ρένα Πατρικίου (οδυνηρή για όλους, δικούς και φίλους, η πρόωρη απώλειά της) στο τελευταίο βιβλίο της για τους φόβους και τις φοβίες της νεοελληνικής κοινωνίας στον εικοστό αιώνα».

Και προχωρώ στην αποκαλυπτική συνέντευξη των ΝΕΩΝ. Εύστοχα, τολμηρά, ενίοτε προκλητικά, τα ερωτήματα του Σταύρου Θεοδωράκη· απροκάλυπτες, γενναίες, ανεπιτήδευτες οι αποκρίσεις του Εμμ. Κριαρά, συστήνουν κείμενο ιστορικής σημασίας, διαθήκη που θα πρέπει να θησαυριστεί ως υπόδειγμα βαθιάς ωριμότητας και ανυποχώρητης ειλικρίνειας. Ηδη η επιγραφή της συνέντευξης λειτουργεί ως ένα είδος πολιτικής και γλωσσικής υπογραφής: «Σοσιαλιστής υπήρξα από τότε που έγινα δημοτικιστής». Ακολουθούν αποκαλυπτικές ομολογίες προσωπικού και δημόσιου βίου. Τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Θεοδωράκης: «Υπήρξατε απερίσκεπτος πάντως». Κριαράς: «Για πότε λέτε;». Θεοδωράκης: «Για τότε που σας άφησαν οι Γερμανοί από το Χαϊδάρι κι εσείς φεύγοντας τραγουδούσατε τον εθνικό ύμνο». Κριαράς: «Πού τη βρήκα την τόλμη αυτή. Μεγάλη απερισκεψία [...]. Ξέραμε ότι τη μέρα εκείνη θ΄ απολυθούμε. Ερχεται εντολή να φύγουμε, και έπρεπε να μπούμε σε τετράδες και να βγούμε από το στρατόπεδο συντεταγμένοι. Εγώ λέω: τον εθνικό ύμνο, παιδιά. Μπορούσαν εκείνη τη στιγμή να μας καθαρίσουν».

Δεύτερο παράδειγμα. Ερώτηση: «Θα πρέπει αυτούς που γεννιούνται εδώ και μορφώνονται εδώ να τους δεχτούμε ως Ελληνες;». Απόκριση: «Ελληνες είναι εκείνοι που αισθάνονται πως είναι Ελληνες. Τη βοηθό μου εδώ τη γνωρίσατε. Ηταν στη Γεωργία, ήξερε ότι είναι ελληνικής καταγωγής, δεν ήξερε λέξη ελληνικά, αλλά είχε τη συνείδηση πως είναι Ελληνίδα».

Τρίτο και τελευταίο παράδειγμα. Ερώτηση-πρόκληση: «Με τη θρησκεία πώς τα πάτε; Γιατί λένε πως όποιος γερνάει, το γυρνάει στη θρησκεία». Απάντηση απερίφραστη: «Δεν ανήκω σ΄ αυτούς. Οι θρησκευτικές μου πεποιθήσεις είναι όμοιες από τότε που έπαψα να πηγαίνω στην εκκλησία». Περιττεύουν τα σχόλια.