«Ο Καζαντζάκης χάρηκε με την καταστροφή της Σμύρνης»

• ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ «Ο «ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ» Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ. ΑΥΤΟΣ Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΔΙΑΣΗΜΟΣ»

• Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ, Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 25 Οκτωβρίου 2010

Ο ιστορικός, ελληνιστής και πολιτικός αναλυτής Παύλος Ν. Τζερμιάς είναι μία μεγάλη μορφή τού Ελληνισμού. Αειθαλής, παρά τα ογδόντα πέντε χρόνια του, ήρθε για μία μέρα στην Αθήνα για να παρουσιάσει το τελευταίο του βιβλίο, τη μελέτη «Ο «πολιτικός» Νίκος Καζαντζάκης. Αυτός ο άγνωστος διάσημος» (εκδ. «Ι.Σιδέρης»). 

 

«Ο Καζαντζάκης παραμερίζει την ηθική αξιολόγηση του φασισμού και του κομμουνισμού, γιατί και στα δύο συστήματα εξαίρει τη δύναμη», λέει ο Παύλος Τζερμιάς  

Από το πλούσιο βιογραφικό του να αναφέρουμε ενδεικτικά ότι δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ (1965-1995) και στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης (1984-1992). Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, μέσα από τις στήλες της εφημερίδας «Neue Zurcher Zeitung», δημοσίευσε άρθρα εναντίον των συνταγματαρχών, που μεταδίδονταν τακτικά από την «Ντόιτσε Βέλε». Εχει τιμηθεί με παράσημο από τους προέδρους της Ελληνικής και της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενώ από το 2000 είναι αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Ξεπέρασε ποτέ ο Νίκος Καζαντζάκης τον νεανικό του εναγκαλισμό με τον Νίτσε;

«Ο Καζαντζάκης ήταν αναμφισβήτητα ένας σημαντικός λογοτέχνης και διανοητής. Ως διανοητής είχε ασχοληθεί με την πολιτική φιλοσοφία και την πράξη. Πάντα, όμως, ταλαντευόταν. Η νεανική του διατριβή, που είχε εκπονήσει στο Παρίσι, αφορούσε τον Νίτσε. Σ' αυτήν υποστηρίζει ότι υπάρχει μία αντίφαση ανάμεσα στη φύση και στην ηθική. "Η ηθική μας διδάσκει ότι επικρατεί ο ισχυρότερος, η ηθική μας λέει να υποστηρίζουμε τους ασθενέστερους", έγραφε ο Νίκος Καζαντζάκης. Μ' αυτό το δίλημμα, μια ζωή ταλαντεύτηκε. Ετσι έχουμε έναν αντιφατικό, έναν αντινομικό Καζαντζάκη.
»Ο νιτσεϊκός Καζαντζάκης ήθελε να είναι αδέσμευτος, με την έννοια του μη "δέσμιου" οποιωνδήποτε πολιτικών ιδεών και ηθικών αξιών. Δεν μου αρέσουν οι ετικέτες, γιατί συνθλίβουν την πραγματικότητα, που είναι πολυσύνθετη. Δεν είναι όλος ο Καζαντζάκης νιτσεϊκός. Ο επίμονος αυτός πνευματικός ανιχνευτής είχε πολλά πρόσωπα».

Ταξίδεψε στη φασιστική Ιταλία, όπου συνομίλησε με τον Μουσολίνι, και στην πρώην Σοβιετική Ενωση, όταν ο κομμουνισμός ήταν ακόμη νέος. Πώς αντιμετώπισε αυτά τα δύο εκ διαμέτρου διαφορετικά καθεστώτα;

«Στο πλαίσιο των ταξιδιωτικών του εντυπώσεων από τη φασιστική Ιταλία δεν κρύβει τον εντυπωσιασμό του από τον Μουσολίνι. Επισημαίνει μεν διαφορές ανάμεσα στον φασισμό και στον κομμουνισμό. Ομως, σε τελευταία ανάλυση, επειδή παραμερίζει την ηθική αξιολόγηση, επικεντρώνει την προσοχή του στα δύο διαφορετικά κοινωνικοπολιτικά συστήματα σε μεγάλο βαθμό για τον ίδιο λόγο. Και στις δύο περιπτώσεις εξαίρει τη "δύναμη" - τη "φυσική δύναμη" γράφει στο "Ταξιδεύοντας", τη "σκοτεινή δύναμη" γράφει στο γράμμα από το Κίεβο».

Γιατί δεν φλέρταρε ποτέ με το πνεύμα του βενιζελισμού;

«Ουσιαστική ένταξή του στον ιδεολογικό χώρο του βενιζελισμού δεν υπήρξε ποτέ. Κι αυτό φυσικά φάνηκε μετά την κατάρρευση του βενιζελικού οράματος της "Ελλάδος των δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών". Και τότε ο Καζαντζάκης δεν μιλάει, ας πούμε, σαν ένας πικραμένος βενιζελικός. Τα γράμματά του προς τη Γαλάτεια δεν συνιστούν στο θέμα της Μικρασιατικής Καταστροφής καρπό μιας πολιτικής ανάλυσης των αιτίων από βενιζελική σκοπιά. Παραδέχεται μ' ευγνωμοσύνη την καταστροφή, γιατί θα μπορούσε να οδηγήσει στην αναγέννηση. Οπως γράφει: "Με την καταστροφή, αναγεννήθηκε η Ρωσία και η Γερμανία, ενώ η Γαλλία με τη νίκη της έφτασε στην κορφή τής ατιμίας, γιατί η νίκη εστερέωσε το καπιταλιστικό καθεστώς που την κυβερνάει"».

Γιατί πιστεύετε ότι «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» έχει διαχρονικά διεθνή απήχηση και γυρίστηκε ταινία από τον Ζυλ Ντασσέν;

«Σ' αυτό το έργο ο Καζαντζάκης μάς έδωσε το κοινωνικό του ευαγγέλιο. Εξωτερικά έπιασε το θέμα της προσφυγιάς, το συνέδεσε με τα πάθη του Χριστού και δημιούργησε ένα μυθιστόρημα με πολλά ηθογραφικά στοιχεία, που τραβούν ιδιαίτερα την προσοχή τού ξένου κοινού. Μα κάτω από την επιφάνεια της συναρπαστικής υπόθεσης κρύβεται το βαθύτερο κίνητρο της δημιουργίας, η καυστική καταδίκη ενός ανάποδου και ηθικά ανερμάτιστου κόσμου, όπου οι κακοί καλοπερνούν και οι καλοί μαρτυρούν.
Η δικαιοσύνη είναι για τον Καζαντζάκη αντικειμενικός κανόνας και υποκειμενική αρετή ταυτόχρονα. Ως κανόνας επιβάλλει αναλογικά ίση μεταχείριση όλων: ο καθένας δίνει σύμφωνα με τις ικανότητές του και παίρνει σύμφωνα με τις ανάγκες του. Ως αρετή απαιτεί την υποταγή στον κανόνα -ακόμη και τη θυσία στον βωμό της δικαιοσύνης».

• Πώς κρίνετε την στάση των σημερινών Ελλήνων διανοουμένων;

«Δυστυχώς, δεν βλέπω μια φλόγα που θα έπρεπε να υπάρχει, όπως σε περασμένες δύσκολες εποχές. Οταν μπήκα στην Αντίσταση είχαμε πείνα και νεκρούς...».

Πώς θα μπορέσει η Ελλάδα να βγει από τον κλοιό της οικονομικής κρίσης και της διεθνούς απαξίωσης;

«Θα ευχόμουν να υπάρξει ένα πνεύμα αντίστασης εναντίον του άκρατου και άκριτου οικονομισμού. Νομίζουμε ότι τα πάντα είναι οικονομία, ενώ χρειάζεται ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη». *