Οι Βιβλιοθήκες της Δύσης

• Του Νικου Βατοπουλου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Σάββατο, 16 Oκτωβρίου 2010

Δύσκολο να χαρακτηρίσει κανείς το εγχείρημα του Κωνσταντίνου Σπ. Στάικου, ο οποίος προχωράει μεθοδικά τα τελευταία χρόνια την ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Κόσμο (αρχής γενομένης από τη μινωική Κρήτη). Η έκδοση του νέου τόμου, που διατρέχει την απαρχή και την εξέλιξη της μεσαιωνικής Δύσης, από τον 4ο μ. Χ. αιώνα έως τον 14ο αι. και την αυγή της Αναγέννησης είναι μία καταβύθιση στην ουσία της δυτικής σκέψης, με εκτενέταστη βιβλιογραφία και πλούσια εικονογράφηση.

Ο Κωνσταντίνος Σπ. Στάικος, πέρα από την αγάπη και τη γνώση που έχει για όλο το σύμπαν των βιβλιοθηκών, το ιδιαίτερο μικροκλίμα τους και την αισθητική τους αυταξία, αφήνει σε ένα δεύτερο επίπεδο να διαφανεί η επιθυμία του να διαδώσει στο ελληνικό κοινό την ιστορία της δυτικής σκέψης. Είναι μία φλόγα που παραμένει ασίγαστη σε όλη την έκταση αυτού του πολυσέλιδου, λεπτομερέστατου και φωτισμένου συγγράμματος. Και είναι αλήθεια ότι στην Ελλάδα κατά παράδοσιν και για διαφόρους, όσο και σύνθετους λόγους, παραμείναμε εν μέρει ξένοι ως προς τη μεγάλη ιστορία του δυτικού πνεύματος, κυρίως μετά την καταστροφή της Ρώμης από τους Γότθους.

Και έχει σημασία να σταθεί κανείς στις συνέπειες αυτής της αποξένωσης (και όχι τόσο στις αιτίες της). Συνέπεια υπήρξε η μερική αδυναμία κατανόησής μας της οργάνωσης της Pωμαιοκαθολικής Εκκλησίας όσο και των ζυμώσεων που προϋπήρξαν της σύστασης των πρώτων μεγάλων πανεπιστημίων στη Δύση τον 13ο αιώνα.

Αυτές οι πτυχές, βασικές για την πρόσληψη πλήθους επιμέρους ζητημάτων που άπτονται ακόμη και της σύγχρονης εποχής, πρωτοστατούν στην αφήγηση του Κωνσταντίνου Σπ. Στάικου.

Διότι καθώς ξετυλίγει την ιστορία των βιβλιοθηκών του Μεσαίωνα (καταρρίπτοντας τον «μύθο» των σκοτεινών χρόνων), ο Κ. Σπ. Στάικος συνθέτει την ιστορία της Δύσης με αφετηρία τη διάδοση της γνώσης. Ταυτόχρονα, του δίδεται η ευκαιρία να ξετυλίξει συναρπαστικά κουβάρια της ιστορίας, τη συμβολή πεφωτισμένων ηγετών, μοναχών και θεολόγων, αριστοκρατών και αστών, τη δύναμη της λαϊκής ποίησης και τη συμβολή και ανάπτυξη των δημοσίων και ιδιωτικών βιβλιοθηκών.

Ο ρόλος του Χριστιανισμού, που στη διάρκεια των πρώτων αιώνων επέφερε την αδιαφορία για τα κείμενα των «εθνικών», μας οδηγεί στη γέννηση του Βατικανού και πίσω από αυτό στις μεγάλες μορφές, όπως του Ιερώνυμου. Η αμάθεια του πλήθους και οι θύλακοι της γνώσης στην Εκκλησία και στην αριστοκρατία είναι ο κανόνας τους πρώτους αιώνες. Επί Καρλομάγνου αρχίζει το σταδιακό άνοιγμα στην κοινωνία και από τον 11ο αιώνα καλλιεργείται η αγάπη στους θρύλους και στη δημώδη ποίηση.

Η πολύτομη «Ιστορία της Δυτικής Βιβλιοθήκης» του Κωνσταντίνου Σπ. Στάικου, με θαυμαστή τυπογραφία, είναι μία πύλη γνώσης σε ένα κόσμο που οφείλουμε να αποτελούμε οργανικό τμήμα.