Η ψυχολογία στην πεζογραφία

• Η ΑΥΓΗ: 24/10/2010 
• ΤΟΥ ΤΑΚΗ ΜΕΝΔΡΑΚΟΥ

ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ, Το χάρισμα της Βέρθας, μυθιστόρημα, εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 257

Αν και οι αιτίες εισόδου ενός συγγραφέα στον χώρο της λογοτεχνίας μπορεί να είναι άπειρες και συχνά ανεξιχνίαστες, ο επιμελής αναγνώστης δεν θα πάψει ποτέ να τις αναζητάει, έστω και αν κάποτε οδηγείται σε λανθασμένα συμπεράσματα. Στην περίπτωση της Φωτεινής Τσαλίκογλου, κάποια στοιχεία προσφέρουν τη δυνατότητα για εικασίες επί του θέματος που, ίσως -ακόμα και αν δεν φθάνουν- προσεγγίζουν το εύλογο.

Οι σπουδές της στο εξωτερικό στην Κλινική Ψυχολογία, οι διδακτικές εμπειρίες της στο εδώ Πανεπιστήμιο και η γενική της παιδεία άρχισαν να δίνουν τους καρπούς τους στα μέσα της δεκαετίας του '80. Από τότε έως σήμερα έχουν δει το φως πολλά θεωρητικά συγγράμματά της όπως: Σχιζοφρένεια και φόνος, Ο μύθος του επικίνδυνου ψυχασθενή, Μυθολογία βίας και καταστολής, και άλλα που αναμφισβήτητα πλουτίζουν τη σχετική βιβλιογραφία, όμως η γνώμη για τη βαρύτητα και την ειδική προσφορά τους ανήκει στους αρμόδιους.

Δώδεκα χρόνια μετά την κατάθεση της πρώτης επιστημονικής της έρευνας, η συγγραφέας, φορτισμένη από την περιπλάνηση και τις καταδύσεις στην εσωτερική περιπέτεια της ανθρώπινης ύπαρξης, αποφασίζει να αποδυθεί στην περιπέτεια της πεζογραφίας.

Ο πρώτος κρίκος της αλυσίδας, το μυθιστόρημα Η κόρη της Ανθής Αλκαίου (1996), πέρα από το ενδιαφέρον του ως αφετηρία μιας λογοτεχνικής διαδρομής, υποδηλώνει και μια ιδιότυπη πρόταση γραφής. Μιας γραφής που θα αποτελέσει βασικό χαρακτηριστικό στην εκφραστική ταυτότητα της συγγραφέως, διαφυλάσσοντάς την όμως από την παγίδα της επανάληψης, με τη βοήθεια εμπνευσμένων και ευρηματικών παραλλαγών. Έτσι, μέσα από ατραπούς που πόρρω απέχουν από μια στεγνή, κοινή λογική, ο αναγνώστης οδηγείται στην επαφή με ήρωες -ή πιο σωστά αντιήρωες- των οποίων η υπόσταση οφείλεται σε σκιώδεις παρουσίες, σε εκκωφαντικές απουσίες ή σε ένα αίνιγμα.

Με μια φυσιολογική, θα 'λεγε κανείς, συχνότητα και παράλληλα με το θεωρητικό της έργο, η Φωτεινή Τσαλίκογλου θα συνεχίσει τα λογοτεχνικά της βήματα, παρουσιάζοντας τα μυθιστορήματα Έρως φαρμακοποιός (1998), Εγώ η Μάρθα Φρόιντ (2000), Ονειρεύτηκα πως είμαι καλά (2004), τη νουβέλα Όλα τα ναι του κόσμου (2008), και το παραμύθι Η νεράιδα της Γης (2008), για να φθάσει στο πρόσφατο μυθιστόρημα Το χάρισμα της Βέρθας (2010).

Κατορθώνει να κρατήσει σε όλα τα έως σήμερα έργα της την ίδια ποιοτική στάθμη, με μικρές, κατά τόπους εξαιρέσεις, οι οποίες, όμως, δεν είναι ικανές να την παρασύρουν σε μια πρόχειρη ή αδιάφορη γραφή. Θα ήταν ευτύχημα, τόσο για την ίδια όσο και για τους αναγνώστες της, να δώσει στα μελλοντικά της έργα τη δύναμη, τη φαντασία και τη συνθετικότητα του μυθιστορήματος που αποτέλεσε την αφορμή του σημερινού σχολιασμού.

Τη φυσική, έμφυτη, αλλά και ιδιαίτερη δυνατότητα που διαθέτει κάποιος -τη γνωστή σε όλους μας ως χάρισμα- θα χρησιμοποιήσει η συγγραφέας ως πυρήνα του μύθου της, αλλά και ως μανόμετρο, για να καταγράψει τους παλμούς όλων των εσωτερικών κραδασμών της ηρωίδας της, Βέρθας. “Έχω ένα κρυφό χάρισμα: να μαντεύω αυτά που κάποτε γίνανε...″ (σελ. 179).

Με τα μαθήματα που παίρνει από μια εμπνευσμένη δασκάλα ζωγραφικής, πλησιάζει έργα μεγάλων ζωγράφων, όπου μέσα απ' αυτά και σε συνδυασμό με την προσωπική ζωή των δημιουργών τους, προσπαθεί να ανασύρει τα κρυμμένα τους μυστικά. Επιχειρεί να βρει τα ίχνη του αίματος που απαιτήθηκε για τη σύνθεσή τους.

Για τη Βέρθα τίποτα δεν είναι δεδομένο. Παρατηρεί τον στενό, αλλά και τον ευρύτερο περίγυρό της να πορεύονται μέσα στις ψευδαισθήσεις τους -ηθελημένες και μη- και να προσπαθεί να διαχειριστεί άλλοτε αδέξια και άλλοτε επιδέξια τις απώλειες και το πένθος τους. Όσο για την ίδια, ζει με το φάντασμα του μικρού χαμένου της αδερφού, κουβεντιάζει μαζί του και ανταλλάσσουν τα μυστικά τους.

Ιδιαίτερα ευρηματικό είναι το επεισόδιο με τον πατέρα της, όταν τον βλέπει να συναντιέται συχνά και κρυφά με τον νεαρό φίλο του πεθαμένου του γιου. Έντρομη, σκέφτεται ότι βρίσκεται μπροστά σε κάποιο φαινόμενο παιδεραστίας, για να ανακαλύψει, τελικά, ότι δεν είναι τίποτα άλλο από την ανθρώπινη ανάγκη ενός πατέρα να βλέπει και να μιλάει επί πληρωμή με τον συμμαθητή του χαμένου του παιδιού.

Με αυτό και με άλλα τέτοιου είδους ευρήματα η Φωτεινή Τσαλίκογλου ποικίλλει μια γραφή, όπου ο στοχασμός όχι μόνο δεν αναχαιτίζει αλλά εναρμονίζεται με την αφηγηματική ροή, η ανατροπή γίνεται οργανικό της στοιχείο και το όνειρο επιμένει να επιζεί έστω και μέσα από την όποια δυσμορφία. Χάρισμα της ηρωίδας ή της συγγραφέως;

• Ο Τάκης Μενδράκος είναι κριτικός λογοτεχνίας