TA NEA: Δευτέρα 25 Οκτωβρίου 2010
«Ο Μιχαήλ Αγγελος, όταν τον ρώτησαν πώς έφτιαξε την Πιετά, είπε: «Είναι απλό. Παίρνεις ένα κοµµάτι µάρµαρο και βγάζεις ό,τι δεν µοιάζει µε την Πιετά”. Κάπως έτσι λάξευε τα ποιήµατά του και ο Κωνσταντίνος Καβάφης. Η απλότητά τους είναι απατηλή. Είναι απλά, αλλά καθόλου εύκολα. Γι’ αυτό και είναι εύκολο να µεταφράσει κανείς Καβάφη σε άλλες γλώσσες, είναι όµως δύσκολο να τον µεταφράσει καλά», λέει στα «ΝΕΑ» ο διευθυντής του Σπουδαστηρίου Νέου Ελληνισµού Μανόλης Σαββίδης. Πάντως, «η ποίησή του είναι οικεία και όπως καθετί το αυθεντικό ξεπερνά εύκολα γλωσσικά και άλλα σύνορα», είπε, σε χαιρετισµό του ο υπουργός Πολιτισµού και Τουρισµού Παύλος Γερουλάνος στην παρουσίαση του νέου µουσείου που έγινε την Παρασκευή στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Και πρόσθεσε ότι «το Μουσείο Καβάφη θα µπει σιγά σιγά στη ζωή µας και θα γίνει κόµβος διεθνούς εµβέλειας», καθώς και ότι «χρέος της Πολιτείας σε τέτοιες περιπτώσεις είναι να βγάζει τα εµπόδια, όπου υπάρχουν».
Σε ένα βιβλίο της Νταϊάνας Χάας που επίκειται να εκδοθεί από το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισµού (και τον Ικαρο) θα µπορεί κανείς να δει τα σχόλια του ίδιου του Καβάφη στα ποιήµατά του. «Ο Καβάφης τα ποιήµατά του τα εξέταζε πρώτα γραµµατολογικά και µετά φιλοσοφικά για να δει εάν έστεκαν», λέει ο Μανόλης Σαββίδης. «Εάν δεν έστεκαν, προσπαθούσε να τα διορθώσει και εάν αυτό δεν γινόταν δεν δηµοσίευε το ποίηµα, αλλά κρατούσε, ενδεχοµένως, ένα κοµµάτι του για ένα άλλο ποίηµα». Το αρχείο του Κωνσταντίνου Καβάφη, εξαιρετικά ταξινοµηµένο από τον ίδιο τον ποιητή, πέρασε από τον κληρονόµο του, Αλέκο Σεγκόπουλο, στα χέρια του βασικού µελετητή του, του φιλόλογου Γ.Π. Σαββίδη. Οταν και εκείνος πέθανε, το 1995, ο γιος του Μανόλης βρέθηκε µπροστά σε δυσκολίες και διλήµµατα που αναπόφευκτα έθετε η κατοχή ενός τέτοιου θησαυρού. «Στην αρχή δεν ήξερα προς τα πού να πάω και τι να κάνω», µας εκµυστηρεύεται. Μία εκδοχή ήταν να το παραχωρήσει σε ξένα πανεπιστήµια που έµπρακτα ενδιαφέρθηκαν,
άλλη απλώς να το πουλήσει σε έναν µεγάλο οίκο δηµοπρασιών. Διάλεξε όµως τον πιο δύσκολο δρόµο, να το κρατήσει στην Ελλάδα για να αξιοποιηθεί εδώ. Σε ένα πρώτο βήµα ίδρυσε το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισµού, το 1996, ένα χρόνο µετά τον θάνατο του πατέρα του. «Αργότερα είδα ότι έγιναν ώριµες οι συνθήκες για την ίδρυση ενός µουσείου». Ενδιάµεσα, βέβαια, εκπονήθηκαν µελέτες ως προς το αρχείο. «Παρότι φιλόλογος και ο ίδιος, δεν θέλησα να αναµειχθώ στα της επιστηµονικής µελέτης του αρχείου, για να µην υπάρχουν ανώφελες συγκρίσεις µε το έργο του πατέρα µου. Κράτησα για τον εαυτό µου τον ρόλο του πολιτιστικού µάνατζερ», λέει. Και προτίµησε να αναθέσει το επιστηµονικό έργο σε τρεις µαθητές του Γ.Π. Σαββίδη: τη Ρενάτα Λαβανίνι, καθηγήτρια στο Παλέρµο, την αναπληρώτρια καθηγήτρια στην Πάτρα Νταϊάνα Χάας και τον καθηγητή στη Λευκωσία Μιχάλη Πιερή.
«Δεν µετάνιωσα ποτέ που κράτησα και διαχειρίστηκα το αρχείο», λέει ο Μανόλης Σαββίδης. «Εχω µάθει πολλά µέσα από αυτό. Και κρατώ µία από τις πιο συγκινητικές καβαφικές ρήσεις: «Δουλεύουµε εναρέτως για τους κατοπινούς”. Ο ίδιος ο Καβάφης είχε καταλάβει ότι δεν θα δικαιωνόταν εν ζωή. Ηταν όµως πεπεισµένος για το µετά. Οσο για µένα, δεν αποσκοπώ σε κανένα προσωπικό όφελος. Μόνο στην αξιοποίηση του αρχείου, και για “τους κατοπινούς”. Και νοµίζω ότι ο πιο πρόσφορος τρόπος αξιοποίησης είναι η ίδρυση ενός µουσείου».
Ακριβώς, άλλωστε, για τους «κατοπινούς», ο Καβάφης επέλεξε τι θα αφήσει στο αρχείο του και τι δεν θα αφήσει. «Αυτός ο απίστευτος άνθρωπος είχε µεθοδεύσει και την υστεροφηµία του», λέει ο Μανόλης Σαββίδης. «Το έργο του είναι κλασικό – αυτό δεν κρίνεται πια – και εκείνοι που τον κρίνουν κρίνονται, αφού τα µεγάλα έργα λειτουργούν ως καθρέφτης. Δεν ήταν τυχαίος και δεν πρέπει να τον υποτιµήσουµε ποτέ. Οταν συλλαµβάνω µια νέα ιδέα γι’ αυτόν, στο αρχείο του βλέπω µετά ότι υπάρχει ήδη. Βρίσκεται πάντα ένα βήµα µπροστά από µένα».
Ο ίδιος ο Καβάφης είχε καταλάβει ότι δεν θα δικαιωνόταν εν ζωή. Ηταν όµως πεπεισµένος για το µετά
- Φανατικός τενίστας, εξαιρετικός χορευτής
Ποιος ήταν, εν τέλει, αυτός ο τόσο σύγχρονος, ογδόντα χρόνια µετά τον θάνατό του, ποιητής; «Εχουµε στο µυαλό µας µια στερεοτυπική εικόνα για τον Καβάφη. Αλλά ξεχνάµε ότι µέχρι τα σαράντα του ήταν φανατικός παίκτης του τένις. Οτι ήταν εξαιρετικός στην παρέα, χόρευε καταπληκτικά και ήταν πνευµατώδης. Εχουµε επίσης ενδείξεις – αυτό όταν πρωτοειπώθηκε ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων – ότι σε κάποια περίοδο της ζωής του υπήρξε αµφιφυλόφιλος. Η εικόνα που έχουµε ανταποκρίνεται µε ακρίβεια στα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Αλλά πριν αρχίσει να υποδέχεται τους καλεσµένους του υπό το φως των κεριών, πλήρωνε λογαριασµούς ρεύµατος. Υπάρχουν στο αρχείο. Μετά ήταν που αποφάσισε να σκηνοθετήσει τη ζωή του. Και έγινε πολύ προσεκτικός µε την εικόνα του».
Πέρα όµως από την εικόνα του, το έργο του το ίδιο είναι πολυσήµαντο και φέρει ποικίλους συµβολισµούς. «Αυτό που θέλω να δείξω στο Μουσείο είναι πώς µέσα από το έργο ενός ανθρώπου αποτυπώνεται το εύρος του Μείζονος Ελληνισµού», λέει ο διευθυντής του Σπουδαστηρίου. «Ο Καβάφης ζει σε µια γωνιά της Αφρικής και αισθάνεται Ρωµιός και όχι Νεοέλληνας. Αυτό είναι βασικό κλειδί για την κατανόηση του Καβάφη. Ο ίδιος αυτοβιογραφείται ως εξής: ‘’Είµαι Κωνσταντινουπολίτης στην καταγωγή. Αλλά γεννήθηκα στην Αλεξάνδρεια’’ η οποία, λέει αλλού, ήταν ‘’σαν πατρίς’’. Θα προτιµούσε, ενδεχοµένως, να ζούσε στη Λόντρα ή το Παρίσι. Αν και παντού θα ένιωθε ‘’βυζαντινός άρχων, εξόριστος’’.
Το εκπληκτικό, βέβαια, µε τον Καβάφη είναι πώς αυτός που αποτελεί το τελευταίο κοµµάτι αυτού που αποκαλείται ‘’βυζαντινή νοοτροπία’’, από επίγονος δηλαδή των Φαναριωτών, γίνεται ο πρώτος και καλύτερος εκπρόσωπος του νεοελληνικού µοντερνισµού. Και µάλιστα χωρίς να έχει διαβάσει Ελιοτ. Πιστεύω µάλιστα ότι ο Σεφέρης δεν είχε δίκιο όταν µιλούσε για τρεις µείζονες ποιητές – Σολωµό, Κάλβο, Καβάφη – που δεν ήξεραν καλά ελληνικά. Ο Καβάφης µελετούσε πολύ τα ελληνικά. Μιλούσε τα καθηµερινά της Διασποράς, τα αλεξανδρινά και τα πολίτικα, αλλά και άλλων κέντρων της Διασποράς, µιλούσε όµως και τα αθηναίικα και δεν έβαζε διαχωριστικές γραµµές ανάµεσα στα αρχαία, τα βυζαντινά και τα νέα ελληνικά».
Ολα αυτά σηµαίνουν ότι το Μουσείο ορθώς γίνεται στην Αθήνα; «Πιστεύω ότι αν ζούσε σήµερα ο Καβάφης θα ήταν ο πρώτος που θα ερχόταν να πληρώσει εισιτήριο για να επισκεφτεί το Μουσείο», λέει ο Μανόλης Σαββίδης. «Τότε ερχόταν λιγότερο στην Αθήνα γιατί το αθηναϊκό κατεστηµένο έβλεπε µε δυσπιστία τους διανοούµενους της Διασποράς αλλά και γιατί, ένας άνθρωπος που είχε ζήσει στην Κωνσταντινούπολη, το Λονδίνο και το Λίβερπουλ, έβλεπε την Αθήνα – όπως και την Αλεξάνδρεια, άλλωστε – σαν επαρχιακή πόλη. Σήµερα τα πράγµατα είναι διαφορετικά».
- Ετοιµο κι ένα λεξικό
Στις πιο πρόσφατες δηµοσιεύσεις περιλαµβάνονται τα «Ατελή» του Καβάφη από τη Ρενάτα Λαβανίνι και ο πρώτος τόµος των πεζών από τον Μιχάλη Πιερή – και οι δύο εκδόσεις έγιναν από τον Ικαρο, σε συνεργασία µε το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισµού.
Οταν λειτουργήσει το µουσείο, θα υπάρχει και ανεξάρτητος δικτυακός τόπος γι’ αυτό. Ηδη όµως οι δύο δικτυακοί τόποι που το Σπουδαστήριο έχει ενεργοποιήσει για τον Καβάφη, ο ελληνόγλωσσος http://www.kavafis.gr και ο αγγλόγλωσσος http://www.kavafis.com, έχουν από 10.000 έως 15.000 επισκέψεις ο καθένας τον µήνα. Ο δικτυακός τόπος του Σπουδαστηρίου του Νέου Ελληνισµού (http://www.snhell.gr), πάντως, έχει φτάσει τις 3.000 επισκέψεις την ηµέρα!
No comments:
Post a Comment