Μνήμη Νικηφόρου Βρεττάκου

• Καταφύγιο για συγγραφείς και διανοουμένους το παλιό σπίτι του ποιητή στην Πλούμιτσα

• Του Ηλια Μαγκλινη, Η Καθημερινή, Σάββατο, 23 Oκτωβρίου 2010

Αφήνεις την άσφαλτο, ανάμεσα Σπάρτη και Γύθειο, και πιάνεις την ανηφόρα. Χωματόδρομος διάσπαρτος με κοτρώνια, σε υποχρεώνει να πηγαίνεις σιγά, μην σπάσεις το αυτοκίνητο. Ο τελικός προορισμός όμως σε αποζημιώνει. Η Πλούμιτσα, μια γυμνή κορφή με πολύ άνεμο και, πάνω απ’ όλα, στο βάθος, τις βουνοκορφές του Ταϋγέτου. Ο τόπος της παιδικής ηλικίας του ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου. «Το κτήμα μας ήταν μια πολύ όμορφη μοναξιά», έχει γράψει.

Το πρωινό του Σαββάτου όμως, στις 6 Οκτωβρίου, η Πλούμιτσα δεν ήταν γεμάτη μοναξιά αλλά γεμάτη φίλους. Μια μικρή γιορτή είχε στηθεί στη μνήμη του Νικηφόρου Βρεττάκου, κυρίως χάρη στα θυρανοίξια της πατρικής εστίας. Ενα μισογκρεμισμένο δίπατο σπίτι από πέτρα αναστήθηκε από τις στάχτες του, χάρη στις προσπάθειες του σκηνοθέτη και συγγραφέα Κώστα Βρεττάκου, γιου του ποιητή.

Η ιδέα του τελευταίου ήταν το παλιό σπίτι να μεταμορφωθεί σε φιλόξενο χώρο περισυλλογής διανοουμένων. Αυτή, εξάλλου, ήταν και η επιθυμία του Νικηφόρου. «Για κάποιους απωθημένους από τη ζωή ανθρώπους που εξακολουθούν να πιστεύουν ακόμα στη σταθερότητα και τη μακροημέρευση αυτού του κόσμου», είχε γράψει ο Νικηφόρος στον γιο του το 1972, αυτοεξόριστος στο Παλέρμο της Σικελίας.

• Διακριτική συντροφιά

Οι εργασίες στο παλιό σπίτι είναι τέτοιας φροντίδας που ντρέπεσαι να πατήσεις μέσα. Ωστόσο, η περιέργεια νικάει και αφουγκράζεσαι αυτή την ηρεμία, τη γαλήνη του εσωτερικού χώρου και την ίδια στιγμή το ζωτικό οξυγόνο που σε περιβάλλει: σιωπή ή αλλιώς οι ήχοι της Φύσης. Διακριτική η παρουσία του ποιητή, κάποιες παλιές εκδόσεις εδώ κι εκεί, ένα πορτρέτο του, παραμένει μια αθόρυβη αλλά ζεστή συντροφιά.

• «Σιωπηλά επίκαιρα»

Κοιτάς τις ωραίες ασπρόμαυρες φωτογραφίες που του έχει τραβήξει ο γιος του και συνειδητοποιείς ότι βλέπεις έναν δημιουργό, ο οποίος γεννήθηκε το 1912 και πέθανε το 1991. «Διέτρεξε ενεργά όλο τον 20ό αιώνα», εξομολογείται ο Κ. Βρεττάκος στο ωραίο βιογραφικό ντοκιμαντέρ «Περιουσιακά στοιχεία» της Αθανασίας Δρακοπούλου. «Ελεγε ότι η ζωή του σε ταινία θα ήταν μια “σιωπηρή προβολή επικαίρων”».

Οι γέρικοι κορμοί των βαλανιδιών, γύρω από το σπίτι, θυμίζουν βέβαια το χαρακωμένο του πρόσωπο. Τον αυλάκωσε εξάλλου η Ιστορία: στρατιώτης στην πρώτη γραμμή το 1940, οργανωμένος στην Αντίσταση, διωγμένος για τις φιλελεύθερες ιδέες του - διαγραμμένος κι απ’ το ΚΚΕ. «Του ζητούσαν να καταδικάσει τον κύκλο του Γαλλικού Ινστιτούτου, που ήταν το τελευταίο στήριγμα των αριστερών διανοουμένων», λέει ο Κ. Βρεττάκος στα «Περιουσιακά στοιχεία». Ο Νικηφόρος αρνείται και απαντά στο Κόμμα: «Καταστήματα έτοιμων ιδεών μεταβάλλονται από τη μία μέρα στην άλλη σε παλαιοπωλεία». Λίγο καιρό μετά την αποτυχημένη δολοφονική απόπειρα εναντίον του από παρακρατικούς, πληροφορείται ότι και οι «δικοί του» σχεδιάζουν τον θάνατό του.

Κι όμως, άντεξε. Και έγραψε. Ο Βρεττάκος άφησε πίσω του πλούσιο ποιητικό και πεζογραφικό έργο με μοναδική αντοχή στον χρόνο. «Μακαρίζω την ύπαρξη», είχε γράψει. «Η μοίρα μού επέτρεψε απ’ όλο τον μέγα πλούτο που υμνώ να έχω κι εγώ στο Σύμπαν μια πέτρα».