Ο γεωπολιτικός άτλαντας των Νομπέλ

• Το μέγα έπαθλο της λογοτεχνίας ανακοινώνεται την Πέμπτη και τα προγνωστικά αντιφάσκουν μεταξύ τους

• Του Νικου Bατοπουλου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Tρίτη, 5 Oκτωβρίου 2010

ΠΡΟΓΝΩΣΕΙΣ. Λίγα 24ωρα πριν από την ανακοίνωση του φετινού Νομπέλ Λογοτεχνίας (την Πέμπτη 7 Οκτωβρίου), ξαναστρώνεται ο χάρτης των προγνώσεων. Κάθε χρόνο είναι εξ ίσου ανιαρός και φαινομενικά δεν έχει κανένα λόγο ύπαρξης. Πρώτον, διότι κατά κανόνα διαψεύδεται και, δεύτερον, διότι εμφανίζει δύο αντικρουόμενα στοιχεία, τα οποία ενοχλούν: διάθεση εντυπωσιασμού και διάθεση επαναληπτικότητας.

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει ένα εθιμικό τελετουργικό στον κόσμο της λογοτεχνίας που στηρίζεται σε ένα σύστημα αξιών. Το Νομπέλ Λογοτεχνίας (ίσως και το Ειρήνης) είναι το μόνο από τα «Νομπέλ» που προκαλεί τέτοιο πάθος με στοιχήματα και αισθήματα αδικίας ή δικαίωσης. Κατά κανόνα τα αουτσάιντερ που κερδίζουν το μέγα έπαθλο ανασχεδιάζουν ερήμην τους τον ίδιον αυτόν χάρτη, από τον οποίον απουσίαζαν την προηγούμενη χρονιά, παρότι τελικώς εστέφθησαν τροπαιούχοι. Η Χέρτα Μίλερ (Γερμανίδα της Ρουμανίας), που είναι η περσινή νικήτρια, εξέπληξε πολλούς. Διαβάσαμε το συγκλονιστικό βιβλίο της «Ο άγγελος της πείνας» (εκδ. Καστανιώτη) και αντιληφθήκαμε γιατί πήρε το Νομπέλ. Είναι μεγάλη συγγραφέας.

Φέτος, τα μεγάλα στοιχήματα επαναφέρουν τα ίδια και τα ίδια ονόματα διανθισμένα με νέες αφίξεις, ώστε να προβλεφθεί η περίπτωση που η Σουηδική Ακαδημία θελήσει και πάλι να τιμήσει έναν σχετικά «άσημο» συγγραφέα. Το βιβλιοφιλικό blog του Τhe New Yorker «The Book Bench» δίνει προβάδισμα στον Σουηδό ποιητή και μεταφραστή Τomas Transtroemer, μεγάλο όνομα στην πατρίδα του, αλλά όχι τόσο σε άλλες χώρες. Πέρυσι, στη Χέρτα Μίλερ έδιναν 50/1 ενώ στην Τζόις Κάρολ Οουτς (που κάθε χρόνια έχει «πιθανότητες») έδιναν 5/1. Ολα σχεδόν τα blogs και οι προβλέψεις συνηγορούν πως δεν θα το πάρει Αμερικανός συγγραφέας, αν και κρατούν επιφύλαξη όχι για τον Φίλιπ Ροθ (18/1 φέτος), αλλά για τον Ντον ΝτεΛίλο, που ενδέχεται να κινηθεί ανοδικά.

Σε αυτό το «χρηματιστήριο» παίζεται πάντα μια περίεργη γεωπολιτική προσέγγιση. Γι’ αυτό, εφόσον πέρυσι το πήρε Ευρωπαία συγγραφέας, η οποία μάλιστα εκπροσωπεί τη γερμανική μειονότητα της Ρουμανίας (και γράφει για τα δεινά των γερμανόφωνων της περιοχής από τους νικητές Ρώσους μετά το 1945), φέτος η επιλογή της Ακαδημίας ενδέχεται να κινηθεί στους άλλους πόλους: Απω Ανατολή, Αφρική, Νότιος Αμερική. Δεν έχει πολυακουστεί η Κεντρική Ασία, αλλά ποιος μπορεί να ξέρει; Από την Ιαπωνία επανέρχεται με μεγάλη πειθώ το όνομα του Χαρούκι Μουρακάμι (7/1). Το όνομα του Ιάπωνα «μέγκα σταρ» είναι στον αντίποδα των προβλέψεων, που μιλούν για τον Κενυάτη Ngugi wa Thiong’ο (έφτασε το 6/1). Είναι πολυγραφότατος, αριστερός, έχει ζήσει στη Σουηδία και θεωρείται γερό χαρτί.

Από την άλλη, ξαναβγαίνει δυνατό το όνομα του Μάριο Βάργκας Γιόσα, που αν και εμπλέχτηκε στο παρελθόν με την πολιτική στην πατρίδα του στο Περού με αμφίβολα αποτελέσματα, αυτό δεν επηρέασε την εικόνα του ως ενός πολύ καλού συγγραφέα. Με την ίδια ένταση, άλλοι κύκλοι, μιλούν για πιο συντηρητικές επιλογές (κρίνοντας γεωπολιτικά) και υπενθυμίζουν τη μεγάλη δεξαμενή του Καναδά και τις δύο γυναίκες συγγραφείς, μεταφρασμένες σε όλον τον κόσμο, τη Μάργκαρετ Ατγουντ και την Αλις Μάνρο.

Αλλά και πάλι, γιατί όχι ένας Αμος Οζ (φέτος με δυσκολία αγγίζει το 25/1 στα προγνωστικά ενώ πέρυσι ήταν στο 4/1) ή ένας Νταβίντ Γκρόσμαν; Ισως η Σουηδική Ακαδημία να μη θελήσει να παίξει το χαρτί του Μεσανατολικού και να επιλέξει Αφρική ή Απω Ανατολή. Κάθε πρόβλεψη εμπεριέχει τον κίνδυνο της γελοιοποίησής της. Εφόσον η Σουηδική Ακαδημία αποκρούει κάθε χρόνο τις αναλύσεις που μιλούν για γεωπολιτικά κριτήρια, τότε η ανακοίνωση μπορεί να έχει και πάλι όνομα Ευρωπαίου, όπως τον Πολωνό ποιητή Adam Zagajewski, που ακούγεται πολύ. Κάποιοι τον θεωρούν το πιο σοβαρό αουτσάιντερ.

Σημασία έχει ότι ο διεθνής χάρτης της λογοτεχνίας κινείται σαν υδράργυρος σε λεία επιφάνεια. Την Πέμπτη, στις 2 μ.μ., θα γνωρίζουμε προς τα πού κύλησε.