Η σύγκρουση ομάδας και ατόμου. Νέα προοπτική για την ψυχοθεραπεία

• Toυ Δημητρη Αρμαου, Kυριακή, 25 Aπριλίου 2010

• FARHAD DALAL, Η Ομαδική Ανάλυση μετά τον S. H. Foulkes: H. Foulkes: Ας (ξανα) μιλήσουμε σοβαρά για την ομάδα. Πρόλ.: Malcom Pines.Μτφρ.: Γ. Μερτίκας, Π. Τομαράς.Επιμ.: Κ. Μωρόγιαννης, Χ. Ιωαννίδης,εκδ. Κανάκη, σελ. 357

Η Ομαδική Ανάλυση δεν είναι ευρύτερα γνωστή στην Ελλάδα. Εφαρμόζεται κι εδώ από επιστήμονες που ενδιαφέρθηκαν ήδη από τον Μεταπόλεμο για τις προτάσεις και τα επιτεύγματά της, πλην όμως στερείται βιβλιογραφίας προσιτής στο πλατύ αναγνωστικό κοινό. Ιδίως απουσιάζουν τα έργα θεμελίωσης. Και την πλήρωση ενός τέτοιου κενού έρχεται ν’ αναγγείλει αυτό το «πιονιέρικο» βιβλίο του Φαράντ Νταλάλ (διαπρεπούς εταίρου της λεγόμενης «γενιάς της χειραφέτησης» στην Ομαδική Ανάλυση), καλομεταφρασμένος πρώτος τίτλος μιας εξειδικευμένης πλέον σειράς υπό τη διεύθυνση του Κώστα Μωρόγιαννη. Από το εισαγωγικό του σημείωμα οι λιτές και σαφείς συστάσεις: «ένα κομβικό έργο, το οποίο σκιαγραφεί την Ομαδική Αναλυτική Θεωρία με πρωτότυπο και σύγχρονο τρόπο, ενώ ταυτόχρονα υπογραμμίζει τις βάσεις της στο έργο του Φουξ και του Ελίας με ταυτόχρονη ανάδειξη νέων θεωρητικών δρόμων μέσω της ενσωμάτωσης των θεωριών του Μάτε-Μπλάνκο, αλλά και μέσω της ανάπτυξης του διαλόγου με την ψυχανάλυση, τη βιολογία, τη φιλοσοφία και τις φυσικές επιστήμες» (σ. σ. 11-12).

Κίνητρο της σύντομης αυτής παρουσίασης είναι η έκπληξη, γιατί θα πρέπει κανείς να ανατρέξει ώς τα ανθρωπολογικά και αισθητικά γραπτά του Σ. Φρόιντ προκειμένου να βρει τόσο γενικού ενδιαφέροντος κείμενα από τον χώρο αυτών των επιστημών. Aλλοι, αρμοδιότεροι, μπορούν να μιλήσουν (έχουν μιλήσει ήδη) για το νέο που κόμισε η συγκεκριμένη θεωρητική αντίληψη στο πεδίο της θεραπευτικής. Ενας περιηγητής του ευρύτερου χώρου των επιστημών του ανθρώπου, με τη ματιά στραμμένη προς τον πολιτισμό, καλό είναι να περιοριστεί σε ό, τι μπορεί να εκτιμήσει, απευθυνόμενος βεβαίως προς τους πολλούς ομοίους του.

Ούτε του Γερμανοεβραίου ψυχαναλυτή και πατέρα της Ομαδικής Ανάλυσης Ζίγκφριντ Χάινριχ Φουξ (1898-1976) υπάρχουν κείμενα στην ελληνική ούτε του Χιλιανού ψυχίατρου Ιγνιάσιο Μάτε-Μπλάνκο (1908-1995). Αλλά το κοινό είναι κάπως εξοικειωμένο με το σημαντικό έργο τού, επίσης Γερμανοεβραίου, κοινωνιολόγου Νόρμπερτ Ελίας (1897-1990), την «Εξέλιξη του Πολιτισμού» (μτφρ. Εμη Βαϊκούση, εκδ. Νεφέλη – ο 1ος από τους δύο τόμους και από τις εκδ. Αλεξάνδρεια, με τίτλο «Η Διαδικασία του Πολιτισμού», σε μτφρ. Θ. Λουπασάκη), ενώ κι άλλα έργα του έχουν κυκλοφορήσει (από τις Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, την Ινδικτο κ. λπ.), τη δε κοινωνιολογία του εξετάζει πολιτικά ομότιτλο μελέτημα του Ν. Κ. Κατριβέση (εκδ. Gutenberg) – αυτά σε επίπεδο αυτοτελών δημοσιεύσεων. Ο Φουξ και ο Μάτε-Μπλάνκο είναι οι ακρίτες αυτού του βιβλίου, ο Φρόιντ και ο Ελίας οι καστρίτες του: το μεγάλο ερώτημα για τη σχέση ατόμου και κοινωνίας (ή, αλλιώς: «πόσο το άτομο είναι μονάδα;» ή «πόσο ο καθείς και τα μαράζια του;») διαπερνά όλο τον ιστό – είναι η πλοκή του.

Προβληματισμοί

Υπάρχουν και στη θεωρία ελκυστικές ίντριγκες, και μια τέτοια ξετυλίγει ο Νταλάλ, διερχόμενος μέσα από διαρκείς κι εν πολλοίς φιλοσοφικούς προβληματισμούς πάνω στην έννοια του εαυτού και τις ποικίλες αντιλήψεις της ατομικότητας, στην υπαρξιακή διερώτηση και την αγωνία της επικοινωνίας, στον λόγο και την εξουσία, στην ιδεολογία και τις συγκρούσεις σε επίπεδο «εσωτερικό» και «εξωτερικό» (όπως ωραία και αόριστα λέμε), πάνω σε ένα σωρό επιστημολογικές - πολιτισμικές διχοτομίες δηλαδή, που υπερβαίνει πειστικά υποστηρίζοντας την εδραία πεποίθηση ότι η ομαδικότητα συγκροτεί πρωταρχικό πυρήνα ενός εκάστου ατόμου.

Πολύ ερεθιστική, όντως, κίνηση προς την «κοινωνιολογικότερη» εκδοχή της ψυχανάλυσης, αλλά και, γι’ αυτό ακριβώς, προς μια διατομεακή προσέγγιση του αντικειμένου σχεδόν πανοραμική. Μια νέα επικράτεια του επιστητού, γεμάτη ήχους από ό, τι αγαπήσαμε στη σύνθεση των ανθρωπιστικών σπουδών, χαράζει τον ορίζοντά της στη βιβλιογραφία μας.