Αυτοβιογραφία ιδεών του Κ. Βεργόπουλου. Προσωπικές εκμυστηρεύσεις μισού αιώνα

• Του Πετρου Παπακωνσταντινου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 25 Aπριλίου 2010

• ΚΩΣΤΑΣ ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΣ, Οι Αμετανόητοι: Από τη δεκαετία του ’60 στον 21ο αιώνα,εκδ. Α. Α. Λιβάνη, σελ. 190

Σύμφωνα με τον αφορισμό του Πασκάλ, «όλοι οι άνθρωποι είναι τόσο αναπόφευκτα τρελοί, που όποιος δεν είναι τρελός, είναι διπλά τρελός». Ο Κώστας Βεργόπουλος όχι μόνο αναγνωρίζει δημοσίως την «τρέλα» του, αλλά δηλώνει «αμετανόητος» ότι την απολαμβάνει, καθώς ξεδιπλώνει τη διαδρομή και την εξέλιξή της, από τα μετεμφυλιακά Εξάρχεια στο εξεγερμένο Παρίσι του Μάη του ’68 και από τις αναζητήσεις για τη μητρόπολη και την περιφέρεια του παγκοσμίου συστήματος με τον Σαμίρ Αμίν και τον Εμάνιουελ Βαλεραστάιν μέχρι τη θεωρητική και πρακτική συμβολή του στα σύγχρονα κινήματα εναντίον της παγκοσμιοποίησης.

«Οι Αμετανόητοι» είναι ο τίτλος του νέου, ιδιόμορφα αυτοβιογραφικού βιβλίου του, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Λιβάνη. Η επεξήγηση του τίτλου έρχεται στο τέλος της διαδρομής: «Τι σημαίνει “αμετανόητος” στην εποχή μας; Σημαίνει απλούστατα τη διαπίστωση ότι δεν έχω μεταβάλει προσωπική στάση όσον αφορά στην προσωπική μου κατανόηση του κόσμου, ότι παραμένω στην αυτή προσωπική “τρέλα”, από την εφηβική μου ηλικία μέχρι σήμερα: με τον τρόπο ζωής μου, την πεποίθηση της ρευστότητας και ευθραυστότητας του κόσμου, με την τελεσίδικη περιφρόνηση του εξουσιασμού και τον απεριόριστο εγκωμιασμό της προσωπικής ελευθερίας, ακόμη και σε αντίθεση με τις υποτιθέμενες ιστορικές νομοτέλειες “τη βρίσκω” και δεν αναμένω σωτηρία από τα προκατασκευασμένα θεωρητικά σχήματα, με τις χιλιαστικές επαγγελίες τους».

Είναι μια από τις λίγες συναισθηματικά φορτισμένες εκμυστηρεύσεις στις 190 σελίδες του πονήματος, αρχικό πυρήνα του οποίου αποτέλεσε διάλεξη του συγγραφέα στη Στοά του Βιβλίου, τον Νοέμβριο του 2009. Στο μεγαλύτερο μέρος του, ο Κώστας Βεργόπουλος αντικρίζει τη ζωή του από μέση απόσταση, σαν κριτικός παρατηρητής, συνήθως φλεγματικός και κάποτε φιλοπαίγμων.

Στο κείμενο του Κώστα Βεργόπουλου -πράγμα σπάνιο για αυτοβιογραφική εξιστόρηση- ο ίδιος ο Κώστας Βεργόπουλος περιορίζεται σε ρόλο κομπάρσου, αφήνοντας σε πρώτο πλάνο τα μεγάλα γεγονότα, κινήματα, ιδεολογικά ρεύματα και τους πρωταγωνιστές τους, με τα οποία είχε την τύχη να διασταυρωθεί στη μέχρι σήμερα διαδρομή του.

Περιπλανήσεις

«Οφείλουμε να ευγνωμονούμε το Θεό, που μας έδωσε την ηλικία των 20 ετών στη διάρκεια της δεκαετίας του ’60», λέει ένας φίλος του συγγραφέα στο Μπουένος Αϊρες. Η αφήγηση δικαιώνει την εκτίμηση, παρουσιάζοντας τις νεανικές περιπλανήσεις του συγγραφέα στα αμφιθέατρα της Νομικής, στις διαδηλώσεις του 1-1-4 και του 15% για την Παιδεία, στις πρωτοβουλίες αλληλεγγύης με την Κύπρο και το Βιετνάμ, στις παραστάσεις του Κουν, στις ταινίες του Φελίνι και του Γκοντάρ, στα τραγούδια του Μπομπ Ντίλαν και της Τζόαν Μπαέζ, αλλά και του Βασίλη Τσιτσάνη και του Μάρκου Βαμβακάρη. Κι από εκεί σ’ ένα Παρίσι όπου μεσουρανούν τα αστέρια του Σαρτρ και του Μερλό-Ποντί, του Λεβί-Στρος και του Λακάν, του Λεφέμπρ και του Αλτουσέρ.

Ενταγμένος στη φιλοσοφική και κοινωνική Αριστερά με την ευρύτερη έννοια, αλλά χωρίς κομματική σημαία, ο Βεργόπουλος απεχθάνεται τον άκαμπτο, εργαλειακό ορθολογισμό τον οποίο κατακρίνει και ο Μισέλ Φουκώ στην «Ιστορία της Τρέλας», αυτή την «κλίνη του Προκρούστη που διδάσκει το φως και όπου, ό, τι περισσεύει, κόβεται και πετιέται ως παράλογο, σκοτεινό, μεταφυσικό». Για τον συγγραφέα, «το νόημα της ζωής είναι ακριβώς ότι δεν έχει κανένα νόημα, όπως επίσης ότι η ζωή είναι δεκτική στο νόημα που ο άνθρωπος επιλέγει να της αποδώσει».

Ωστόσο, ο καθηγητής Κώστας Βεργόπουλος είναι αρκετά προσεκτικός να μη μυθοποιήσει τον μηδενισμό, είτε ως φιλοσοφική προδιάθεση, είτε ως πολιτική συμπεριφορά. Ο απολογισμός του για τα κινήματα που επένδυσαν προνομιακά στη βία, από τους Γκεβαριστές μέχρι τα «αντάρτικα πόλεων» είναι ξεκάθαρα αρνητικός. Κι όταν επιστρέφει στους τόσο αλλαγμένους δρόμους των εφηβικών του περιπάτων, στα Εξάρχεια που φλέγονται τον Δεκέμβριο του 2008, αποφεύγει τόσο την κολακεία της «εξέγερσης», όσο και την από καθέδρας ηθικολογία. «Ο Δεκέμβρης ήταν οπωσδήποτε μια νεανική και κοινωνική έκρηξη, που ουδείς είχε προβλέψει, διοργανώσει ή καθοδηγήσει», γράφει. «Παρόμοιες εκρήξεις μπορεί να συμβούν και σε μεγαλύτερη κλίμακα στο μέλλον, είτε στη χώρα μας είτε σε οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρώπης και του κόσμου (…). Ο, τι εκδηλώνεται στην επιφάνεια προέρχεται πάντα από κάποιο βάθος και το μόνο που έχω να παρατηρήσω στο σημείο αυτό είναι ότι, ενώ ο Δεκέμβρης προκάλεσε πανικό σε όλες τις πλευρές του ελληνικού πολιτικού συστήματος, εν τούτοις επί του παρόντος τίποτα δεν έχει αλλάξει».

Σ’ αυτή τη νέα γενιά της πυκνής απόγνωσης και της θολής ελπίδας μοιάζει να απευθύνεται ο προσωρινός απολογισμός του συγγραφέα, του επιστήμονα και του πολίτη Βεργόπουλου: «Αυτό που με βεβαιότητα γνωρίζω είναι ότι η διαδρομή των τελευταίων πέντε ή έξι δεκαετιών δεν ήταν διόλου ανιαρή, αλλά συναρπαστική, δεν ήταν καθόλου άγονη, αλλά εξαιρετικά γόνιμη, τουλάχιστον για αυτούς που την εβίωσαν. Ακόμη και η εγγενής μελαγχολία της ιστορίας αναλήφθηκε από τους ίδιους, χωρίς δισταγμό, όχι ως βάρος, αλλ’ ως αυτοσκοπός, αυτονόητα και αγέρωχα, όπως ένα ζεϊμπέκικο».