Περιπτώσεις εξουσίας

• Από την Κλεοπάτρα Λυμπέρη, Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 23 Απριλίου 2010

• **Κιμ Εκλιν, Ο αγνοούμενος, μτφρ: Εφη Καλλιφατίδη, εκδ. Ωκεανίδα, σ. 292, ευρώ 14

Η βία μετατρέπει σε πράγμα αυτόν που την υφίσταται, υποστηρίζει η Σιμόν Βέιλ. Το τρίτο κατά σειρά μυθιστόρημα της Καναδέζας Κιμ Εκλιν είναι κατ' ουσίαν πολιτικό, αφού διαπραγματεύεται τη βία που γεννά η άσκηση της εξουσίας μέσα στις κοινωνίες, όταν ένα σύστημα επιβάλλεται καταπατώντας τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η συγγραφέας θέτει στο κέντρο την ερωτική σχέση δύο νέων, διανθίζοντάς τη με μουσικές της δεκαετίας του '80, ωστόσο το ειδύλλιο μοιάζει να αποτελεί πρόσχημα για να συγκροτηθούν μέσω αυτού βαθύτερα νοηματικά πλαίσια. Απέναντι στον έρωτα και τη μουσική -απέναντι στη δημιουργική έκφραση- η εξουσία προβάλλει ως αντίποδας-θάνατος, παρασύροντας τα πάντα στον ζόφο, στην εξαθλίωση, στη σιωπή, στη βοή του επαναλαμβανόμενου τρόμου.

Ο ήρωας, Ασιάτης εξόριστος στο Τορόντο, αναγκάζεται να εγκαταλείψει την Καναδέζα φίλη του για να επιστρέψει στο ταραγμένο καθεστώς της χώρας του. Εκείνη, ύστερα από χρόνια, αποφασίζει να τον αναζητήσει στην Καμπότζη, όπου οι δυο τους θα ξαναζήσουν την αυθεντικότητα ενός ζωντανού αισθήματος. Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι εύκολα γι' αυτή τη σχέση: το πεθαμένο τους παιδί -ο χαμένος καρπός του έρωτα- θα συμβολίσει ότι τίποτε δεν μπορεί να αναπνεύσει και να υπάρξει μέσα στην τρομοκρατία και την ανελευθερία.

Η καμποτζιανή γενοκτονία (1975-1979), που είχε δύο εκατομμύρια θύματα κάτω από τη δικτατορία του Πολ Ποτ, η εισβολή των Βιετναμέζων στην Καμπότζη και η μετέπειτα παρέμβαση των Ηνωμένων Εθνών, δεν αποτελούν απλό ιστορικό διάκοσμο του παρόντος βιβλίου, αλλά την ίδια τη σάρκα του. Οι δολοφονίες, οι εκατόμβες των νεκρών, η πείνα, η εξαθλίωση, η προδοσία, οι φυλακίσεις, παρουσιάζονται με αφηγήσεις μέσα στην αφήγηση, ως προετοιμασία για το δραματικό κρεσέντο του τέλους, όπου η ηρωίδα (σαν σύγχρονη Αντιγόνη) αψηφά την εξουσία για να παραλάβει και να θάψει με τα χέρια της το κρανίο του δολοφονημένου της άντρα.

Ενα βιβλίο που, αν και δεν φιλοδοξεί να καταγγείλει ηχηρά μια πολιτική κατάσταση, πετυχαίνει τη σφύζουσα παρουσίαση της ίδιας της ιστορίας, με προσεγμένες δόσεις δραματικότητας-ρεαλισμού, κατευθύνοντας το αίσθημα του αναγνώστη προς τη γυμνή αλήθεια της ζωής. Η συγγραφέας δίνει το βήμα στη διαχρονική γυναίκα, για να μιλήσει από την πλευρά του ανθρώπου που δεν τον αφορά ο πόλεμος αλλά η λάμψη των απλών καθημερινών ημερών, το αίτημα να επιζήσει η ανθρώπινη ευαισθησία πέρα και πάνω από την αγριότητα της εξουσίας.

• **Ρεμπέκα Ντιν, Εχθροί της αγάπης, μτφρ.: Ρένα Χατχούτ,εκδ. Ωκεανίδα, σ. 608, ευρώ 22
  

Ενα ακόμη μυθιστόρημα στηριγμένο σε ισχυρό ιστορικό πλαίσιο, που φιλοδοξεί να μεταφέρει τις σημάνσεις μιας ταραγμένης εποχής. Το παρόν έργο της Ρεμπέκας Ντιν εκτείνεται χρονολογικά μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων, έχοντας ως πεδίο δράσης την ευρωπαϊκή σκηνή. Ο πόλεμος είναι μια πράξη βίας, η οποία θεωρητικά δεν μπορεί να έχει όρια, υποστηρίζει ο Κλαούζεβιτς. Αυτά τα όρια μοιάζει να διερευνά η συγγραφέας, της οποίας η καταγωγή, κατά το ήμισυ γερμανική, κατά το ήμισυ αγγλική, φορτίζει έντονα το κλίμα του βιβλίου παρεμβάλοντας αρκετά αυτοβιογραφικά στοιχεία.

Η αφήγηση μας τοποθετεί στο Βερολίνο του 1909, όπου δύο Αγγλίδες εξαδέλφες γνωρίζουν και παντρεύονται τους αδελφούς Ρέμερ, γόνους μιας επιφανούς γερμανικής οικογένειας βιομηχάνων που παράγει πολεμικό εξοπλισμό για τον στρατό της χώρας. Η σύρραξη του πολέμου που ακολουθεί, όπως είναι φυσικό, εμπλέκει την οικογένεια δημιουργώντας ηθικές ευθύνες σε σχέση με τις επιπτώσεις αυτής της επαγγελματικής δραστηριότητας στις ζωές ανθρώπων. Τα χρόνια περνούν, τα νέα μέλη της οικογένειας διαπλάθονται μέσα από δύο κουλτούρες, τη γερμανική και την αγγλική, έτσι η ιστορία επαναλαμβάνεται στην επόμενη πολεμική σύρραξη, όπου και πάλι οι Ρέμερ έχουν τον άχαρο ρόλο να υποστηρίξουν τη στρατιωτική μηχανή του Χίτλερ. Ωστόσο, αυτή τη φορά τα πράγματα μοιάζουν να είναι πιο ώριμα, καθώς όλοι καλούνται να κάνουν επιλογές, να υποστηρίξουν αξίες, να κινηθούν συνειδητά με άλλους τρόπους απέναντι στη βία του ναζισμού.

Η Ντιν είχε κατά νου να φτιάξει ένα επικό πολυπρόσωπο μυθιστόρημα που να πατάει γερά σε αληθινά γεγονότα, γι' αυτό και χρησιμοποιεί πληθώρα λεπτομερειών ώστε να αναπλάσει ρεαλιστικές ατμόσφαιρες. Ωστόσο, κατά την αίσθησή μου, ο τρόπος που διαχειρίζεται την αφήγηση δεν δημιουργεί τις εκρήξεις και τις ταλαντώσεις εκείνες που συναντάμε στα σημαντικά έργα, όταν η συγγραφική δεξιοτεχνία συγκροτεί και στηρίζει ολοκληρωμένους νοηματικούς άξονες. Το ενδιαφέρον της Ντιν είναι καθαρά ανθρωποκεντρικό, καθώς εστιάζεται στην ισχύ της συναισθηματικής ζωής, σε ό,τι διαμοίβεται στην πρόσωπο με πρόσωπο ανταλλαγή και πιο ειδικά στο μοτίβο των οικογενειακών σχέσεων και το ερωτικό μοτίβο, τα πάθη, τις διεκδικήσεις, τις ματαιώσεις, αλλά και στον παράγοντα τύχη, τις εναλλαγές που προκαλεί η ίδια η πραγματικότητα στον ψυχισμό των ανθρώπων, εν ολίγοις, στη «μοίρα» που ορίζει εκείνες ακριβώς τις ισορροπίες για τη διατήρηση ή τη λύση των ανθρώπινων δεσμών.

Εμμεσα τίθεται εδώ ένας προβληματισμός για τις εθνικές ταυτότητες και την ηθική τους υπόσταση, αλλά και για το πώς η εθνική ένταξη μπορεί να λειτουργήσει δεσμευτικά στην ανθρώπινη αυτοτέλεια. Σε ένα βαθύτερο επίπεδο, ωστόσο, η Ντιν υπονοεί ότι από την ανάμειξη δύο διαφορετικών πολιτισμικών δομών και δύο διαφορετικών εθνικών ταυτοτήτων μπορεί να δημιουργηθεί ένα δυναμικό ανακύκλωσης χαρακτηριστικών, που προάγουν τη διεύρυνση της ανθρώπινης ψυχής οδηγώντας τη σε μια πιο ανοιχτή σύλληψη του κόσμου και των αξιών.