Οσκαρ... όπως Οσκαρ Ουάιλντ. Θαυμαστή ιστορία που κέρδισε Πούλιτζερ

• Της Ντορας Μακρη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 03-04-10

• Junot Diaz, Η σύντομη θαυμαστή ζωή του Οσκαρ Γουάο, μτφ. Αλεξάνδρος Καλοφωλιάς, εκδ. Λιβάνης, 2009

Eντεκα χρόνια μετά τη δημοσίευση του πρώτου βιβλίου του, μια συλλογή διηγημάτων με τίτλο Drown, ο Αμερικανο-δομινικανός συγγραφέας Junot Diaz επανέρχεται με ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα που βραβεύτηκε με Πούλιτζερ 2008. Τη «θαυμαστή» ιστορία του εξίσου θαυμαστού Αμερικανο-δομινικανού ήρωά της Οσκαρ, που εξαιτίας του χοντρού και άγαρμπου παρουσιαστικού του προκαλεί τα χλευαστικά σχόλια των συμμαθητών του, οι οποίοι τον φωνάζουν Οσκαρ Γουάο.

Ο Οσκαρ «δεν ήταν ένας από αυτούς τους Δομινικανούς μάγκες για τους οποίους μιλάνε όλοι». Αντίθετα, είναι ένας υπέρβαρος και δειλός «σπασίκλας» που διαβάζει με μανία επιστημονική φαντασία, και φιλοδοξεί να γίνει «ο Δομινικανός Τόλκιν». Ετσι τον περιγράφει ο Γιούνιορ, το alter ego του συγγραφέα, ο οποίος όντας ερωτευμένος με την αδελφή του Οσκαρ, άλλοτε προσπαθεί να τον βοηθήσει και άλλοτε τον αποφεύγει. Ομως, παρά την κοινωνική του απομόνωση, ο Οσκαρ αισθάνεται ακαταμάχητη έλξη προς τα κορίτσια. Μετά από αλλεπάλληλες απορρίψεις, γνωρίζει τον πραγματικό έρωτα και για χάρη αυτού του έρωτα θα υπομείνει τη σωματική βία και τους εξευτελισμούς, και θα πληρώσει με την ίδια του τη ζωή.

Ωστόσο, μόνο ένα μέρος της πλοκής διαδραματίζεται σε παρόντα χρόνο, στο Νιου Τζέρσι. Ενα άλλο, πιο εκτενές, αφηγείται την οικογενειακή ιστορία του Οσκαρ, εκκινώντας από τον παππού του, επιφανές μέλος της τοπικής κοινωνίας, που όμως γίνεται θύμα της στυγνής δικτατορίας του Τρουχίγιο, ο οποίος κυβέρνησε τη χώρα με την ανοχή των ΗΠΑ επί 30 χρόνια ώς τη δολοφονία του, το 1961. Το μόνο μέλος της οικογένειας που επιβιώνει είναι η μητέρα του Οσκαρ. Και αυτή όμως σημαδεμένη καθώς είναι από το οδυνηρό παρελθόν, εμπλέκεται ακόμη πιο βαθιά στα σκοτεινά πλοκάμια της εξουσίας του Τρουχίγιο, αφού δημιουργεί εν αγνοία της ερωτικό δεσμό με τον γαμπρό του δικτάτορα. Οπως και ο γιος της μερικές δεκαετίες αργότερα, και αυτή θα πληρώσει το ερωτικό της πάθος με φοβερά βασανιστήρια. Σωματικά και ψυχικά συντετριμμένη θα διαφύγει στην Αμερική, όπου θα επιχειρήσει να κάνει μια νέα αρχή. Η δεύτερή της πατρίδα τής προσφέρει αυτή την ευκαιρία, αλλά εμμέσως προκαλεί την εξορία της, εξαιτίας της αμερικανικής ανάμειξης στην πολιτική κατάσταση της χώρας.

• Η κατάρα

Ωστόσο, παρά τις ερμηνείες και τις ιστορικές αποδείξεις που παρέχονται τόσο σε μυθοπλαστικό επίπεδο όσο και υπό μορφή συγγραφικών υποσημειώσεων, οι ήρωες αποδίδουν όλα τα βάσανα και τις συμφορές τους στο fuku, την «κατάρα του Νέου Κόσμου», που έφερε στο νησί ο «Ναύαρχος» Κολόμβος, όταν το ανακάλυψε. Με αυτό το τέχνασμα, ο Diaz υποδεικνύει τους αποικιοκράτες κατακτητές ως τους υπεύθυνους για τη δυστυχία των ηρώων του.

Γεννημένος στον Αγιο Δομίνικο (ζει στις ΗΠΑ από 5 χρόνων) και έχοντας λάβει αμερικανική εκπαίδευση, ο Diaz ανήκει, όπως οι ήρωές του, σε δύο πολιτισμικές και γλωσσικές κουλτούρες. Η λογοτεχνική του παραγωγή είναι αποτέλεσμα αυτής της πολιτισμικής διασταύρωσης: υβριδισμός, πολυσυλλεκτικότητα, διακειμενικότητα, σύμμειξη ετερόκλητων στοιχείων υψηλής και μαζικής κουλτούρας, όλα αυτά τα μορφικά χαρακτηριστικά καθιστούν τη μυθιστοριογραφία του Diaz ένα γνήσιο παράδειγμα «παγκόσμιας λογοτεχνίας» χωρίς την ταυτόχρονη απώλεια της εθνοτικής της ταυτότητας. Η μετάφραση του Αλεξάνδρου Καλοφωλιά αποδίδει με επιτυχία το λαϊκότροπο προφορικό ύφος, καθώς και το ρυθμό, και την ιδιαίτερη αίσθηση του γλωσσικού ιδιώματος του συγγραφέα.