Ενα συνταρακτικό βιβλίο του Ταγκόρ

Από τη Σταυρούλα Γ. Τσούπρου

Εργο του Antiveduto Grammatica Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ

• Το σπίτι και ο κόσμος, πρόλογος: Αρης Μπερλής, μτφρ.: Ειρήνη Καλκάνη, εκδόσεις Πάπυρος, σ. 340, 18,09 ευρώ

«Αθήνα, 2 Δεκεμβρίου 1926.

Η Αθήνα φιλοξενεί τον μεγάλο Ινδό ποιητή Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ. [...] Σεβάσμια μορφή, με βιβλική γενειάδα, μεγάλα εκφραστικά μαύρα μάτια, γλυκύ βλέμμα και φωνή υποβλητική. Ηρθε, μας είπε, να ζήσει λίγες μέρες στη χώρα των αρχαίων Ελλήνων, των οποίων "η λογική και η μεταφυσική, χωρίς τις οποίες δεν μπορεί να στοχαστεί κανένας άνθρωπος της Δύσης, ενσωματώθηκαν στις πνευματικές αποσκευές της ανθρωπότητας"».

Δυστυχώς, όταν λέγεται ότι ένα σημαντικό έργο είναι επίκαιρο, αυτό συνήθως σημαίνει ότι οι καιροί είναι (και πάλι) ιδιαίτερα χαλεποί και, άρα, οποιαδήποτε βοήθεια, από την Τέχνη ή από οπουδήποτε αλλού, είναι ευπρόσδεκτη. Με την ανάγνωση, λοιπόν, του ανά χείρας βιβλίου δημιουργείται η ελπίδα ότι ο εθνικισμός, που συνιστά έναν από τους δύο, τουλάχιστον, βασικούς άξονες του μυθιστορήματος του μεγάλου ινδού ποιητή (ενώ, βέβαια, αποτελεί εκ νέου μεγάλη απειλή στις μέρες μας), έτσι καθώς περιγράφεται εν τη γενέσει του και σε όλες τις τρομακτικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει στον βαθύτερο ψυχισμό μιας σειράς διαφορετικών ανθρώπων, μπορεί, κατ' αρχάς, να γίνει πλήρως κατανοητός και, στη συνέχεια, να αντιμετωπιστεί από τον αναγνώστη με συγκεκριμένα επιχειρήματα. Ο μεγαλοφυής συγγραφέας πέτυχε να προσαρμόσει τις βαθιές σκέψεις του στα δεδομένα και του πλέον «ανειδίκευτου» ενδιαφερόμενου.

Ο Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ (1861-1941), γόνος αριστοκρατικής οικογένειας Βραχμάνων, αφού σπούδασε για μικρό διάστημα Νομικά στην Αγγλία, επέστρεψε στη Βεγγάλη και γνώρισε τη δόξα, αρχικά στην πατρίδα του και αργότερα σε όλον τον κόσμο (το 1913 του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ για τη Λογοτεχνία), με την εμπνευσμένη ποίηση και πεζογραφία του, οι οποίες, οπωσδήποτε, βρίσκονται σε άμεση σχέση με τη σύνολη «φιλοσοφική» τοποθέτησή του. Ο Ταγκόρ πίστευε (και αυτή την πίστη του δίδαξε στα ταξίδια του ως γκουρού στην Κίνα, στην Ιαπωνία, στην Ευρώπη και στην Αμερική) ότι το ανθρώπινο γένος είτε θα προοδεύσει ως «ενσυνείδητο σύνολο» με καθοδηγητικό άστρο την αγάπη ή θα βυθιστεί στην καταστροφή ως ένα «εγωκεντρικό σύνολο» από το μίσος· με τα λόγια του γέρου δασκάλου Τσαντρανάθ Μπαμπού στο μυθιστόρημα: «[...] η ιστορία της ανθρωπότητας πρέπει να γραφεί απ' όλες τις φυλές του κόσμου ενωμένες στην ίδια προσπάθεια. Γι' αυτό είναι μεγάλο κρίμα να πουλάει κανείς τη συνείδησή του για πολιτικούς λόγους - να κάνει τη χώρα του ο καθένας ένα είδωλο και να την προσκυνάει. [...] η Ευρώπη [...] δεν έχει κανένα δικαίωμα να μας ποζάρει για δάσκαλος. [...] Εδώ σ' αυτή την ινδική γη [...] είθε αυτή η αναζήτηση της αλήθειας να γίνει κάτι πραγματικό!». Ο Ταγκόρ κήρυττε το αδιαίρετο του ανθρώπου και του Θεού και στη Σχολή τού Σαντινικετάν (Κατοικία της Ειρήνης), την οποία ίδρυσε το 1901 (και η οποία μετεξελίχτηκε αργότερα σε Πανεπιστήμιο), δίδασκε στους μαθητές του να ζουν ως μέλη της ανθρώπινης κοινότητας και ως πολίτες του κόσμου· διδαχή η οποία αποτυπώθηκε σε πρόσωπα, καταστάσεις και στοχασμούς στο παρόν βιβλίο. Επιπλέον, το πρόγραμμα των μαθημάτων του είχε ως στόχο να εμφυσήσει σε όλους την αγάπη για την ποίηση και τη ζωγραφική, το τραγούδι και τον χορό. Παράλληλα με την προσφορά στον τομέα της Τέχνης, ο Ταγκόρ πρόσφερε πολλά και για την ανακούφιση της ανθρώπινης δυστυχίας, ιδρύοντας στο Σιρινικετάν (Κατοικία της Ευημερίας) κέντρο αγροτικής ανασυγκρότησης (ο ήρωάς του Νίκιλ, στο μυθιστόρημα, κάνει επίσης ό,τι μπορεί προς αυτήν την κατεύθυνση). Εγραψε ποίηση [Γκιταντζάλι (1912), εξεδόθη με έναν εκστατικό πρόλογο του Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς, Το μισόγιομο φεγγάρι (1913), Δράματα στο Σανιάσι ή ο Ασκητής (1914)] και δοκίμια [Εθνικισμός (1917)], ενώ τα πεζά του, όπως το ανά χείρας μυθιστόρημα (1919), είναι λιγότερο προσεγμένα. [...] ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

• Βιβλιοθήκη, Πέμπτη 1 Απριλίου 2010