 |
Η ελληνική γραφή - μετά τη λατινική - είναι η πρώτη που, μετά την ανακάλυψη του Γουτεμβέργιου, χαράχτηκε σε κινητά στοιχεία. Εκτοτε υπήρξαν αρκετές αλλαγές στη μορφοποίησή της. Σήμερα, όμως, η ελληνική γραφή παραμορφώνεται ολοταχώς αφού και η γλώσσα μας (λόγω της αντιεκπαιδευτικής πολιτικής των αστικών κυβερνήσεων) βάλλεται από την πανταχού παρούσα αγγλική ...και την κατά κόρον προφορική κακοποίησή της.Αυτή η πραγματικότητα ώθησε τον καθηγητή στο Τμήμα Γραφιστικής της Σχολής Γραφικών Τεχνών του ΤΕΙ Αθήνας, Γιώργο Δ. Ματθιόπουλο, να ιστορήσει την - πραγματικά «οδυσσειακή» - περιπέτεια της ελληνικής τυπογραφίας και του ελληνικού βιβλίου στη διάρκεια πέντε και πλέον αιώνων. Μια εισήγησή του, πριν χρόνια, σε ημερίδα της Ενωσης Γραφιστών Ελλάδας με θέμα την τυπογραφία, ήταν η απαρχή του πονήματός του «ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑΣ (Συνοπτική ιστορία της τέχνης του έντυπου ελληνικού βιβλίου από τον 15ο έως τον 20ό αιώνα)» (συνέκδοση της Εταιρείας Ελληνικών Τυπογραφικών Στοιχείων και των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης). Στη μελέτη ιστορούνται σημαντικοί Ελληνες και ξένοι τυπογράφοι και εκδότες ελληνικών βιβλίων, χαρακτηριστικά τυπογραφεία (ελληνικά και ξένα). Αναλύονται - ιστορικά, αισθητικά, τεχνολογικά - οι σημαντικές εξελικτικές φάσεις της τυπογραφίας, ενώ περιλαμβάνεται ελληνική και ξένη βιβλιογραφία και ευρετήριο ονομάτων. Η μελέτη τεκμηριώνεται με εικόνες εκατοντάδων ελληνικών βιβλίων, πέντε και πλέον αιώνων, με πρώτο το βιβλίο του Εμμανουήλ Χρυσολωρά «Ερωτήματα» (τυπωμένο μεταξύ 1465 και 1476 στη Βενετία) και με τελευταίο το αριστουργηματικό λεύκωμα του Γιώργου Κεφαληνού και «μαθητών» του (μεταξύ τους και ο Γιώργης Βαρλάμος) «Δέκα Λευκοί Λήκυθοι».
Την έκδοση προλογίζει ο επίσης καθηγητής στο ΤΕΙ Αθήνας, γνωστός σχεδιαστής ελληνικών γραμματοσειρών, Δημήτρης Θ. Αρβανίτης, ο οποίος επισημαίνει: «Σε μια εποχή όπου η αδιαφορία για την παράδοση και ό,τι χάνεται, μας οδηγεί στην απαξίωση της γλώσσας μας, η Τυπογραφία μπορεί να αποτελέσει, ίσως, τη σανίδα σωτηρίας. Κοντά στην απαξίωση της γλώσσας ακολουθεί φυσικά και η απαξίωση της γραφής, αν και συχνά η γραφή είναι αυτή που κακοποιείται περισσότερο από το συρμό της μανίας μιας όλο και αυξανόμενης ξενόγλωσσης επικοινωνίας. Είναι θλιβερό να παρακολουθεί κανείς τη συρρίκνωση της έκφρασης της γλώσσας μας και την αντικατάστασή της με την αγγλική, σε μια χώρα όπου ο αναλφαβητισμός βρίσκεται σε απαράδεκτα υψηλά ποσοστά και η ποιότητα της εκπαίδευσης έρπει απαράδεκτα χαμηλά». Αναφερόμενος στη σημερινή κατάσταση της ελληνικής τυπογραφίας, μετά τις τεχνολογικές αλλαγές στα μέσα της δεκαετίας του 1980, τονίζει ότι «έκτοτε το κύμα του πλουραλισμού των νέων εργαλείων έχει μετατραπεί σε τσουνάμι κακής χρήσης και αυθαιρεσίας (...) Την αγορά κατακλύζουν τυπογραφικά έργα με ελληνικές γραμματοσειρές τροποποιημένες από αμφίβολες συνειδήσεις και ιδιοτελείς κερδοσκόπους».
«Ελληνικό είναι, δε διαβάζεται»
Το εξώφυλλο της «Ερωφίλης» του Γ. Χορτάτση (1746, Βενετία) Ο σημαντικότερος καλλιτεχνικά, μεταξύ των Γερμανών και Ιταλών τυπογράφων, που σχεδίασαν και τύπωσαν ελληνικά βιβλία, ήταν ο Γάλλος χαράκτης και σχεδιαστής λατινικών γραμματοσειρών, αλλά και ελληνικής, Nicolas Jenson. Τα πρώτα ελληνικά βιβλία κυρίως ήταν μέθοδοι μάθησης της ελληνικής γλώσσας. Σύντομα ακολούθησαν εκδόσεις κλασικών έργων. Το πρώτο, επισήμως χρονολογημένο ελληνικό βιβλίο, που εκδόθηκε στο Μιλάνο (1476), είναι η «Επιτομή των οκτώ του λόγου μερών» του Κωνσταντίνου Λάσκαρη, με τυπογράφο τον Ελληνα λόγιο Δημήτριο Δαμιλά. Στη συνέχεια πληθαίνουν οι εκδόσεις ελληνικών βιβλίων (αρχαιοελληνικών και λογίων της εποχής) και μάλιστα από Ελληνες τυπογράφους, σε διάφορες πόλεις της Ιταλίας. Λ.χ. «Ανθολογία Επιγραμμάτων» του Μάξιμου Πλανούδη, «Αργοναυτικά» του Απολλώνιου του Ροδίου. Από το 1494 σημαντικότερος εκδότης των πρώτων εκδόσεων κλασικών κειμένων έγινε ο Αλδος Μανούτιος, με συνεργάτες τους λογίους Μάρκο Μουσούρο, Ιωάννη Γρηγορόπουλο, Αρσένιο Αποστόλη, Δημήτριο Δουκά και τον Ερασμο, ο οποίος δημιούργησε τη «Νέα Ακαδημία» και επέλεξε ως πρότυπο τη γραφή των Ελλήνων της εποχής του, καθιστώντας έτσι φημισμένες τις εκδόσεις του. Στη Βενετία έδρασαν οι Κρητικοί Νικόλαος Βλαστός και Ζαχαρίας Καλλέργης (μεταξύ άλλων εξέδωσαν και το λεξικό «Ετυμολογικόν Μέγα»). Ο Καλλέργης δημιούργησε και το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο στη Ρώμη.
Το βιβλίο «Βροντάει ο Ολυμπος», με ξυλογραφίες του Α. Τάσσου, από τα «Νέα Βιβλία» (1945, εκδοτικό του ΚΚΕ) Η Ευρώπη στη διάρκεια του 18ου αιώνα γνώρισε την άνθηση της φιλοσοφίας, των επιστημών, των τεχνολογικών εφευρέσεων, προπαντός των ιδεών του Διαφωτισμού και πολλές μικρές και μεγαλύτερες λαϊκές εξεγέρσεις κατά της βασιλείας και της φεουδαρχίας και βέβαια τη Γαλλική Επανάσταση. Χάρη στην ελληνική τυπογραφία - φορέα διακίνησης των ιδεών του Διαφωτισμού - αφυπνίστηκε και ο σκλαβωμένος ελληνισμός. Στα μέσα του 18ου αιώνα εμφανίστηκαν νέοι Ελληνες εκδότες και στη Βιέννη (λ.χ. ο Βεντότης που τύπωνε εκτός από βιβλία και την πρώτη ελληνική «Εφημερίδα» του Ρήγα Φερραίου, οι επαναστάτες αδελφοί Μαρκίδες - Πούλιου, που μετά τον Βεντότη τύπωναν την «Εφημερίδα» και άλλα επαναστατικά έργα του Ρήγα και που συνελήφθησαν μαζί με τον Ρήγα και εκτελέστηκαν στο Βελιγράδι). Οι ελληνικές εκδόσεις συνεχίστηκαν σε χώρες της Ευρώπης, αλλά εξαπλώθηκαν και στα Βαλκάνια, από τα τέλη του 18ου και μέχρι τις δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου. Παραμονές της Επανάστασης του '21 εμφανίστηκαν δύο τυπογραφεία και στον ελλαδικό χώρο. Στην Ακαδημία των Κυδωνιών, στην Ηπειρο, με τυπογράφο τον Κωνσταντίνο Τόμπρα και στην Ακαδημία της Χίου (με προτροπή του Κοραή). Και τα δύο τυπογραφεία κατέστρεψαν οι Οθωμανοί, με το ξέσπασμα της Επανάστασης.
Από την Τεργέστη μεταφέρθηκε και στήθηκε στην Υδρα και μετά στην Καλαμάτα το πρώτο τυπογραφείο της «Διοίκησης» της Επανάστασης, με τυπογράφους τους Κωνσταντίνο Τόμπρα και Θεόκλητο Φαρμακίδη, που τύπωσαν το πρώτο φύλλο της εφημερίδας της Επανάστασης «Σάλπιγξ Ελληνική» (21/8/1821). Τυπογραφεία της «Διοίκησης» λειτούργησαν στην Αίγινα, τον Πόρο, το Ναύπλιο και τέλος στην Αθήνα. Τυπογραφείο του Μεσολογγίου τύπωνε την εφημερίδα για την έκβαση του επαναστατικού αγώνα «Ελληνικά Χρονικά». Εκεί πρωτοτυπώθηκε και «Ο Υμνος εις την Ελευθερίαν» του Δ. Σολωμού. Στο Μεσολόγγι ο λόρδος Βύρων συνέβαλε στη δημιουργία δύο ακόμη λιθογραφείων. Τυπογραφείο λειτούργησε και στα Ψαρά, το οποίο πριν την καταστροφή του νησιού, μεταφέρθηκε στην Αθήνα, όπου μέχρι το 1826 τυπωνόταν η «Εφημερίδα των Αθηνών».
20ός αιώνας
Το έργο του Λένιν «Καρλ Μαρξ» (1933, από το «Λαϊκό Βιβλιοπωλείο», εκδοτικό του του ΚΚΕ) Σημαντικοί τυπογράφοι υπήρξαν και στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Υπήρξαν όμως και εκδοτικοί οίκοι, όπως των Χρυσόστομου Γιάνναρη και Κωνσταντίνου Γκοβόστη, που από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 εξέδιδαν βιβλία - «φορείς» των σοσιαλιστικών ιδεών, τη διάδοση των οποίων μεγέθυναν στη δεκαετία του 1930 εκδοτικοί οίκοι του ΚΚΕ. Τέλος να σημειωθεί η μεγάλη συμβολή σπουδαίων εικαστικών που υπηρέτησαν όχι μόνο το καλλιτεχνικού αλλά και το προοδευτικού περιεχομένου βιβλίο, όπως οι Γ. Κεφαλληνός, Δ. Μεγαλίδης, Κ. Γραμματόπουλος, Α. Τάσσος, Γ. Βαρλάμος κ.ά.
Το εξώφυλλο και οπισθόφυλλο του βιβλίου του Δημήτρη Γληνού «Τι είναι και τι θέλει το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο» (1944, «Ο Ρήγας», εκδοτικό του ΚΚΕ)
- Αριστούλα ΕΛΛΗΝΟΥΔΗ, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, Κυριακή 11 Απρίλη 2010
No comments:
Post a Comment