- Του Κωστα Θ. Καλφοπουλου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 03-04-10
Vladimir Nabokov, Original of Laura (Dying is fun), επιμέλεια: Ντμίτρι Ναμπόκοβ, εκδ. Penguin Classics Λονδίνο 2009
Εν αρχή ην… τα λόγια. Ομως, όχι εκείνα που επιστρατεύονται από τον συγγραφέα για να εμφυσήσουν πνοή στο έργο, αλλά εκείνες οι λέξεις που το ακυρώνουν προγραμματικά. Οι λέξεις πάνω στο πανόδετο εξώφυλλο και στην πρώτη σελίδα αποτελούν πειστήριο: γράφονται για να αποσβέσουν (efface), να σβήσουν (delete, rub out, wipe out), να διαγράψουν (erase), να καταστήσουν δυσανάγνωστο (oblite-rate) το κείμενο, δηλαδή να συρρικνώσουν στο ελάχιστο δυνατό τη γραφή. Εδώ δεν έχουμε ένα ντοκουμέντο από τον «θάνατο του συγγραφέα», αντίθετα παρακολουθούμε, καρτέλα με καρτέλα, το «χρονικό της αυτοκτονίας» του, καθώς σκόπευε, κατά μία εκδοχή, να την παραδώσει στην πυρά.
Είκοσι τρία χρόνια μετά το θάνατό του, ο Βλάντιμιρ Ναμπόκοβ διασκεδάζει με το σινάφι του και πρωτίστως με τον αναγνώστη, σ’ ένα λογοτεχνικό puzzle στο οποίο όλοι συνωμοτούν εναντίον όλων: ο συγγραφέας, η οικογένεια του εκλιπόντος, ο επιμελητής, ο εκδότης, ο αναγνώστης. Ο διάσημος Ρώσος συγγραφέας και δημιουργός της παραγνωρισμένης «Χλωμής φωτιάς» (Pale fire, 1962), επιστρέφει μεταθανάτια και «αποδομείται» πανηγυρικά στο «Πρωτότυπο της Λώρας» («Καθημερινή», 28.8.2008).
- Τα τεχνικά χαρακτηριστικά
Είναι ίσως το πρώτο έργο, που εξαρχής εκθέτει στον αναγνώστη το «εργαστήρι του συγγραφέα», αφού παραθέτει, εν είδει ντοκουμέντου, την πρώτη γραφή στην αρχική μορφή: χειρόγραφες σημειώσεις με μολύβι πάνω σε 138 καρτέλες με γραμμές (σε πραγματικό μέγεθος), με τις παρεμβάσεις και τις διορθώσεις με γομολάστιχα διά χειρός Ναμπόκοβ.
Εδώ παραμερίζεται (πρόσκαιρα) ο φιλόλογος και ο κριτικός λογοτεχνίας, παραχωρώντας τη θέση τους στον ιστορικό ή τον επιμελητή των λογοτεχνικών αρχείων. Ο αναγνώστης καθηλώνεται σε μία βιβλιοφιλική και «σκοποφιλική» ματιά, καθώς η διαδικασία προτάσσεται του τελικού αποτελέσματος, και η πλοκή υποχωρεί εις βάρος της φόρμας. Αυτή είναι ίσως και η πραγματική αξία του βιβλίου, που καταφέρνει να κορυφώνει και ταυτόχρονα να διασπά την αναγνωστική διαδικασία.
Αυτή η αναγνωστική περιπλάνηση, πότε γραμμική και πότε δαιδαλώδης, παραπέμπει ταυτόχρονα σε έναν άλλο μεγάλο ομότεχνο του Ναμπόκοβ, τον Στάνισλαβ Λεμ, όταν το 1971, σε ανύποπτο χρόνο, στο πλαίσιο μιας σειράς κριτικών για ανύπαρκτα βιβλία, προφήτευε σχεδόν στο «Do yourself a book» («Φτιάξε μόνος σου ένα βιβλίο») το πρότυπο του «Πρωτοτύπου» και την (προ) έλευση του «συναρμολογούμενου μυθιστορήματος».
Το «Πρωτότυπο της Λώρας» είναι εξαρχής ένα παιγνίδι κι ένα παιγνίδισμα, από μια ιδιοφυΐα που βγάζει τη γλώσσα στον κριτικό και κλείνει το μάτι στον αναγνώστη. Ο συγγραφέας επιστρέφει στα αγαπημένα του μοτίβα και στις εμμονές (έρωτας - θάνατος), συνθέτοντας κατ’ ουσίαν τη λογοτεχνική του διαθήκη, μέσα από τον αυτοσαρκασμό και την αυτοαναφορικότητα, αλλά με όλες τις τέχνες της παραπλάνησης και της σαγήνης, που εντοπίζονται στο σύνολο του έργου του και εισέρχεται θριαμβευτικά στο πάνθεον της λογοτεχνίας. Ομως, η ιδιαιτερότητα του έργου δεν βρίσκεται τόσο ούτε στην εικαζόμενη «τελευταία επιθυμία» του συγγραφέα, την οποία ο Ντμίτρι Ναμπόκοβ αποκρούει ευφυώς στον «Πρόλογο» (ένα μεταθανάτιο hommage του γιου στον νεκρό πατέρα), προασπιζόμενος μνήμη και έργο, ούτε στο κατά πόσον «κρύβεται» η «εφηβολατρεία» στο πρόσωπο της Λολίτας, ανάμεσα στο πρώτο εγχείρημα («Ο γόης», 1930) ή στο τελικό «Πρωτότυπο της Λώρας», όσο στη δομή του εκδοτικού εγχειρήματος. Σε κάθε σελίδα περιέχεται το πρωτότυπο (η χειρόγραφη κάρτα σε facsimile) και από κάτω παρατίθεται το τυπωμένο κείμενο.
- Παιγνίδι και παιγνίδισμα
Το «κλου» βρίσκεται στο ότι ο αναγνώστης μπορεί να αφαιρέσει τις κάρτες από τη διάτρηση που προφυλάσσει πρόσκαιρα την κάθε κάρτα, θυμίζοντάς μας σκηνές από παλιά γουέστερν, όπου στις σελίδες της Βίβλου «κρυβόταν» ένα όπλο. Εδώ το εύρημα «do yourself a book» ολοκληρώνεται στην αποδομητική αντιστροφή του: undo yourself a book.
Στον υπότιτλο του «Πρωτότυπου της Λώρας» υπενθυμίζεται, περιπαικτικά μακάβρια, «Ο θάνατος είναι διασκέδαση».
No comments:
Post a Comment