Η μετεξέλιξη της μικροαστικής τάξης

Ο οξυδερκής Αργεντινός συγγραφέας Νταμιάν Ταμπαρόφσκι μιλάει για την κρίση, την παρακμή και τη διάλυση των κοινωνιών

Της Τιτικας Δημητρουλια, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 11 Aπριλίου 2010

Damian Tabarovsky «Ιατρική αυτοβιογραφία».Μετ. Νάντια Γιαννούλια।Εκδ. Πάπυρος

«Η φτώχεια είναι πάνω
από όλα σημειολογία»
Ντ. Τ.

Ο Νταμιάν Ταμπαρόφσκι (1967) είναι Αργεντινός και το πρώτο του βιβλίο που μεταφράστηκε στα ελληνικά μιλάει για την κρίση στην Αργεντινή, μια χώρα που γνώρισε επταετή χούντα (1976-1983), εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης όπως η χώρα μας και έζησε πριν από μας την κρίση (από την οποία παλεύει ακόμα να βγει, άσχετα από τους θετικούς οικονομικούς δείκτες). Ειδικότερα μάλιστα, μιλάει για το πώς το μάρκετινγκ κερδίζει και από την κρίση, ποντάροντας σε στερεότυπα, αντανακλαστικά και συμπεριφορές κοινωνικών τάξεων και ομάδων, ακόμα και την ώρα που αυτές προλεταριοποιούνται. Ο Ντάμι, ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος, όταν χάνει τη θέση του στο Παρατηρητήριο κοινωνικοπολιτιστικών στάσεων που ο ίδιος οργάνωσε ως κοινωνιολόγος, πουλάει ρούχα μαϊμού σε καροτσάκι, περιφερόμενος από γειτονιά σε γειτονιά. Αλλά ουδέποτε κάμπτεται: είναι ο ένας και μοναδικός, ο εξαιρετικός, ο εκλεκτός και προορισμένος για την επιτυχία.

Καυτό το θέμα λοιπόν και πολύ γόνιμη η προσέγγισή του. Το ισχυρό διακείμενο του βιβλίου δεν μαρτυρεί μόνο την ευρυμάθεια του Ταμπαρόφσκι, τις σπουδές του στις πολιτικές επιστήμες, τη βαθιά γνώση του της γαλλικής και λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας, αλλά και την πολιτική του στάση - την οποία άλλωστε εξέφρασε και με το βιβλίο του «Η λογοτεχνία της Αριστεράς», που έχει προκαλέσει μεγάλη αίσθηση και ακόμα μεγαλύτερες διαμάχες. Αριστερός λοιπόν ο Ταμπαρόφσκι, μαρξιστής με αναφορές στον μεγάλο Περουβιανό μαρξιστή διανοούμενο Χοσέ Κάρλος Μαριάτεγκι, στον οποίο θα επανέλθουμε και ο οποίος περιγράφει πρώιμα τη «λειτουργία της κοινωνίας του θεάματος, της εμπορευματοποίησης της πρωτοπορίας και του πρόωρου θανάτου». Καυτηριάζοντας τον ευρωκεντρισμό, ο Ταμπαρόφσκι σχολιάζει ότι αν το άρθρο αυτό είχε γραφτεί από τον Βάλτερ Μπένγιαμιν, με τον οποίο σημειωτέον ο Μαριάτεγκι έχει πολλά κοινά, «ήδη θα είχαν δημοσιευτεί δεκάδες επί δεκάδων πραγματείες […] και εκατοντάδες επί εκατοντάδων διατριβές και θα είχαν δοθεί χιλιάδες επί χιλιάδων διαλέξεις…».

Πολιτικό με όλη τη σημασία της λέξης και το μυθιστόρημά του. Περιγράφει την πληβειοποίηση της μεσαίας τάξης, που λαμβάνει χώρα σήμερα σε ολόκληρο τον ανεπτυγμένο κόσμο και τη σχολιάζει ο Νίκος Ξυδάκης στα τελευταία του άρθρα. Τη μετεξέλιξη δηλαδή του μικροαστού σε νεόπτωχο: πρώτα χάνεται η αποταμιευτική ικανότητα, στη συνέχεια οι έξοδοι, ακολουθούν τα ρούχα και τα συναφή, τέλος υποβαθμίζεται η ποιότητα των τροφίμων που αγοράζει. Τελευταίο κάστρο, η πρόσβαση στην ιδιωτική υγεία. Μετά την άλωσή του, το χάος. Το κυριότερο όμως είναι ότι ο Ταμπαρόφσκι περιγράφει την κατάσταση αυτή μέσα από έναν άνθρωπο αναίσθητο και γι’ αυτό άτρωτο, έναν νάρκισσο περιωπής, ενσάρκωση του ατομικισμού από τη μια, αφού «ο κόσμος είναι ένα κενό που γεμίζει μόνο με την προέκταση του ατομικού εγώ» -ένα εγώ που ο συγγραφέας υπονομεύει τεχνηέντως αρνούμενος την τυπική πρωτοπρόσωπη αφήγηση της αυτοβιογραφίας-, και της αλλοτρίωσης, της αποξένωσης από την άλλη. Ο Ντάμι δεν έχει καμία σχέση με το περιβάλλον, ούτε καν με την τάξη του, ούτε με τον ίδιο του τον εαυτό. Απωθώντας τα πάντα, σωματοποιεί τα πάντα και αρρωσταίνοντας έρχεται αντιμέτωπος με τον αληθινό κόσμο, που δεν έχει θέση για τους αδύναμους. Η αρρώστια τον εμποδίζει να δουλέψει, να επιτύχει, να αναγνωριστεί, να κυριαρχήσει, αλλά ευτυχώς το μέλλον διαρκεί πολύ.

Στη σισύφεια πορεία του μέσα στον ανελέητο ανταγωνισμό, η πρώτη ασθένειά του είναι και η λιγότερο επικίνδυνη και ενοχλητική. Είναι ένα είδος δαλτωνισμού, που σχολιάζει τη σχέση του με τον κόσμο: αδυνατεί να τον αντιληφθεί στις πραγματικές του διαστάσεις. Επεται το λουμπάγκο, το έλκος στομάχου, μια είσφρηση όνυχος, η αλλεργία. Πότε οι άλλοι καρπώνονται τα σχέδιά του, πότε κλείνουν οι εταιρείες που δουλεύει, πότε η αρρώστια του δίνει προβάδισμα στους ανταγωνιστές που τον αντιγράφουν (περιφέρονται και οι υπόλοιποι πλανόδιοι με τους πάγκους τους, όπως ο πρώτος διδάξας Ντάμι και δεν στέκονται σε ένα και μόνο σημείο).

Ο Ταμπαρόφσκι προχωρά με διαρκείς παρεκβάσεις που λειτουργούν σχολιαστικά προς το κυρίως θέμα, την ασθένεια του ατόμου σε έναν κόσμο χωρίς δίχτυ ασφαλείας και τον άκρατο ατομικισμό ως ασθένεια των σύγχρονων κοινωνιών, που ξηλώνονται χωρίς να το παίρνουν καν είδηση. Μιλάει για την κυκλοφορία των εφημερίδων που πέφτει, τις υποβαθμισμένες γειτονιές του κέντρου που εν μια νυκτί μεταμορφώνονται σε γειτονιές διασκέδασης, τη λογοτεχνία και την ποίηση, για την οποία αναρωτιέται: «Το γεγονός ότι κάθε βδομάδα στο Μπουένος Αϊρες διοργανώνονται δεκάδες απαγγελίες ποίησης είναι ενθαρρυντικό ή σκέτη παρακμή; Ο νεαρός ποιητής που γυρνάει από τη μια ποιητική συνάθροιση στην άλλη δεν έχει μήπως κάτι κοινό με τον γιατρό που κάνει κατ’ οίκον επισκέψεις γυρνώντας από το ένα σπίτι στο άλλο; […]». Πολλές παρατηρήσεις του είναι ιδιαιτέρως καυστικές: «Σήμερα ακόμα η ουμανιστική σκέψη […], όπως για παράδειγμα αυτή ενός Τζορτζ Στάινερ (μα τι άσχημο πράγμα να παραθέτεις παραδείγματα!), δηλαδή οι φιλόσοφοι, οι καθηγητές, οι δοκιμιογράφοι, οι μυθιστοριογράφοι και οι ποιητές, όταν θέλουν να φανούν ευαίσθητοι, καλλιεργημένοι, εκθαμβωτικοί, κατανοητικοί και ευρυμαθείς (μα τι άσχημο πράγμα να είσαι ευαίσθητος, καλλιεργημένος, εκθαμβωτικός, κατανοητικός και ευρυμαθής!) χρησιμοποιούν μουσικές μεταφορές […]».

Επιθετικός λοιπόν, προβοκάτορας, αλλά και εξαίρετος συγγραφέας, οξυδερκής και στυλίστας, ο Ταμπαρόφσκι γράφει ένα μεγάλο μυθιστόρημα της παρακμής της μικροαστικής τάξης, της εθελοτυφλίας της, της διάλυσης των κοινωνιών και των επιθυμιών, συνομιλώντας τόσο με τον Μπαλζάκ και με τον Φλωμπέρ, όσο και με τους μεγάλους της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας. Ενδιαφέρον δείγμα ενός νέου ρεαλισμού, μιας λογοτεχνίας που επιδιώκει να αντιπαλέψει την προσωπική επιθυμία, όπως ο ίδιος λέει στην τελευταία σελίδα του βιβλίου, μας προσφέρει ένα απίστευτα επίκαιρο μυθιστόρημα, ζωντανό, ευφυές, με ισχυρότατη άποψη και άφθονο χιούμορ: ένα δραστικό φάρμακο για την κρίση, με πολλαπλή δράση.