Η πολυτάραχη ζωή των Βιτγκενστάιν

Το έργο που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» παρουσιάζει μια «οικογένεια σε πόλεμο»

Η συγγραφή βιογραφιών μεγάλων ή απλώς διάσημων προσωπικοτήτων αποτελεί κοινή, παμπάλαια πρακτική. Το βιβλίο του Αλεξάντερ Γουό «Βιτγκενστάιν. Μια οικογένεια σε πόλεμο», που πρόκειται να κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο», ανήκει σε ένα νέο υβριδικό είδος, τη βιογραφία μιας ολόκληρης οικογένειας. Είναι γεγονός ότι η πολυτάραχη ζωή των μελών της εν λόγω βαθύπλουτης οικογένειας προσφέρεται όσο λίγες για ένα τέτοιο εγχείρημα. Η βιογραφία που εκπόνησε ο Βρετανός μουσικοκριτικός και συγγραφέας δεν αποτελεί απλώς μια διευρυμένη βιογραφία του μεγάλου φιλοσόφου του 20ού αιώνα, άλλα ένα άθροισμα επιμέρους βιογραφιών που ρίχνει μεγάλο βάρος στη ζωή των δύο πιο διάσημων Βιτγκενστάιν, του Λούντβιχ και του μονόχειρα πιανίστα Πάουλ.

Η οικογένεια Βιτγκενστάιν είναι γνωστή για τον αμύθητο πλούτο της -υπήρξε μια από τις πλουσιότερες ευρωπαϊκές τουλάχιστον οικογένειες του 20ού αιώνα- τους πολλούς αυτόχειρες (τρία από τα οκτώ αδέλφια μόνο στην οικογένεια του Λούντβιχ) τα ψυχολογικά προβλήματα και τις έκρυθμες σχέσεις των συχνά οξύθυμων μελών της. Ο Γουό δίνει μεγάλη έμφαση, όπως φαίνεται και από τον τίτλο σε αυτά τα χαρακτηριστικά, υποπίπτοντας όμως συχνά σε εύκολες σχηματοποιήσεις. Η σημαντική έρευνα και το πλήθος των λεπτομερών στοιχείων που κομίζει αδικούνται ενίοτε από την άστοχη ειρωνεία και το συχνά απλοϊκό, αν όχι αφελές του ύφος. Δύσκολα αναγνωρίζει κανείς στο σκιαγραφούμενο πορτρέτο του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν τον άνθρωπο που σύμφωνα με τον Ρέι Μονκ «επεξεργαζόταν έναν καινούργιο τρόπο του φιλοσοφείν, χωρίς προηγούμενο στην ιστορία της φιλοσοφίας».

Παρουσιάζοντας, ωστόσο, παράλληλα τις συγκλονιστικές ζωές των Βιτγκενστάιν σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες περιόδους της Ιστορίας, ο Γουό προσφέρει εκτός από την εμπεριστατωμένη τοιχογραφία μιας εποχής, πολλές σαγηνευτικές σελίδες που αποζημιώνουν τον αναγνώστη. Η βιογραφία της οικογένειας Βιτγκενστάιν θυμίζει συναρπαστικό σενάριο επικής κινηματογραφικής περιπέτειας γεμάτο ανατροπές και εκπλήξεις.

Αποσπάσματα από μια έντονη καθημερινότητα

ΔΗΜΟΦΙΛΙΑ «Στην ενήλικη του ζωή ο Πάουλ Βιτγκενστάιν έγινε πολύ πιο διάσημος από τον μικρότερο αδελφό του, αλλά σήμερα ισχύει το αντίθετο: ο Λούντβιχ, ή Λούκι για την οικογένειά του, έχει γίνει ένα από τα ινδάλματα του εικοστού αιώνα - ο όμορφος, ελαφρώς τραυλός, βασανισμένος, ακατανόητος φιλόσοφος, γύρω από την εξαιρετική προσωπικότητα του οποίου αναπτύχθηκε μια ασυνήθιστη λατρεία τα χρόνια που ακολούθησαν τον θάνατό του το 1951 - μια λατρεία, παρεμπιπτόντως, στους θιασώτες της οποίας περιλαμβάνονται και πολλοί που δεν άνοιξαν ποτέ τα βιβλία του και δεν προσπάθησαν να καταλάβουν ούτε μια γραμμή από τη σκέψη του. «Schmarren» («Σκουπίδια!») ήταν η φράση που χρησιμοποίησε ο Πάουλ για να τα περιγράψει όλα αυτά».

ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ «Ο Καρλ κατηγορήθηκε (όχι κατά πρόσωπο όμως) για την καταπίεση των γιων του στο θέμα της καριέρας, για την επιμονή του να μην ακολουθήσει κανένας τους οποιοδήποτε επάγγελμα δεν συμπεριλάμβανε τις δύο αρχές που δημιούργησαν τη δική του περιουσία - τη μηχανική και το εμπόριο. Η κυρία Βιτγκενστάιν, η Λεοπονλτίν (ή Πόλντι όπως τη φώναζαν μέσα στην οικογένεια), κατηγορήθηκε επίσης από τα παιδιά της επειδή απέτυχε να ορθώσει το ανάστημά της στον αυταρχικό σύζυγό της και επειδή ήταν δειλή, αναποφάσιστη και ανασφαλής».

ΔΙΑΣΗΜΟΤΗΤΑ «Στο ζενίθ του, την περίοδο ανάμεσα στο 1928 και το 1934, ήταν (ο Πάουλ) ένας παγκοσμίου φήμης πιανίστας με εξαιρετική τεχνική και ευαισθησία, ο οποίος ήταν ικανός να ηλεκτρίσει το κοινό με τη σαγηνευτική σκηνική του παρουσία. Η μεταθανάτια φήμη του, ωστόσο, ως πιανίστα είναι κακή. Αυτό οφείλεται εν μέρει στις αλλαγές που επέφερε στη μουσική διάσημων συνθετών, οι οποίοι κατά συνέπεια άρχισαν να τον κατηγορούν. Ο Ραβέλ συνέχισε να παραπονείται γι' αυτό το θέμα ώς τον θάνατό του, ο Προκόφιεφ τον προσέβαλε στην αυτοβιογραφία του και ο Μπρίτεν αναθεώρησε την ενορχήστρωση των Diversions μετά το 1950, ώστε να δημιουργήσει μια «επίσημη εκδοχή» που θα υπέσκαπτε την ερμηνεία του Πάουλ, καθώς θα ήταν πλέον ξεπερασμένη».

ΤΟ ΤΕΛΟΣ «Τον Φεβρουάριο η επιδείνωση της υγείας του ήταν τόσο σοβαρή, που κρίθηκε άσκοπη η συνέχιση οποιασδήποτε θεραπείας. Με αναπτερωμένο το ηθικό ο Λούντβιχ είπε στην κυρία Μπέβαν: «Θα δουλέψω τώρα όπως δεν έχω δουλέψει ποτέ στο παρελθόν». Και αμέσως ξεκίνησε να γράφει ένα μεγάλο μέρος από το βιβλίο που τώρα είναι γνωστό ως «Περί της Βεβαιότητας». Κατάφερε (μόλις) να φτάσει τα εξηκοστά του γενέθλια. «Χρόνια Πολλά!» του είπε η κυρία Μπέβαν. «Δεν θα υπάρξουν άλλα» της απάντησε. Το επόμενο πρωί συνέταξε την τελευταία φιλοσοφική του σκέψη:

«Κάποιος που στο όνειρό του λέει «ονειρεύομαι», ακόμα και αν το κάνει μιλώντας δυνατά, δεν έχει περισσότερο δίκιο απ' ό, τι αν έλεγε στο όνειρό του «βρέχει», ενώ έβρεχε στην πραγματικότητα. Ακόμα και αν το όνειρό του ήταν στην πράξη συνδεδεμένο με τον ήχο της βροχής».

ΕΝΤΑΣΕΙΣ «Οπως και ο πατέρας του, ο Πάουλ μπορούσε ελάχιστα να ελέγξει τα νεύρα του, το ίδιο συνέβαινε και με τους αδελφούς του. Οταν βρίσκονταν και οι τρεις μαζί, οι λογομαχίες έδιναν και έπαιρναν με μεγάλη ένταση. Φώναζαν ο ένας στον άλλο, για ολόκληρα απογεύματα μερικές φορές, πηγαίνοντας από δωμάτιο σε δωμάτιο καθώς τσακώνονταν, και όσο κι αν άρεσε στην κυρία Βιτγκενστάιν η ιδέα να τους βλέπει όλους μαζί, η πραγματικότητα έθετε σε δεινή δοκιμασία τα νεύρα της».