Ποίηση πεζών κι αποκομμάτων

• Από τον Στάντη Ρ. Αποστολίδη

Ορέστης Αλεξάκης

1. Θίασος στην εξέδρα

2. Το άλμπουμ των αποκομμάτων

εκδόσεις Γαβριηλίδη, 1. σ. 37, 7,32 ευρώ , 2. σ. 71, 7,32 ευρώ

Οι δύο πρόσφατες συλλογές του Ορέστη Αλεξάκη δικαιώνουν περίτρανα μιαν επιλογή του πατέρα μου, του Ρένου, όταν το 1970 ανέλαβε το δύσκολο έργο της ανθολόγησης της νεοελληνικής Ποίησης, συνεχίζοντας την ξεκινημένη από το 1933 Ανθολογία του πατέρα του. Πρώτον: ν' ανθολογήσει αποσπασματικά άξιους στίχους από ευρύτερες δημιουργίες που ως σύνολα χώλαιναν. Και δεύτερον: να περιλάβει πεζά μ' εμφανείς ποιητικές ποιότητες, χωρισμένα με μπάρες (αντί στίχων). Οι αντιρρήσεις που 'χαν διατυπωθεί πολλές και δικαιολογημένες: καμιά άλλη ανθολογία δεν είχε τολμήσει, παγκοσμίως, κάτι παρόμοιο! «Κατακρεουργούνται τα ποιήματα» φώναζαν οι μεν, «κατασκευάζονται ποιήματα από πεζά» διαμαρτύρονταν οι δε... Πολύ νέος ακόμα, το θεωρούσα κι εγώ υπερβολικά ίσως επεμβατικό έναντι των κειμένων... Ωστόσο, οι μοντέρνοι καιροί της αποδόμησης πάσης μορφής, του σπασματικού λόγου, της ολοένα ελευθερότερης ποιητικής έκφρασης, των πεζοτράγουδων, των μικτών μορφών που διαρκώς πυκνώνουν, έδειξαν πως προδρομικά είχε κινηθεί, πολύ πέραν της εποχής του...

Ο Αλεξάκης, εν προκειμένω, θαρρετά τιτλοφορώντας τη συλλογή του Αλμπουμ απ' αυτήν ακριβώς τη διεργασία του μαζέματος των θραυσμάτων, εξηγεί: «Εδώ εντάσσονται ποιήματα που ο ποιητής θέλησε "να ξανακοιτάξει στο μέλλον", ή που δεν "ταίριαξαν" υφολογικά με τα συγκαιρινά τους, ώστε να μοιραστούν μ' αυτά "κοινή στέγη", ή κάποια που σηματοδοτούν την απαρχή μιας απόπειρας για την αναζήτηση άλλου ύφους... Βέβαια, το μεγαλύτερο μέρος αυτού του υλικού καταστρέφεται. Κάποτε όμως ωρισμένα ποιήματα ή και τμήματά τους (αποκόμματα), έχουν κάτι να πουν...» Συγκέντρωση λοιπόν των άξιων, πέρα από βλαπτικές εντέλει μορφικές ή εκδοτικές σκοπιμότητες, εφήμερα συνταιριάσματα, «συμποσώσεις», που όλους, ασφαλώς, μας διέπουν, μα δεν είν' απαραιτήτως συστατικά της ποιητικής ουσίας. Και θέλει ξέχωρη τόλμη, γιατί δημοσιεύοντας έτσι, αξιώνεις πως σώζεις μόνον ό,τι άριστο κι όχι ό,τι γράφτηκε... Κι εδώ ο ποιητής ευστοχεί! Δύσκολα θα βρει κανείς σελίδα δίχως καλό στίχο, δίχως άρτιο λόγο και προπάντων: συγκροτημένο στοχασμό!

Οποιος δεν έχει παρακολουθήσει την πορεία του Αλεξάκη 30 χρόνια πίσω, μπορεί να πίστευε -τι πιο φυσικό, όλοι περνώντας τα χρόνια, πιάνουν τον διάλογο με τον θάνατο, φιλοσοφώντας, άλλος ανάβαθα, άλλος βαθύτερα εν όψει της επερχόμενης μαρμάγκας!- πως όψιμα έστησε κι αυτός κουβέντα με τους νεκρούς του! Θα 'πεφτε όμως έξω. Για τον Αλεξάκη ανέκαθεν νεκροί και ζώντες συμπορεύονταν. Φως και σκοτάδι: ένα! Το μπρος, το μέλλον, δεν είναι μπρος και το πίσω, το παρελθόν, δεν είναι πίσω. Οι χρόνοι συγχέονται ή και δεν υπάρχουν καν!

Πάλι χαράζει εντός μου παρελθόν

πάλι χιονίζει εντός μου πεπρωμένο!

Το μέσα και το έξω: ίδιο! Κι όχι σε καμιά παράκρουση σύγχυσης εννοιών και κούφων λέξεων «νεωτεριστικής» ή πειραματικής δημιουργίας, παρά με απόλυτη σαφήνεια αποφασισμένης αγνωστικής Σκέψης, χαράζει τον μοναδικό, λ.χ., στίχο της πρώτης από τις δυο συλλογές του (γιατί όλα τα υπόλοιπα σχεδόν είν' υποβλητικότατα πεζά):

Τίποτα και ποτέ δεν έχει υπάρξει...

Η συλλογή αυτοπροσδιορίζεται από μιαν αφήγηση ενός φθεγγόμενου μύστη:

...[]Ο χρόνος είναι άλογο που καλπάζει - πάντα σ' ανεξερεύνητα πεδία. Μασάει μέλλον κι αφοδεύει παρελθόν. Ωστόσο, η κόπρος τρέφει το χορτάρι. Οσα σας είπα, τάχω ο ίδιος ζήσει. Ομως αυτά που ζούμε δεν υπάρχουν. Και τα υπαρκτά δεν είναι της ζωής μας. Και μη νομίζετε πως είστε ο εαυτός σας. Μέσα σας κρύβεται ένας ξένος. Που ατάραχος παρατηρεί όσα ορατά ή αθέατα συντελούνται -άγνωστο τι καραδοκώντας.

Με βλέπετε όπως τώρα φαίνομαι.

Οταν θα γίνω το άλλο που είμαι, θα ξανάρθω».

Είπε κι ανοίγοντας την πόρτα χάθηκε.

Στο μέλλον ή το παρελθόν κανείς δεν ξέρει...

Μια μικτή μορφή πεζο-ποιήματος και στοχαστικού Λυρισμού, με σαφέστατο ρυθμό μες στο πεζό του κι απόλυτα πείθαρχο στο νόημα λόγο μες στην ποίησή του. Ενα ζευγάρωμα δύσκολο, που πετυχαίνει, πείθοντας πως δεν υπάρχουν στεγανά στα λογοτεχνικά «είδη», αρκεί να 'χεις τι να πεις... Κι ο Αλεξάκης από την πρώτη σελίδα ώς την τελευταία αποδεικνύει πως ξέρει να γράψει ποίηση, έχοντας έμφυτο ρυθμό που τον σταλάζει σε κάθε λέξη του, και -πράγμα σπανιότερο κι από τον απλό ρυθμό-, διαθέτει θέαση Κόσμου έμπεδη και πρωτότυπη.

*

Το Αλμπουμ αποκομμάτων περιέχει ποιήματα αυτοτελή, αξιολογότατα, διαφόρων τύπων και ποικίλου κλίματος, άλλοτε με μια σολωμική, θα 'λεγες, αντίληψη επικοινωνίας με τους νεκρούς και το Επέκεινα (από τον Λάμπρο, λ.χ., στο περίφημο εκείνο «Οραμα της Μαρίας και δέηση του Λάμπρου») κι άλλοτε σε καρυωτακική ατμόσφαιρα -πάντοτε στην απόχρωση της τέφρας και της καταχνιάς:

Τέλειωσε πια η ακολουθία,

γιατί να πάμε μέχρι εκεί;

Πόσο βαραίνει η Κυριακή

πίσω από μια μουντή κηδεία...

Βήμα νωθρό και κουρασμένο,

πρόσωπα γύρω μας θολά,

κάποιος ξεχνιέται και γελά,

κάποιος μιλά για πεπρωμένο...

Αύριο και πάλι στο γραφείο -

χειμώνας, νύχτωσε νωρίς,

προς τι λοιπόν ν' αργοπορείς

στο σκυθρωπό νεκροταφείο

Πάνω απ' το λάκκο μαζεμένοι

ζηλεύω αυτούς που βλέπουν ματς

μασούν φυστίκια, πίνουν σκατς -

Τι αργά που η κάσα κατεβαίνει...

Τόσο εδώ, όσο και στην Αναφορά στον Βερλαίν μα και σ' άλλα του, καταδεικνύεται η στιχουργική του μαστοριά, που ξέρει, ωστόσο, άνετα και να τη βάζει κατά μέρος, διοχετεύοντάς τη σαν υπόγειο ρεύμα, εκεί όπου εγκαταλείπει το μέτρο, την ομοιοκαταληξία ή και τον στίχο ακόμα. Απ' τ' αρτιωμένα του ξεχωρίζουν: «Ο εκδημήσας», «Ο νεκυομανής», «Το ημερολόγιο του ποιητή Π.Δ.», ο «Υπηρέτης», το «Αφήγημα», η «Φωτογραφία», η «Τρίτη φάση» και το «Ρόπτρο». Αποπνέουν μια σπάνια σεμνότητα και μια αίσθηση του μέτρου ακόμα και για της ίδιας της ποίησης την υπαρξιακή αξία, όπως διατυπώνεται σαφέστερα στον Αχινό.

Την ποίηση, αν δεν υποχωρεί,

μπορείς να τη βιάσεις,

δεν είναι δα πρωτόβγαλτη παρθένα,

έχει ασκηθεί στην πονηριά και την υποκρισία.

Χρόνια και χρόνια σου ορκιζόταν

αιώνια πίστη κι αφοσίωση

καταβροχθίζοντας κομμάτια απ' τη ζωή σου

για μια παραίσθηση, για μια παραφορά,

που τελικά κατέληγε στο κλάμα...

Και τώρα

τάχα δε σ' αναγνωρίζει...

Σε προσπερνά γυρνώντας το κεφάλι,

με αμούστακα αγοράκια χαριεντίζεται,

ανύποπτες παιδούλες ξεμυαλίζει -

Ού να χαθεί! Δε θα της κάνω το χατήρι,

δε θα την πιάσω απ' τα μαλλιά,

το αραχνοΰφαντό της δε θα σκίσω...

Ξέρω τι βρίσκεται από κάτω,

τι ματαιότης εγκοσμίων σαρκάζει,

ποια τρύπα καιροφυλακτεί

-ένδοξους κι άδοξους, μεγάλους και μικρούς-

σαν μαύρος αχινός

να μας ρουφήξει!

Στο δεύτερο μέρος τού Αλμπουμ, τα καθαυτό σπαράγματα, ορφανά αβάπτιστα, μένουν επίτηδες αφημένα δίχως τίτλους να λειτουργούν μες στις σελίδες, κοιτάζοντας βαθιά στην ύπαρξή σου, / καθώς ο δύτης πίσω απ' το γυαλί του... Σκόρπια, ασύνδετα και μαγικά:

Των υπογείων βλαστήσεων κηπουρός...

Ιερουργός του μυστηρίου των λουλουδιών

και της εκπυρσοκρότησης των σπόρων...

Στάσου, μην προχωρείς σ' αυτό το σπίτι!

Τα χόρτα θα σφυρίξουν την οργή τους,

άγριο φεγγάρι θα σε μυριστεί,

θα σε γαβγίσει κλειδωμένη πόρτα

και μες απ' την ομίχλη των καιρών

μάνα τρελλή θα σε πετροβολήσει!..

Με καταχνιά μετράς το παρελθόν

και με μια λάμπα ομίχλης ανιχνεύεις

το μέσα και το γύρω σου κενό

που σύντροφοί σου μέλλον ονομάζουν...

Και άλλα, και άλλα!.. Ο Αλεξάκης φέρνει μια ξεχασμένη γεύση από τις εποχές όπου οι ποιητές δεν είχαν χάσει την υπόληψή τους βυθισμένοι στην ακατανοησία ή αυτοναρκισσευόμενοι με την τιποτολογία, όπου το δούλεμα του λόγου αποτελούσε προϋπόθεση κι ο ρυθμός όριζε την πορεία προερχόμενος εκ βαθέων...

Ο ίδιος γράφει πως το «Αλμπουμ αποκομμάτων αποσκοπεί να αποτελέσει το επίμετρο της όλης μέχρι σήμερα ποιητικής του δημιουργίας». Εμείς από καρδιάς ελπίζουμε να 'ν' απαρχή σ' ανοιξιάτικο καρπερό χωράφι!

• Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 5 Μαρτίου 2010