Οι ιστορικές εκδόσεις Δ.Ν.Παπαδήμα

Από τον Κωνσταντίνο Μπούρα

Οι ιστορικές εκδόσεις Δ. Ν. Παπαδήμα υπηρετούν τα Γράμματα εδώ και πέντε δεκαετίες, με ορμητήριό τους το γνωστό βιβλιοπωλείο της οδού Ιπποκράτους, απ' όπου περάσαμε όλοι, ως φοιτητές, με το δέος του νεοφώτιστου που εισέρχεται σε έναν ναό.

Κι όταν μας έλειπε κάτι από τη βιβλιογραφία για μια προπτυχιακή ή μεταπτυχιακή εργασία, εκεί τρέχαμε παρευθύς. Αξίζει, λοιπόν, νομίζω, να αφιερώσουμε λίγο χρόνο και να δώσουμε λίγο χώρο προκειμένου να ενημερωθούμε για τις τελευταίες σημαντικές εκδοτικές επιτεύξεις τού κ. Παπαδήμα.

• **Χαράλαμπος Μπάλτας, φιλόλογος-συγγραφέας, Λεξικό αναπτυγμένων εννοιών, γ' έκδοση, Αθήνα 2010, σχ. 8ο, δεμένο, σ. 531, 30,30 ευρώ

Ακούμε πολλές φορές, και διαβάζουμε, ασαφείς και δυσνόητες προτάσεις σε κείμενα γραμμένα, όχι μόνο από μαθητές, φοιτητές ή σπουδαστές, αλλά κι από (ολίγους, ευτυχώς) βαρύγδουπους πανεπιστημιακούς ή βαρυσήμαντους ανθρώπους των Γραμμάτων και των Τεχνών, με αποτέλεσμα να μην κατανοούμε επακριβώς τι θέλουν να μας πουν. Μία πιθανή αιτία είναι το διαφορετικό νόημα και περιεχόμενο που φαντάζονται οι φωστήρες αυτοί, ή εμείς οι ανεπαρκείς αναγνώστες, ότι ενδέχεται να έχουν όροι και έννοιες που έχουν μπει στη ζωή μας - συνήθως σε πρόχειρη ή αδόκιμη μετάφραση από ξενόγλωσσα βιβλία σημαντικών διανοητών. Η ασάφεια στη διατύπωση μιας σκέψης, η κενολογία και οι πάσης φύσεως κοινοτοπίες προδίδουν την κρύφια πρόθεση του ομιλητή (ή γραφιά) να μας σερβίρει, ως... σπεσιαλιτέ (επί το... ελληνικότερον) αναμασημένες και κακομασημένες -ενίοτε- εισαγόμενες τροφές χαμηλής θρεπτικής πνευματικής αξίας και αγνώστου επιπέδου (γλωσσικών) τοξινών ή διοξινών. Την ανάγκη για μια πληρέστερη κατανόηση και εμπέδωση περίπου εξακοσίων εννοιών, πολλές από τις οποίες είναι ιδιαίτερα επίκαιρες, έρχεται να καλύψει η τρίτη έκδοση του Λεξικού Αναπτυγμένων Εννοιών του φιλόλογου και συγγραφέα Χαράλαμπου Μπάλτα. Χρησιμοποιήστε το για να αποφύγετε παρεξηγήσεις και για να επιτύχετε επακριβείς διατυπώσεις των ιδεών και των σκέψεών σας. Οι καλοί λογαριασμοί κάνουν τους καλούς... κειμενογράφους.

• **Αφιέρωμα στη ΘΕΣΣΑΛΙΑ. Ιστορία - Λαογραφία - Τέχνη - Γράμματα, τρίτη καλαισθητική δεμένη επανέκδοση του αφιερώματος στη Θεσσαλία του περιοδικού «ΗΩΣ», σχ. 4ο, σ. 320, με 201 εικόνες και γκραβούρες και 6 χάρτες, Αθήνα 2010, 41,28 ευρώ .

Αυτό το ιδιαίτερα διαφωτιστικό, ενημερωτικό και κατατοπιστικό ειδικό αφιέρωμα της επιθεώρησης «ΗΩΣ» το αφιερωμένο στη Θεσσαλία κυκλοφόρησε το 1966. Σε αυτή, την τρίτη επανέκδοσή του έχουμε τη δυνατότητα να διατρέξουμε την Ιστορία, τη γεωγραφία, την αρχιτεκτονική, τις πολιτιστικές και θρησκευτικές εκφάνσεις του καθημερινού βίου των απλών ανθρώπων της Θεσσαλίας, μέσα από χαλκογραφίες του 19ου αιώνα, αναμνηστικές φωτογραφίες από την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881, προσωπογραφίες των διδασκάλων Ανθιμου Γαζή, Θεοκλήτου Φαρμακίδη, Κώστα Κούμα, Κωνσταντίνου Οικονόμου και πολλές άλλες προσωπογραφίες, ελαιογραφίες, λιθογραφίες, σχέδια του Θεσσαλού εθνομάρτυρα Ρήγα Βελεστινλή, κείμενα για τη θεσσαλική μυθολογία, για το Πήλιο και τα χωριά του, για τον Ολυμπο και τα Τέμπη, κείμενα του Δροσίνη για το αγαπημένο του Χορευτό και τόσα άλλα... Η μελέτη του καθηγητή Νικ. Μητσόπουλου «Τα Θεσσαλικά Αμπελάκια» καλύπτει 95 ολόκληρες σελίδες και περιέχει πάνω από 50 φωτογραφίες, χαλκογραφίες και 45 σχέδια-κατόψεις από τα περίφημα αρχοντικά τών Γ. Σβαρτς, Ευθυμιάδη, Κρασούλη, Σαμαρά και Κισιρλή. Στον τόμο αυτό θα απολαύσει ο επαρκής αναγνώστης τη μοναδική περιγραφή της επίσκεψης, το 1881, του αθηναίου δημοσιογράφου του «Νεολόγου» Κωνσταντινουπόλεως Σπ. Κ. Παγανέλη στα Μετέωρα, όπου ανέβηκε με το γνωστό «δίχτυ». Ενδιαφέρουσα είναι επίσης η περιγραφή της επίσκεψης στη Λάρισα το 1670 του γάλλου πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη προκειμένου να συναντήσει τον σουλτάνο, που βρισκόταν τότε σε κυνηγετική αποστολή στον θεσσαλικό κάμπο. Ο πρεσβευτής αυτός συνοδευόταν από έναν καπουτσίνο καλόγερο, που κρατούσε σημειώσεις για ό,τι έπεφτε στην αντίληψή του, σημειώσεις που αργότερα έγιναν βιβλίο.

Στην ίδια σειρά έχουν επανεκδοθεί και κυκλοφορούν σε καλαισθητικές εκδόσεις αφιερώματα της επιθεώρησης «ΗΩΣ» στη Λακωνία, στη Μακεδονία, στην Κεφαλονιά, στη Ζάκυνθο (και στις Ζακυνθινές εκκλησίες), στην Κρήτη, καθώς και στην Εύα Πάλμερ-Σικελιανού , στον Αγγελο Σικελιανό και στις Δελφικές εορτές.

• **Andrew L. Sihler, καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin στο Madison των ΗΠΑ, Συγκριτική Γραμματική της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής, μτφρ.: Δημήτρης Καραθανάσης, συγκριτικός γλωσσολόγος, επιστημονική επιμέλεια και εισαγωγή: Γεώργιος Κ. Γιαννάκης, αναπληρωτής καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, σχ. 17x25, σ. 881, με αναλυτικό ευρετήριο, δεμένο, 88,82 ευρώ

Στο συγκριτικό πλαίσιο της ινδοευρωπαϊκής γλωσσολογίας συνεξετάζεται η γραμματική των δύο κλασικών γλωσσών, της ελληνικής και της λατινικής. Μέσα από εξαντλητική παρουσίαση των βασικών επιστημονικών ζητημάτων που ανακύπτουν, καλύπτεται με κάθε δυνατή λεπτομέρεια η ιστορική φωνολογία και η μορφολογία τους, ενώ πλουσιότατο είναι το υλικό που παρατίθεται από τις υπόλοιπες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες. Το βιβλίο αυτό, που είναι και μια εξαιρετική εισαγωγή τόσο στη μελέτη της ιστορικής γραμματικής της ελληνικής και της λατινικής γλώσσας όσο και στο αντικείμενο της ινδοευρωπαϊκής γλωσσολογίας, αποτελεί απαραίτητο εφόδιο κάθε κλασικού φιλολόγου, αλλά και όλων όσοι ενδιαφέρονται, επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά, για ζητήματα ιστορικής και συγκριτικής γλωσσολογίας.

• **W.G. Forrest, καθηγητής της Οξφόρδης, Η Γένεση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Ο χαρακτήρας της ελληνικής πολιτικής 800-400 π.Χ., μτφρ.: Ανδρέας Παναγόπουλος, καθηγητής Πανεπιστημίου, Ελένη Κόντη, φιλόλογος, σχ. 8ο, σ. 344, με 74 εικόνες, 5 χάρτες και 2 σχεδιαγράμματα εντός κειμένου, κατάλογο ημερομηνιών, βιβλιογραφία και συμπλήρωμα βιβλιογραφίας, ευρετήριο, δεύτερη έκδοση, Αθήνα 2010, 20,90 ευρώ (με πρόλογο του συγγραφέα στην ελληνική έκδοση, που την αφιερώνει στην Μελίνα Μερκούρη).

Ο W.G. Forrest, καθηγητής της Αρχαίας Ιστορίας στο New College της Οξφόρδης, όπου διαδέχτηκε τον περίφημο καθηγητή Antony Andrewes, είναι συγγραφέας πολυάριθμων μελετών και άρθρων για την αρχαία Ελλάδα κι ένας διαπρεπής φιλέλληνας λόγιος της Βρετανίας που αναγορεύτηκε το 1991 επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στο βιβλίο του αυτό εξετάζει τα θέματα της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας μέσα από μια σκοπιά ανθρωποκεντρική και πολιτο-κεντρική (ας μου επιτραπεί να πω), αφού, ανιχνεύοντας την πορεία της πολιτικής αλλαγής από το 800 έως το 400 π.Χ., προβάλλει την ενεργό συμμετοχή του απλού «αγνώστου» πολίτη μάλλον παρά τη δράση των ένδοξων, «επωνύμων» ηγετών του. Το δημοκρατικό πολίτευμα δεν δημιουργήθηκε «εν μια νυκτί» με τη ρήση «γεννηθήτω Δημοκρατία!», αλλά ήταν μάλλον ένα δημιουργικό, επώδυνο, πολύπαθο «γίγνεσθαι», που γνώρισε διάφορες φάσεις και εξελικτικούς σταθμούς από την αριστοκρατική κοινωνία, στην τυραννίδα, έως τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, τη λαμπρά πεντηκονταετία, τον καταστροφικό Πελοποννησιακό Πόλεμο, την ήττα των Αθηναίων, την αποκατάσταση της δημοκρατίας και τη γενική αμνηστία (το 403 π.Χ.). Εννοιες και όροι, όπως δήμος, ισονομία, ισηγορία, δημοκρατία, εκκλησία του δήμου, Βουλή, Αρειος Πάγος, Ηλιαία κ.ά. αναπτύσσονται με σαφήνεια έτσι ώστε να γίνονται κατανοητοί στον μέσο αναγνώστη. Η πλούσια εικονογράφηση και ο υπομνηματισμός των εικόνων (τόποι, αγγεία, επιγραφές, ειδώλια, γλυπτά, νομίσματα) συμβάλλουν στην αισθητική, αλλά και την πλήρη κατανόηση αυτής της ευσύνοπτης ιστορικής αναδρομής. Απολύτως χρηστικά ο κατάλογος ημερομηνιών και το ευρετήριο στο τέλος του βιβλίου.

• **Ian Morris - Barry Powell, καθηγητές Πανεπιστημίου, με τη συνεργασία ομάδας καθηγητών Πανεπιστημίου, Α new companion to Homer, Εγχειρίδιο Ομηρικών Σπουδών, μτφρ.: Φωτεινή Πέτικα, Μάριος Σκέμπης, Μιχάλης Μουρατίδης, φιλόλογοι, επιμέλεια: Αντώνης Ρεγκάκος, καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας ΑΠΘ, σχ. 17x25, σελ. 929, με 17 εικόνες εκτός κειμένου, δεμένο, 90 ευρώ .

Αφησα τελευταίο σ' αυτή τη σελίδα - αλλά όχι έσχατο - έναν μνημειώδη τόμο, όπου τριάντα κορυφαίοι ομηριστές, καθηγητές ευρωπαϊκών και αμερικανικών πανεπιστημίων, πραγματεύονται την ομηρική ποίηση, από λογοτεχνική, γλωσσολογική, μυθολογική, ιστορική και αρχαιολογική σκοπιά, καλύπτοντας παραδοσιακά θέματα, όπως το ομηρικό ζήτημα, αλλά και θέματα επίκαιρα, όπως η αφηγηματολογική ανάλυση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Το Νέο αυτό Εγχειρίδιο Ομηρικών Σπουδών είναι αποτέλεσμα της σημαντικής μεταστροφής που συντελέστηκε στα φιλολογικά ενδιαφέροντα των δύο τελευταίων γενεών, οι οποίες απομακρύνθηκαν από τις παραδοσιακές μορφές της ιστορικής ανάλυσης και προσεγγίζουν τα γενικότερα πολιτισμικά θέματα από μια πανοραμική σκοπιά. Οπως και σε όλες τις άλλες ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, η ομηρική φιλολογία προσαρμόστηκε στις τάσεις των καιρών, σύμφωνα με τις οποίες η αρχαιολογική έρευνα παραμένει πάντα σημαντική, αλλά, τις τελευταίες δεκαετίες, δεν αποτελεί πια το αποκλειστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται οι ομηρικές έρευνες. Να θυμίσουμε ότι οι ανακαλύψεις του Ερρίκου Σλήμαν και οι επιτυχημένες του ανασκαφές στην Τροία και στις Μυκήνες, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1870, ακύρωσαν την επικρατούσα ομοφωνία μεταξύ των κλασικών φιλολόγων ότι η ομηρική κοινωνία και ο Τρωικός Πόλεμος ήταν ποιητικές συλλήψεις και αποκυήματα της φαντασίας ραψωδών του 8ου π.Χ. αιώνα. Τόσο η Ιλιάδα όσο και η Οδύσσεια ήταν έπη της Εποχής του Χαλκού, που παραδόθηκαν λίγο-πολύ ακέραια διά μέσου των Σκοτεινών Αιώνων και αποκαλύπτουν με κάποια σχετική ακρίβεια την πραγματικότητα του μυκηναϊκού κόσμου και πολιτισμού. Η συνέχεια, στις... 929 σελίδες του συναρπαστικού (από κάθε άποψη και για κάθε αρχαιολάτρη) αυτού τόμου.

• Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 19 Μαρτίου 2010