Ανέκδοτος Ψυχάρης

Από τη Μ. Θεοδοσοπούλου

• Ψυχάρης, Η νίκη του πόνου και της αγάπης, εισαγωγή-επιμέλεια έκδοσης: Γεωργία Πατερίδου. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, σ. 206, 18,81 ευρώ

Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται παράξενο να δημοσιοποιούνται ακόμη σήμερα «ευρήματα» της γενιάς του 1880. Ιδιαίτερα όταν δεν πρόκειται για έργα κάποιου ελάσσονος εκπροσώπου της, αλλά για λανθάνον διήγημα Παπαδιαμάντη ή για καταχωνιασμένο μυθιστόρημα Ψυχάρη. Το μόνο που αποδεικνύουν παρόμοια «ευρήματα» είναι η ολιγωρία των φιλολόγων. Βιβλιογραφίες, τακτοποίηση αρχείων, συγκεντρωτικές εκδόσεις συνιστούν μια «κουζινική», την οποία οι νεότεροι φιλόλογοι αντιμετωπίζουν μάλλον με υπεροψία, διακατεχόμενοι από τη γενικότερη τάση προς τις θεωρητικές ενασχολήσεις. Οπως και να έχει, το νεοφανές μυθιστόρημα του Ψυχάρη εντοπίστηκε το 2003 από τη Γεωργία Πατερίδου, ενόσω ολοκλήρωνε στο Πανεπιστήμιο του Μπίρμιγχαμ διδακτορική διατριβή για τα μυθιστορήματα του Ψυχάρη κι έκανε στην Αθήνα ένα τελικό τσεκάρισμα του Αρχείου του. Φαίνεται ότι το «εύρημα» δεν αξιολογήθηκε δεόντως, δεδομένου ότι δεν έγινε κάποια δημοσίευση, πέραν της αναφοράς του στην εκπονούμενη, τότε, διατριβή. Παρεμπιπτόντως, η ίδια σχετική αδιαφορία είχε επιδειχθεί πριν από δύο χρόνια και για ένα παπαδιαμάντειο «εύρημα». Το μυθιστόρημα του Ψυχάρη εκδόθηκε έξι χρόνια μετά τον εντοπισμό του, λίγο πριν συμπληρωθεί αιώνας, αφότου εκείνος είχε βάλει τελεία στο χειρόγραφο που βασάνιζε τουλάχιστον μία επταετία. «Σαββάτο, 16 του Μάη, 7 το βράδυ, 1914», σημειώνει στο τέλος, προσθέτοντας, «θα είναι αρχινημένο από το 1907· πρέπει να ερεβνηθεί». Ο Ψυχάρης σχεδίαζε την άμεση έκδοσή του, όπως δείχνει η σελίδα τίτλου, που είχε ετοιμάσει, με μότο από τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη, καθώς το συνήθιζε, και χρόνο έκδοσης το 1914.

Την έκδοση, προφανώς, τη ματαίωσε η κήρυξη του Πολέμου, που ανέκοψε και την περιοδεία του στα Επτάνησα, την οποία θα πρέπει να ξεκίνησε μετά την ολοκλήρωση του μυθιστορήματος. Σε εκείνον τον Πόλεμο, ο Ψυχάρης έχασε τους δύο γιους του, τον πρώτο, μάλιστα, τον ποιητή Ερνέστο Ψυχάρη, τριάντα ενός ετών, στο ξεκίνημα των εχθροπραξιών, στις 22 Αυγούστου 1914. Μένει ζητούμενο, γιατί δεν το εξέδωσε στα υπολειπόμενα 15 χρόνια της ζωής του. Πολλοί παράγοντες μπορεί να λειτούργησαν ανασταλτικά, όπως το κατά πόσον η υπόθεση στηρίζεται σε προσωπικές εμπειρίες του συγγραφέα και οι ηρωίδες εμπνέονται από τις γυναίκες της ζωής του. Δεδομένου, μάλιστα, ότι με το συγκεκριμένο μυθιστόρημα ασχολήθηκε πιο εντατικά, σύμφωνα με την καταληκτική σημείωση, το καλοκαίρι του 1913. Δηλαδή, μια μεταβατική για «τα ψυχοφυσιολογικά του» περίοδο, καθώς βρισκόταν μεταξύ διαζυγίου και δεύτερου γάμου. Ισως, πάλι, ο Ψυχάρης των τελευταίων χρόνων να απείχε πολύ από εκείνον του 1893, που έδινε στην Αθήνα, τη παρουσία των Βασιλέων, διάλεξη για το Φιλί και σχεδίαζε με τον φίλο του Αργύρη Εφταλιώτη να μαζέψουν «πονηρά» ποιήματα στο «βιβλίο της ψ. και του μ».

Δεν γνωρίζουμε πόσο ενδιαφέρον προκαλεί σήμερα «Το Ταξίδι μου» ή «Τ' όνειρο του Γιαννίρη». Πάντως, το λανθάνον μυθιστόρημα του Ψυχάρη, γραμμένο σε μια γλώσσα περισσότερο φιλική από εκείνη των πρώτων βιβλίων του, είναι ένα από τα αισθησιακότερα μυθιστορήματά του. Είμαστε πεπεισμένοι ότι όποιος το πιάσει στα χέρια του θα το διαβάσει απνευστί, για να χρησιμοποιήσουμε τη δημοσιογραφική φρασεολογία. Τουλάχιστον εκείνη η μερίδα των αναγνωστών που ενθουσιάστηκαν με τον «Μεγάλο Ανατολικό» του Ανδρέα Εμπειρίκου. Κι εδώ δεν αναφερόμαστε στην ελευθεριότητα των σχέσεων που περιγράφονται, αλλά στις ατελείωτες στρατηγικές και τα κόλπα που μηχανεύεται ο ώριμος άντρας, όταν «λιμπίζεται» μια μικρή. Ιδιαίτερα, όμως, στη γλαφυρότητα της γλώσσας, όταν αραδιάζει χαϊδευτικά για το ποθητό θηλυκό, από τα ακροδάχτυλά του μέχρι τα «στηθάκια» του. Θα λέγαμε πως δύο λάτρεις της γυναίκας, ένας δημοτικιστής και ένας καθαρευουσιάνος, συναγωνίζονται σε λυρικό οίστρο.[...] ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

• Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 19 Μαρτίου 2010