Παράλληλοι κόσμοι, αντίθετες επιλογές

• Ο συγγραφέας ομολογεί ότι οι ήρωες υπήρξαν πρόσωπα που γνώριζε, αλλά ανάπλασε τον κόσμο τους

• Της Χρυσας Σπυροπουλου, Η Καθημερινή, 09/03/2010
  

• Σόμερσετ Μομ, «Η κόψη του ξυραφιού», μετάφραση Μαρία Λαϊνά, Μελάνι 2009

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. Ενας από τους σημαντικότερους Αγγλοσάξονες συγγραφείς, ο Σόμερσετ Μομ, γεννήθηκε στο Παρίσι το 1874 και πέθανε στη Νίκαια το 1965. Σπούδασε Ιατρική στην Χαϊδελβέργη και στην Αγγλία, αλλά πολύ γρήγορα αφοσιώθηκε στο γράψιμο. Τα πιο γνωστά του μυθιστορήματα είναι «Η κόψη του ξυραφιού», «Ανθρώπινη δουλεία», «Το φεγγάρι και έξι πένες», «Τσάι και ματαιοδοξία» (Cakes and ale ο τίτλος στα αγγλικά), ενώ ασχολήθηκε επίσης με το θέατρο και το διήγημα, το οποίο ξεχωρίζει για την πυκνότητα, την πρωτοτυπία και τις λεπτές αναλύσεις των θεματικών επιλογών. Γι’ αυτό και ο Μομ θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους διηγηματογράφους, ενώ το έργο του μπορεί να συγκριθεί με εκείνο του Μοπασάν, του Τσέχοφ και της Μάνσφιλντ.

Οι σχέσεις, φιλικές και ερωτικές, οι επιλογές, οι πνευματικές αναζητήσεις, τα διλήμματα και οι συγκρούσεις για το τι είναι σωστό και τι λάθος, η απορία του ανθρώπου για την ταυτότητά του και τη θέση του στο σύμπαν είναι μερικά από τα θέματα που επανέρχονται στα έργα του. Μάλιστα σε μερικά από αυτά δεν λείπουν οι αναφορές σε προσωπικές εμπειρίες, οι οποίες, ωστόσο, μεταβάλλονται λόγω της εσωτερικής γραφής και προσδίδουν στα επεισόδια καθολικό χαρακτήρα.

Στο παρόν μυθιστόρημα ο Μομ γράφει για Αμερικανούς, τους οποίους -καθώς σημειώνει- γνώρισε στη χώρα τους το 1919, ενώ συνέχισε να τους συναντά σε ευρωπαϊκά θέρετρα κατά την περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης του 1929. Η αφήγηση γίνεται σε πρώτο πρόσωπο, και ο συγγραφέας στο πρώτο κεφάλαιο του πρώτου μέρους εξηγεί τη σχέση του με τους ήρωες και δεν παραλείπει να κάνει αναφορές και στο άλλο σημαντικό έργο του «Το φεγγάρι και έξι πένες», στο οποίο ανασυνθέτει τον βίο και την πολιτεία του ζωγράφου Πολ Γκογκέν. Επιπλέον, ο συγγραφέας κρατά και το όνομά του στην ιστορία του έργου «Η κόψη του ξυραφιού», με αποτέλεσμα να συγχέεται η πραγματικότητα με το φανταστικό. Οπως ομολογεί, οι ήρωές του υπήρξαν πρόσωπα που γνώριζε, αλλά ανάπλασε τον κόσμο τους μυθιστορηματικά για να μη συνδεθούν αυτοί με υπαρκτά πρόσωπα.

Ο Λάρι Ντάρελ, πιλότος στην πολεμική αεροπορία, επιστρέφει στο Σικάγο από την Ευρώπη μετά το πέρας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και συναντά τους παλιούς του φίλους και την αγαπημένη του Ισαβέλα. Ο πόλεμος όμως τον έχει αλλάξει και δεν αρκείται στις ανέσεις του αστικού περιβάλλοντος στο οποίο ανήκει. Είναι ανικανοποίητος από τη ζωή του εκεί και αναζητεί την ευτυχία στην περιπέτεια, στο ταξίδι σε χώρες μακρινές, στο διάβασμα και στην εκμάθηση ξένων γλωσσών, όπως τα γερμανικά, αλλά και τα αρχαία ελληνικά. Είναι ήρεμος, γλυκός και γεμάτος κατανόηση για τους άλλους, ενώ δέχεται με ψυχραιμία οποιαδήποτε ανατροπή, ακόμα και την πιο δυσάρεστη, στη ζωή του. Η σχέση του με την Ισαβέλα διαλύεται, καθώς αυτός επιθυμεί να γυρίσει τον κόσμο και να αποκτήσει γνώσεις, σε αντίθεση μ’ εκείνη που με έμφαση και αποφασιστικότητα τού κάνει ξεκάθαρο ότι έχει άλλες προτεραιότητες: «Μα εγώ θέλω να κάνω όλα όσα κάνουν οι άνθρωποι, Λάρι. Θέλω να ζήσω!». Ετσι, θα παντρευτεί τον καλύτερο φίλο του πρώην αρραβωνιαστικού της, τον Γκρέι, και θα ζήσει για ένα διάστημα το αμερικανικό όνειρο με τις ανέσεις που της προσφέρει η μεγάλη περιουσία του. Ωστόσο το Κραχ του 1929 γκρεμίζει όλες τις προσδοκίες τους και από τη μια στιγμή στην άλλη καταρρέει ο κόσμος τους και οδηγούνται στη χρεοκοπία και την ανέχεια.

• Πνευματικές αναζητήσεις

Οι βεβαιότητες του Λάρι κλονίζονται, όταν σκοτώνεται στον πόλεμο ένας φίλος του, και από εκείνη τη στιγμή αρχίζει η πνευματική του περιπέτεια. Αναρωτιέται τι είναι, τέλος πάντων, η ζωή, αν υπάρχει νόημα, αν οι άνθρωποι είναι μέρος ενός σχεδίου ή το αποτέλεσμα ενός «τραγικού λάθους μιας τυφλής μοίρας». Αλλού, ένας άλλος ήρωας, που έχει σχέσεις μαζί του, ομολογεί ότι ο κόσμος «δεν είναι δημιούργημα, γιατί τίποτα δεν προέρχεται από το τίποτα, αλλά εκδήλωση της αιώνιας φύσης». Από τη μια ο Λάρι εκπροσωπεί την ουσία των πραγμάτων, τον δύσκολο δρόμο για να φτάσει κανείς στην γνώση κι από την άλλη η Ισαβέλα, ο θείος της και ο άνδρας της αντιπροσωπεύουν τον καθημερινό άνθρωπο, αυτόν που μένει στην επιφάνεια, που δεν ενδιαφέρεται να μάθει το πώς και το γιατί, το νόημα της ύπαρξης. Απλώς δέχονται χωρίς απορίες και αναζητήσεις ό,τι τους έχει δοθεί.

Σ’ αυτό το αριστούργημα καμιά λέξη δεν είναι περιττή. Ολες έχουν τη θέση τους και η κάθε μία κοντά στην άλλη συνθέτουν ένα έργο ουσιαστικό, όπου λόγος και περιεχόμενο -ιδέες- συνυπάρχουν άρρηκτα συνδεδεμένα.