Κλείνουν οι έδρες νεοελληνικών σπουδών

ΑΠΕΙΛΟΥΝΤΑΙ ΛΟΓΩ ΕΛΛΕΙΨΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ

• Του Μανώλη Πιμπλή, ΤΑ ΝΕΑ: Τετάρτη 3 Μαρτίου 2010

• Κλονίζονται οι νεοελληνικές σπουδές σε ένα από τα προπύργιά τους, στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, αλλά και σε πολλά ακόμη δυτικοευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Οι περικοπές οδηγούν σε συρρίκνωση και τα ελληνικά δεν είναι πια της μόδας

Σε συρρίκνωση οδηγούνται οι νεοελληνικές σπουδές στο εξωτερικό. Από τις περίπου 185 έδρες που υπάρχουν σε πολλά πανεπιστήμια του κόσμου, αρκετές είναι υπό κατάργηση ή κινδυνεύουν να καταργηθούν. Οι πανεπιστημιακοί αναφέρουν πολλούς λόγους: περικοπές στα οικονομικά ακόμα και μεγάλων ξένων πανεπιστημίων, μείωση της σημασίας της ελληνικής γλώσσας σε ένα γενικότερο πλαίσιο συρρίκνωσης των ανθρωπιστικών σπουδών, η οικονομική - κυρίως, αλλά όχι μόνο- αδυναμία του ελληνικού κράτους να στηρίξει την ελληνική γλώσσα στο εξωτερικό.

Ακόμη και η παγκοσμιοποίηση φαίνεται να παίζει τον ρόλο της, καθώς αναδεικνύει στο προσκήνιο νέες χώρες - Κίνα, Ινδία, Βραζιλία - και, βέβαια, τις γλώσσες τους. Ενώ δεν βοηθάει ούτε η αδυναμία πολλών πανεπιστημιακών προγραμμάτων να προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες συνθήκες.

Τα πράγματα στη Δυτική Ευρώπη είναι μάλλον δραματικά και η περίπτωση του Κing΄s College δεν είναι βέβαια μοναδική: τα τελευταία χρόνια έχουν καταργηθεί τρεις έδρες νεοελληνικών σπουδών στη Γερμανία, μία στη Σουηδία, επίσης στην Ολλανδία και την Ιταλία. Το ίδιο συμβαίνει από χρόνια και στην Αυστραλία (όπου η δεύτερη γενιά μεταναστών δεν έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον φοίτησης στα αντίστοιχα τμήματα), ενώ μεγάλη είναι η υποχώρηση των Νέων Ελληνικών στις σκανδιναβικές χώρες. Όπως αναφέρεται σε έκδοση για τις ελληνικές σπουδές στην Ευρώπη (επιμέλεια: Ι.Ν. Καζάζης, Έκδοση Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας και Εκδ. Πατάκη) στο Πανεπιστήμιο του Όσλο της Νορβηγίας, το μάθημα των Ελληνικών καταργήθηκε, το ίδιο και στο Άαρχους της Δανίας ενώ στην Ισλανδία, στο Πανεπιστήμιο του Ρέικιαβικ, η ελληνική γλώσσα διδάσκεται μόνο στο πλαίσιο των θεολογικών σπουδών. Στη Βρετανία ειδικότερα- όπου πολλά πανεπιστήμια έχασαν και χρήματα επενδεδυμένα στο Χρηματιστήριο!-, τα πράγματα ακολουθούν από χρόνια φθίνουσα πορεία. Σε προπτυχιακό επίπεδο, χορήγησης δηλαδή βασικού πτυχίου νεοελληνικών σπουδών, μετά την κατάργηση του πτυχίου του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ, υπάρχει κίνδυνος κατάργησης και του πτυχίου του Κέιμπριτζ. Όπως εξηγεί στα «ΝΕΑ» ο νεοελληνιστής καθηγητής του διάσημου πανεπιστημίου, Ντέιβιντ Χόλτον, οι πρωτοετείς του 2009 μπορεί να είναι οι τελευταίοι. Αυτό θα συμβεί διότι τυχόν εισακτέοι του 2010 θα αποφοιτούσαν το 2014, όταν δηλαδή εκείνος θα έχει συνταξιοδοτηθεί. Κάτι μάλλον αδύνατον γιατί πλήρωση της κενής θέσης, όταν εκείνος συνταξιοδοτηθεί, μάλλον δεν προβλέπεται...

«Η πρύτανης εξήγησε ότι πρέπει να γίνουν περικοπές στο Κέιμπριτζ», λέει ο Ντέιβιντ Χόλτον. «Το έλλειμμα αυξάνεται κάθε χρόνο γιατί οι κρατικές επιχορηγήσεις δεν καλύπτουν τα έξοδα. Τα ελλείμματα είναι βέβαια πιο σοβαρά στις ουμανιστικές σπουδές που δεν παίρνουν ερευνητικές επιχορηγήσεις. Και η Σχολή Σύγχρονων και Μεσαιωνικών Γλωσσών στην οποία ανήκει το Τμήμα Νεοελληνικής Γλώσσας θα χάσει κατά τα φαινόμενα τουλάχιστον πέντε θέσεις. Δεν θα έχουμε πια πτυχίο, αλλά μόνο ορισμένα μαθήματα και μεταπτυχιακές σπουδές. Ο τρόπος για να σωθεί ένα μικρό Τμήμα είναι να βρει εναλλακτική χρηματοδότηση».

Αν καταρρεύσει και το Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών του Κing΄s College, τότε το μόνο πανεπιστήμιο που θα συνεχίσει να χορηγεί πτυχίο στο γνωστικό αυτό αντικείμενο θα είναι της Οξφόρδης. Για πολλούς, το Κing΄s College είναι η ναυαρχίδα των νεοελληνικών σπουδών με την έννοια ότι διδάσκονται εκεί 6-7 μαθήματα, μεταξύ άλλων: Νεοελληνική Λογοτεχνία από τους Ρόντρικ Μπίτον, Ντέιβιντ Ρικς, Γλωσσολογία από την Αλεξάν δρα Γεωργακοπούλου, Ελληνική Ιστορία από τον Φίλιππο Κάραμποτ, Βυζαντινή Ιστορία από τη Σαρλότ Ρουσέ και την Τζούντιθ Χέριν (που πρόσφατα συνταξιοδοτήθηκε). Η δυναμική αντίδραση με τις χιλιάδες υπογραφές στο Διαδίκτυο και τις επιστολές καθηγητών προς την πρυτανεία φαίνεται τις τελευταίες μέρες να κλονίζει τις αρχικές αποφάσεις, χωρίς όμως να έχει κάτι οριστικοποιηθεί. Ρόλο παίζει, βέβαια, και το γεγονός ότι οι φοιτητές από την Ελλάδα στη Βρετανία είναι πάρα πολλοί, ανεξαρτήτως αντικειμένου σπουδών.

«Φυσικά δεν είναι η κατάλληλη εποχή να ζητήσει κανείς χρήματα από το ελληνικό κράτος», λέει ο Ντέιβιντ Χόλτον. «Ούτε θέλουμε κάτι τέτοιο. Είμαστε ευγνώμονες οι νεοελληνιστές για τις κατά καιρούς ενισχύσεις, που είναι πολύ μεγαλύτερες από εκείνες που δίνονται σε συναδέλφους σλαβικών γλωσσών, ακόμη και των ολλανδικών ή των ιταλικών. Χρειάζεται πάντως ένα συνολικό σχέδιο από την ελληνική Πολιτεία, να μην αντιδρά κανείς σπασμωδικά με κάθε δυσάρεστη εξέλιξη».

Όπως και στο Πρίνστον έτσι και στο Κing΄s College, η Ελλάδα δεν συμμετείχε στα λειτουργικά έξοδα. Πολλές όμως άλλες έδρες τις χρηματοδοτεί, με κονδύλια που κάθε χρόνο μειώνονται. Τα περισσότερα τμήματα χρηματοδοτούνται με ποσά που συχνά δεν ξεπερνούν ετησίως τα 3.000 ευρώ. Οι κακές γλώσσες λένε μάλιστα ότι και αυτά στέλνονται με το Ταχυδρομείο, σε επιταγή!

Οι αυτόνομες ελληνικές σπουδές δεν φαίνεται να είναι βιώσιμες ούτε στην Ευρώπη. «Τα προγράμματα που διατίθενται, είναι στενά φιλολογικά και δεν μπορούν να προσελκύσουν φοιτητές», υποστηρίζει ο ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών, Κωνσταντίνος Δημάδης.

Οι περισσότερες έδρες νεοελληνικών σπουδών είναι υπόθεση των τελευταίων 30 χρόνων. «Λίγο ο Ζορμπάς, λίγο η χούντα, τα ελληνικά ήρθαν στη μόδα το ΄60 και ΄70», λένε ελληνιστές

6.000 υπογραφές για τη σωτηρία του Κing΄s College

Του Δημήτρη Παπανικολάου

Όμορφα πανεπιστημιακά τμήματα, όμορφα τα κλείνουν. Η είδηση έκανε τον γύρο του Διαδικτύου: το Τμήμα Νεοελληνικών και Βυζαντινών Σπουδών του Κing΄s College στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, που λειτουργεί από το 1918 (όταν δημιουργήθηκε η περίφημη Έδρα Κοραή), σημείο αναφοράς για τον κλάδο διεθνώς, υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο να σταματήσει την αυτόνομη λειτουργία του. Η εξέλιξη αυτή πρέπει, βεβαίως, να μας βάλει σε σκέψεις.

Διότι η απόφαση για αναδιάρθρωση και ουσιαστικά κλείσιμο του Τμήματος Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου ακολουθεί άλλες παρόμοιες στη Βρετανία αλλά και σε πολλές χώρες του κόσμου, και είναι μάλλον σίγουρο ότι δεν θα είναι η τελευταία.

Ως εκ τούτου, το παλιό ερώτημα σχετικά με το μέλλον των νεοελληνικών σπουδών εκτός Ελλάδος επανέρχεται, μόνο τώρα με πιο κοφτερό πρόσημο: Γιατί χρειάζονται οι νεοελληνικές σπουδές στο εξωτερικό; Και πώς μπορούμε να τις στηρίξουμε σε αυτή τη διεθνή συγκυρία; Σε αυτό το σημείο δεν θα ήταν κακός κι ένας σχετικός αυτοέλεγχος: να κάτσουμε δηλαδή να σκεφτούμε τι θα μπορούσε να κάνει τις νεοελληνικές σπουδές πιο ελκυστικές σε ένα διεθνές επιστημονικό κοινό. Ποιες τάσεις πρέπει να υποστηριχθούν και πώς. Και ποιος μπορεί- και πρέπει- να τις στηρίξει. Είναι μάλλον τώρα η στιγμή που χρειάζεται να συζητηθεί σοβαρά η πολιτική και του ελληνικού κράτους σε αυτό το θέμα, αλλά και, κυρίως, της ιδιωτικής πρωτοβουλίας: ελληνικά ιδρύματα και ιδιώτες είναι από τους πιο σημαντικούς δωρητές μεγάλων ξένων πανεπιστημίων. Οι προσφορές τους (που σωστά κατευθύνονται σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων) πρέπει πλέον να γίνονται συγκροτημένα, με πρόβλεψη στρατηγική και διαπραγματευτική διάθεση. Και ο νοών νοείτω.

Γιατί όμως να συμβούν όλα αυτά; Αφενός γιατί το ενδιαφέρον για τις νεοελληνικές και βυζαντινές σπουδές εκτός Ελλάδας είναι σημαντικό: όταν την προηγούμενη εβδομάδα κυκλοφόρησε στο Διαδίκτυο επιστολή διαμαρτυρίας (http: //www. petitiononline. com/sdbmgs10/), συγκεντρώθηκαν σε χρόνο ρεκόρ περισσότερες από 6.000 υπογραφές, από τη Βρετανία, την Αμερική, την Ελλάδα, αλλά και από τουλάχιστον άλλες 15 χώρες του κόσμου. Διαβάζοντας τα ονόματα όσων υπογράφουν τη διαμαρτυρία αυτή, βλέπει κανείς μια δυναμική που δεν πρέπει να υποτιμηθεί.

Εκτός όμως από ενδιαφέρον, και προφανή εκπαιδευτική αξία (διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, ιστορίας κ.λπ.), ο άλλος σημαντικός λόγος ύπαρξης των νεοελληνικών σπουδών στο εξωτερικό έχει να κάνει με την έρευνα: τα νεοελληνικά τμήματα των μεγάλων πανεπιστημίων του εξωτερικού λειτουργούν ως σημεία επαφής με την ευρύτερη πανεπιστημιακή κοινότητα της Ελλάδας· δημιουργούν χώρους όπου ο λόγος περί Ελλάδας συναντιέται με ευρύτερες τάσεις και νέες προσεγγίσεις· προσφέρουν μια οπτική γωνία εξωτοπική- χωρίς την οποία κάποτε οι εθνικές σπουδές ασφυκτιούν.

Υπάρχει και μια άλλη όψη αυτής της είδησης, που ίσως να μη φαίνεται εξαρχής πόσο μας αφορά. Το Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών στο Λονδίνο κλείνει σε μια στιγμή κρίσιμη για τις ανθρωπιστικές σπουδές γενικώς στη Βρετανία. Η οικονομική κρίση που χτυπά (και) τη βρετανική ανώτατη εκπαίδευση, και κυρίως η μεγάλη μείωση των κονδυλίων για τις ανθρωπιστικές σπουδές, έχει κάνει πάρα πολλά ιδρύματα να συγχωνεύσουν θέσεις και τμήματα, να προχωρήσουν σε απολύσεις, να πάρουν πίσω δικαιώματα δεκαετιών (όπως για παράδειγμα, το δικαίωμα στην αυτόματη ερευνητική άδεια) και να «αναδιατάξουν τις ερευνητικές και διδακτικές τους προτεραιότητες» (που σημαίνει κλείσιμο τμημάτων τα οποία δεν θεωρούνται βιώσιμα με την εμπορική λογική αριθμών φοιτητών και εισερχόμενων κονδυλίων έρευνας).

Πολλοί συνάδελφοί μας συνειδητοποιούν ότι τίποτα (ούτε καν αυτό που νόμιζαν ως θεσμική μονιμότητα) δεν είναι δεδομένο. Και την ίδια στιγμή η όλη συζήτηση περί περικοπών, αλλαγών, κονδυλίων και εσόδων- εξόδων κάνει το πανεπιστήμιο, από χώρο άνευ προϋποθέσεων, να μοιάζει με επιχείρηση υπό προϋποθέσεις. Το πανεπιστήμιο δεμένο/λυτό και, κυρίως, στα χέρια ιδιοκτητών που δεν ξέρουν ακριβώς τι του ζητάνε. Το ζήτημα αφορά τους πάντες ακριβώς γιατί το αγγλοσαξονικό πανεπιστημιακό μοντέλο είναι παγκοσμιοποιημένο παράδειγμα προς μίμηση.

● Ο Δημήτρης Παπανικολάου είναι λέκτορας Νέας Ελληνικής στο Κολλέγιο St. Cross στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Ο «άλλος» δρόμος του Πρίνστον

Οι νεοελληνικές σπουδές αναβαθμίζονται σε πρώην ανατολικές χώρες όπως η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Τσεχία και στα Βαλκάνια. Ιδιαίτερη περίπτωση είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες όπου το διαφορετικό πρότυπο έχει φέρει αποτελέσματα, αν και έχει διχάσει τους νεοελληνιστές χωρίζοντάς τους σε «Ευρωπαίους» και «Αμερικανούς». Το Πρόγραμμα Ελληνικών Σπουδών του αμερικανικού Πανεπιστημίου Πρίνστον γιορτάζει τα τριάντα του χρόνια και έχει γνωρίσει πρωτοφανή επιτυχία. Το πρόγραμμα δεν παρέχει προπτυχιακές σπουδές, εντούτοις περί τους 100 μεταπτυχιακούς φοιτητές έχουν πάρει το διδακτορικό τους εκεί και έχουν απορροφηθεί σε ποσοστό 90% σε ακαδημαϊκά πόστα σε όλον τον κόσμο. Οι μεταδιδακτορικές υποτροφίες του Πρίνστον οδήγησαν στη συγγραφή 60 επιστημονικών έργων.

Βέβαια, το πρόγραμμα αυτό δεν είναι στενά φιλολογικό ούτε μελετάται η Νεοελληνική Ιστορία αυτόνομα. Μελετάται σε ευρύτερα πλαίσια- λ.χ. βαλκανικά ή οθωμανικά- και δεν υπάρχει στενά εθνοκεντρικός χαρακτήρας στις σπουδές. «Οι θεσμικά αυτόνομες νεοελληνικές σπουδές δεν είναι βιώσιμες στην Αμερική σήμερα», έχει πει ο Δημήτρης Γόντικας στα «ΝΕΑ» (στη Μικέλα Χαρτουλάρη), ιδρυτής και διευθυντής του προγράμματος, που δεν στηρίζεται σε ελληνική χρηματοδότηση αλλά στην προικοδότησή του από έναν ευεργέτη στον οποίο δόθηκε ελληνική υπηκοότητα, τον Στάνλεϊ Σίγκερ. Προικοδότηση που επέτρεψε και στελέχωση με ελληνιστές μεγάλης εμβέλειας, όπως ο Αλέξανδρος Νεχαμάς και ο Έντμουντ Κίλι.