Πάθος από απόσταση

• Γράφει ο Μιχάλης Μοδινός, ΤΑ ΝΕΑ, 27/02/2010
  

Σ΄ ΕΝΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΣΤΟΝ ΝΟΤΟ ΕΓΙΝΕ ΕΝΑΣ ΦΟΝΟΣ. ΤΑ
ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ: ΔΥΟ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΖΥΓΟΙ
ΤΟΥΣ, ΕΝΑΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ, ΕΝΑΣ ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΖΟΣ ΥΠΗΡΕΤΗΣ
ΚΙ ΕΝΑ ΑΛΟΓΟ. ΤΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΕΙΝΑΙ ΠΛΗΚΤΙΚΑ
ΜΕΡΗ ΣΕ ΚΑΙΡΟ ΕΙΡΗΝΗΣ. ΑΛΛΑ ΜΟΝΟΤΟΝΙΑ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΕΚΤΡΕΦΟΥΝ ΠΑΡΕΚΚΛΙΣΕΙΣ. ΤΟΤΕ ΜΕΤΑΤΡΕΠΟΝΤΑΙ
ΣΕ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΚΟΛΑΣΗ. ΙΔΟΥ ΠΩΣ

Ο μαρξιστής κριτικός Τέρι Ίγκλετον επέμενε ότι οι χαρακτήρες ενός μυθιστορήματος οφείλουν να ενσαρκώνουν τις ιστορικές δυνάμεις που τους παρήγαγαν χωρίς μολαταύτα να χάνουν την ιδιαιτερότητά τους. Η Κάρσον ΜακΚάλερς (1917-1967) καταφέρνει να ικανοποιήσει αυτό το πρόταγμα υπηρετώντας το υποείδος που έχει τιτλοφορηθεί «Γοτθικό Μυθιστόρημα του Νότου» με βασικούς εκπροσώπους του τον Γουίλιαμ Φόκνερ, τον Έρσκιν Κάλντγουελ, τον Τένεσι Ουίλιαμς, τη Γιουντόρα Γουέλτι, τη Φλάνερι Ο΄Κόνορ, τον Τρούμαν Καπότε, έως και τον Κόρμακ ΜακΚάρθι. Η ήττα του Εμφυλίου, η δουλεία, ο φυλετικός αναβρασμός, ο αναχρονιστικός χαρακτήρας της οικονομίας των μεγάλων φυτειών υποβάλλουν τον ειδικό χαρακτήρα της γραφής της παρά το ότι κεντρικό της θέμα παραμένει η αναζήτηση της αγάπης και μέλημά της η απόλυτη ταύτιση με ιδιόμορφους ήρωες που συμπυκνώνουν σε λίγες σελίδες την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Το Ανταύγειες σε χρυσά μάτια δέχτηκε έντονες κριτικές όταν πρωτοεκδόθηκε το 1941 και η νεαρή συγγραφέας κατηγορήθηκε για εμμονικές διαστροφικές τάσεις. Σήμερα το βιβλίο έχει ωριμάσει σαν το καλό κρασί και προκαλεί έκπληξη με την πρώιμα τολμηρή θεματική του. Γιατί κεντρικό του θέμα είναι η κρυμμένη ομοφυλοφιλία, αλλά και η κρυφή ματιά στο αντικείμενο του πόθου μας. Η ηδονοβλεπτική στάση μπορεί να ορισθεί ως πόθος εξ αποστάσεως και αυτήν ακριβώς τη στάση τηρεί ο αλλοπαρμένος στρατιώτης Έλτζι Γουίλιαμς απέναντι στο αντικείμενο του πόθου του, τη λίγο χαζή, έντονα προκλητική και εγωκεντρική Λενόρα. Διεισδύει κάθε βράδυ στο υπνοδωμάτιό της και την παρακολουθεί ευλαβικά να κοιμάται χωρίς όμως να προχωρεί στο επόμενο βήμα. Η ολοκλήρωση δεν είναι στόχος του ηδονοβλεψία, μας λέει η ΜακΚάλερς, γιατί κινδυνεύει να στερήσει το αντικείμενο του πόθου από τις αρχετυπικές του διαστάσεις. Όποτε συμβαίνει, τα δίχτυα της σαγήνης διαρρηγνύονται. Παρόμοια ηδονοβλεπτική στάση θα αναπτύξει με τον καιρό ο λοχαγός Πέντερτον, σύζυγος της Λενόρα, ευαίσθητος και πολλά υποσχόμενος στρατιωτικός, απέναντι στον στρατιώτη Έλτζι. Ο γάμος του ήδη πάει κατά διαόλου, η Λενόρα τον απατά συστηματικά με τον γείτονα και οικογενειακό φίλο ταγματάρχη Λάνγκτον, ο Πέντερτον ανέχεται τη σχέση και μάλιστα νιώθει «συναισθηματικό ενδιαφέρον για τον ταγματάρχη» και απέχθεια για την ασθενική σύζυγό του Άλισον, που περνάει τον χρόνο της με μια κωμική και αφοσιωμένη φιγούρα, τον Φιλιππινέζο υπηρέτη της Ανακλέτο, συντετριμμένη καθώς είναι από τον θάνατο του τρίχρονου παιδιού της. Το παζλ κλείνει με το καθαρόαιμο άλογο της Λενόρα, που ο στρατιώτης φροντίζει με αφοσίωση και που ο Πέντερτον θα βασανίσει άγρια ως υποκατάστατο της Λενόρα για να δεχτεί τα ίδια από το χέρι της.

Η ταύτιση

Εξαιρετικά δομημένο με συμπύκνωση των δραματικών στιγμών, με καθαρότητα που παραπέμπει σε αρχαιοελληνική τραγωδία, με επιγραμματική ακρίβεια, με αναγνωρισμένα δάνεια από το ρωσικό μυθιστόρημα του 19ου αιώνα, με τη συμπόνια να δίνει τον τόνο της, με τους ήρωες να υφίστανται τα χτυπήματα της ζωής αλλά και τις συνέπειες των επιλογών τους προετοιμάζει τα επόμενα αριστουργήματά της Πρόσκληση σε γάμο και Ημπαλάντα του λυπημένου καφενείου.

«Μία μπάσταρδη κατάσταση μεταξύ σοκ και ζήλειας»

Η στρατιωτική βάση στην οποία διαδραματίζονται οι Ανταύγειες ... έχει κατασκευασθεί κατά τα πρότυπα του Φορτ Μπένινγκ, ενός αχανούς στρατοπέδου στα νότια της γενέτειρας πόλης της ΜακΚάλερς Κολούμπους στην Τζόρτζια, στα σύνορα της Πολιτείας με την Αλαμπάμα, όπου έχουν εκπαιδευτεί και κάποιοι μέλλοντες Λατινοαμερικανοί δικτάτορες, όπως ο Νοριέγκα του Παναμά. Η ΜακΚάλερς το είχε επισκεφθεί και εντυπωσιασθεί από την αυτάρκη ζωή χιλιάδων οικογενειών στρατιωτικών, τη φαινομενική τάξη και ασφάλεια που περιέβαλε τις ζωές τους. Έπειτα έμαθε για κάποια δολοφονία και το βιβλίο άρχισε να παίρνει μορφή στο μυαλό της. Εκκινώντας από την πλήξη της διαβίωσης σ΄ ένα πειθαρχημένο, αυστηρά ιεραρχημένο περιβάλλον, κατασκευάζει το υπόστρωμα των κρυφών επιθυμιών που περιορίζονται σε ένα είδος οφθαλμοπορνείας απέναντι στη ζωή. Σε απόλυτη λ.χ. συμμετρία προς τον Πέντερτον, η απατημένη σύζυγος Άλισον καλλιεργεί ένα μείγμα απέχθειας και νοσηρής συναισθηματικής προσκόλλησης προς τη Λενόρα, μια «μπάσταρδη κατάσταση μεταξύ σοκ και ζήλειας». Έτσι οι σεξουαλικές εντάσεις και οι αφκιασίδωτοι συμβολισμοί κυριαρχούν μέσα σε μια ρέουσα, απατηλά απλοποιημένη αφήγηση. Ο σχεδόν παντογνώστης αφηγητής ακολουθεί μια αποστασιοποιημένη γραμμή σε στιγμές όπου το μελόδραμα βράζει, κάνοντας τον αναγνώστη να αισθάνεται ότι όλα αυτά τον αφορούν άμεσα, ότι είναι κι αυτός μέρος της ιστορίας.

ΔΙΠΛΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Εν τέλει η ΜακΚάλερς δεν μιλάει για τη φρίκη της καθημερινότηταςαν και την αναλύει επαρκώς. Μιλάει για τη φρίκη που αργοσαλεύει κάτω από τα επιφαινόμενα, πέρα από τον κόσμο των αισθήσεων, δίπλα στην πραγματικότητα, με ένα, κατά τον Τένεσι Ουίλιαμς «είδος πνευματικής διαίσθησης για κάτι τόσο απίστευτο και σοκαριστικό που δεν μπορείς να μιλήσεις γι΄ αυτό». Γι΄ αυτό ακριβώς γράφει, δημιουργώντας έναν δικό της κόσμο με ευγένεια πνεύματος και εσωτερική ένταση.