ΚΡΑΤΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΧΡΟΝΙΚΟΥ - ΜΑΡΤΥΡΙΑΣ
Η δημοσίευση του διηγήματος «Η Σιωπή» του Σοβιετικού συγγραφέα Ντανιίλ Γκράνιν, το 1959, στο περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης» δίχασε τη διανόηση της Αριστεράς. Το διήγημα ενόχλησε τα κομματικά στελέχη της ΕΔΑ, καθώς αμφισβητούσε το αλάθητο των Σοβιετικών επιστημόνων και τεχνοκρατών, έχοντας ως κεντρικό ήρωα έναν συμβιβασμένο άνθρωπο, που διαλέγει την ηρεμία του απ' την αλήθεια, αδικεί τους άλλους και αγνοεί το γενικότερο συμφέρον.
Αυτό είναι το θέμα της μελέτης «Υπόθεση Γκράνιν: η λογοτεχνική κριτική στο εδώλιο. Η δίκη της "Επιθεώρησης Τέχνης" το 1959 και η απολογία του Κώστα Κουλουφάκου» της επίκουρης καθηγήτριας σλαβικής λογοτεχνίας, της 43χρονης Αλεξάνδρας Δ. Ιωαννίδου. Το βιβλίο (εκδόσεις Καστανιώτης) τιμήθηκε πρόσφατα με το Κρατικό Βραβείο Χρονικού-Μαρτυρίας.
Σ' αυτό τυπώνεται για πρώτη φορά το κείμενο-απολογία του Κώστα Κουλουφάκου (1924-1994) για την απόφαση της συντακτικής επιτροπής να δημοσιεύσει το διήγημα του Γκράνιν. Το κείμενο, με τίτλο «Σημείωμα σχετικά με τη δημοσίευση του διηγήματος του Σοβιετικού συγγραφέα Ντ. Γκράνιν "Η Σιωπή" και με τη συζήτηση που επακολούθησε, Προς την Διοικούσα Επιτροπή της ΕΔΑ», το εντόπισε η πανεπιστημιακός στο αρχείο του, το οποίο φυλάσσει ο γιος του Πέτρος Κουλουφάκος. Αποσπάσματα είχαν δημοσιευτεί σε τρεις συνέχειες τον Μάιο του 1973 στον «Ελεύθερο Κόσμο» με τίτλο «Μυστική Εκθεσις του κομμουνιστού Κ. Κουλουφάκου. Πώς εδίκαζε η ΕΔΑ τους διανοουμένους της».
- Γιατί σας απασχόλησε η υπόθεση Γκράνιν και σας οδήγησε να ανασύρετε το κείμενο του Κώστα Κουλουφάκου;
«Με απασχόλησε στο πλαίσιο μιας εργασίας με απώτερο στόχο την αποτύπωση της πρόσληψης της σοβιετικής λογοτεχνίας, η οποία θεωρώ ότι έχει παραγνωριστεί. Ετσι, έπεσα μοιραία πάνω στην υπόθεση "Δίκη της Επιθεώρησης Τέχνης"».
- Στα τότε συμφραζόμενα της ελληνικής αριστερής διανόησης, που βρισκόταν υπό τη σκέπη της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, τι εκπροσωπεί το κείμενο του Κώστα Κουλουφάκου;
«Είναι το κείμενο ενός πειθαρχημένου απείθαρχου, γιατί προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην αναγκαιότητα για κομματική πειθαρχία και συμπόρευση με την επίσημη πολιτική του κόμματος και την εσωτερική του επιθυμία για έναν ελεύθερο λογοτεχνικό κριτικό λόγο. Είναι ένα κείμενο σπαρακτικό, γιατί προσπαθεί να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα. Ο Κουλουφάκος οριοθετεί συνειδητά ένα πρόγραμμα για τον ρόλο του διανοούμενου στο κόμμα. Τον περιγράφει ως πρωτοπόρο, "δάσκαλο" που θα "οδηγήσει" τις "μάζες" στην ουσιαστική μόρφωση, η οποία θα τολμά ν' ασκήσει κριτική. Βαθιά μελετημένος στον σοσιαλιστικό ρεαλισμό, μετακινείται ελαφρώς αλλά συνειδητά από τη μέχρι τις αρχές τής δεκαετίας του '50 ισχύουσα άποψη για το συγκεκριμένο δόγμα».
- Η επιτροπή της «Επιθεώρησης Τέχνης» παρακολουθεί συστηματικά τις εξελίξεις στη Σοβιετική Ενωση και επηρεάζεται από τον τρόπο που τις προσλαμβάνει η Δύση;
«Μια παρεξήγηση συνίσταται στο ότι οι όποιες αποκλίσεις από το επίσημο σοβιετικό λογοτεχνικό δόγμα οφείλονται σε επιρροές αποκλειστικά από τη Δύση, κυρίως από τη Γαλλία και την Ιταλία. Στη δεδομένη ελληνική περίπτωση έχουμε να κάνουμε με βαθιά μορφωμένους ανθρώπους (Τίτος Πατρίκιος, Κώστας Κουλουφάκος), οι οποίοι παρακολουθούν από πολύ κοντά κάθε πνευματική κίνηση, τόσο στη Δύση όσο και στη Σοβιετική Ενωση.
Το γεγονός ότι η "Επιθεώρηση Τέχνης" κινείται σ' ένα πλαίσιο λιγότερο δογματικό λόγω ΕΔΑ, τους δίνει τη δυνατότητα να αναζητούν και να ανιχνεύουν πιο απελευθερωμένες μορφές λογοτεχνίας και κριτικής. Εντυπωσιακή είναι η ικανότητά τους να "διαβάζουν" ανάμεσα στις γραμμές των αποφάσεων της Κ.Ε. του ΚΚΣΕ την προοπτική μιας ελπιδοφόρας αλλαγής, που, όμως, στο τέλος δεν επικράτησε».
- Μετά τον θάνατο του Στάλιν συνέβησαν καίριες αλλαγές στα λογοτεχνικά τεκταινόμενα της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, που επηρέασαν και την ελληνική αριστερή διανόηση και λογοτεχνία;
«Το "επαναστατικό" έτος 1956, που σφραγίζεται από το 20ό Συνέδριο, στο οποίο καταδικάστηκε ο σταλινισμός, επιχείρησε να ανατρέψει τις παλιές αγκυλώσεις της σοβιετικής κριτικής και λογοτεχνίας. Αυτή η αλλαγή ενέπνευσε ελπίδες και στους ελληνικούς αριστερούς λογοτεχνικούς κύκλους. Σήμερα, μπορεί να εκπλήσσει το γεγονός ότι οι κομματικοί διανοούμενοι της ΕΔΑ, στα τέλη της δεκαετίας τού '50, όχι μόνον είδαν, αλλά και τόλμησαν να μεταφέρουν αυτό το κλίμα στην Ελλάδα».
* Η συγγραφέας τον Μάρτιο θα ορκιστεί στη θέση της αναπληρώτριας καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, μεταφράζει από τα ρωσικά και πολωνικά και έχει εκπονήσει διατριβή με θέμα «Η αγάπη για την Ελλάδα στη Ρωσία της καμπής του αιώνα». Εστιάζει στη ζωή και στο έργο δύο Ρώσων ποιητών και φιλοσόφων, κατά τη δεκαετία του '10, οπότε άκμασε ο ρωσικός συμβολισμός: στους Βιατσεσλάβ Ιβάνοφ και Ινοκέντι Ανένσκι. *
Monday, January 4, 2010
Ενας διανοούμενος απολογείται στο κόμμα
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment