Καβάφεια 2009

Η πρόσκληση ήταν για τις 9 και 10 Δεκεμβρίου στο Κάιρο και στην Αλεξάνδρεια, αντίστοιχα, με οικοδεσπότες τους διοργανωτές, το Ελληνικό Ιδρυμα Πολιτισμού -παράρτημα Αλεξάνδρειας-, το Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο Καΐρου, την πρεσβεία της Ελλάδας στην Αίγυπτο και φυσικά, τις κοινότητες Καΐρου και Αλεξάνδρειας.

• Μεταδίδει από την Αλεξάνδρεια ο Χρήστος Παρίδης

Το 11ο Διεθνές Λογοτεχνικό Συμπόσιο «Καβάφη», ένας θεσμός που ξεκίνησε το 1983, αλλά που τον σημερινό διεθνή χαρακτήρα του τον οφείλουμε στον αείμνηστο -μορφωτικό ακόλουθο στην ελληνική πρεσβεία από το 1989 μέχρι τον θάνατο του- Κωστή Μοσκώφ, έδινε για μία ακόμα φορά την ευκαιρία τόσο στη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα όσο και στην αιγυπτιακή κοινωνία να διαπιστώσει την τεράστια σημασία και απήχηση του μεγάλου αλεξανδρινού ποιητή Κ. Π. Καβάφη. Με καλεσμένους κορυφαίους νεοελληνιστές από ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, που έχουν κύριο αντικείμενο της έρευνάς τους την ποίηση του σπουδαίου, οικουμενικής αποδοχής, ποιητή. Τόσο η παρουσία τους όσο και οι ομιλίες τους αποτέλεσαν περίτρανη απόδειξη αυτής της οικουμενικότητας.

Τα «Καβάφεια», των οποίων οι εκδηλώσεις ξεκίνησαν στην Οπερα του Καΐρου, χαιρετίστηκαν από τον πρέσβη Ιωάννη Αλέξιο Ζέπο και συνέχισαν με μια άκρως ενδιαφέρουσα εισήγηση του κοσμήτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κύπρου, δρος Μιχάλη Πιερή, με θέμα «Πάθη. Μια λανθάνουσα ποιητική συλλογή του Καβάφη». Μια αποκαλυπτική και σημαντική ομιλία, κατά την οποία ο κ. Πιερής μάς κοινοποίησε την ύπαρξη τετραδίων που ο ποιητής από πολύ νωρίς είχε ονοματίσει με τίτλους προς κατηγοριοποίηση: «Πάθη» και «Αρχαίαι Ημέραι», μέσα στα οποία έκανε τις πρώτες του απόπειρες να κατατάξει και να συλλέξει μια σειρά ποιημάτων τα οποία αργότερα είτε εξελίχτηκαν σε γνωστά μας ποιήματα είτε έμειναν ημιτελή, ή και μόνον απλοί τίτλοι. Μια κατάθεση που αποδεικνύει ότι το αρχείο Καβάφη έχει πολλά ακόμη να μας αποκαλύψει.

Ακολούθησαν τα διεθνή λογοτεχνικά βραβεία, τα οποία θεσμοθετήθηκαν το 1991 και απονέμονται κάθε φορά σε δύο πεζογράφους και δύο ποιητές, Ελληνες και Αιγύπτιους, κι έναν μεταφραστή. Για το 2009 παρέλαβαν ο «διεθνής» μας Δημήτρης Δημητριάδης, ο συγγραφέας και εκδότης Γκαμάλ ελ Γκιτάνι, γνωστός και στην Ελλάδα από τα βιβλία του, οι ποιητές Μιχάλης Γκανάς και Φουάντ Ταμάν και ο μεταφραστής που ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη, Σαμουήλ Μπισάρα. Εκτός από τον τελευταίο, που μόλις πρόσφατα ολοκλήρωσε κι εξέδωσε μια δίγλωσση μετάφραση των Απάντων του Καβάφη, οι βραβεύσεις των υπολοίπων δικαιολογούνται περισσότερο για τη μεγάλη τους συμβολή στη λογοτεχνία και λιγότερο για τον «καβαφισμό» τους. Αλλά τα «Καβάφεια» ακολουθώντας το όραμα του Κωστή Μοσκώφ στοχεύουν και σε μια πολιτιστική σύζευξη της Ελλάδας και της Αιγύπτου. Ετσι, τι πιο εύστοχο από το ότι η βραδιά έκλεισε με μία συναυλία της Συμφωνικής Ορχήστρας της Οπερας του Καΐρου, με διευθυντή τον Νάγερ Νάγκι και σολίστ τον Δημήτρη Σγούρο.

Τη δεύτερη ημέρα ταξιδέψαμε μέχρι την Αλεξάνδρεια για τις εργασίες του Συμποσίου. Κύρια θεματική, η επιρροή του καβαφικού έργου στην ευρωπαϊκή και μεσογειακή λογοτεχνία. Τόπος συνάντησης, η αίθουσα συνεδρίων της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης. Κατά την πρώτη συνεδρία, την οποία συντόνισε η δρ Πάολα Μινούτσι, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Ρώμης, η ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και μεταφράστρια του Καβάφη στα ρωσικά δρ Σόνια Ιλίνσκαγια-Αλεξανδροπούλου μάς ξεδίπλωσε τη μακριά προσωπική της σχέση με τον ποιητή, που ξεκίνησε με την αναπάντεχη «συνάντηση» της με το ποίημα «Σατραπεία» σε διήγημα του Μήτσου Αλεξανδρόπουλου, το 1964. Ενα ποίημα που τη συγκλόνισε, καθώς ήταν σε πλήρη παραλληλισμό με την πολιτική ένταση της Σοβιετικής Ενωσης εκείνη ακριβώς την εποχή. Από εκείνη τη στιγμή ο Αλεξανδρινός καθόρισε, όχι μόνο τη δική της ζωή, αλλά μέσω αυτής και τη μοίρα της ποίησής του στη χώρα της. Από το 1967 που δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα, μέχρι την «Καβαφειάδα», «βιβλίο της χρονιάς» το 2000 και τα Απαντά του το 2008, η κ. Ιλίνσκαγια αφοσιώθηκε κυρίαρχα στη μετάφραση ποιημάτων του. Παράλληλα, δεν ήταν λίγοι αυτοί που ενδιαφέρθηκαν να συμβάλουν στη διάδοση τους, ανάμεσα στους οποίους και ο νομπελίστας Ιωσήφ Μπρόντσκι, ο οποίος, ακόμη και ως καθηγητής στην Αμερική, δεν έπαψε να διδάσκει την ποίηση του Καβάφη και να γράφει γι' αυτόν. Δοκίμιά του συμπεριελήφθησαν στην «Καβαφειάδα».

Η κ. Ελενα Λαζάρ, διευθύντρια του εκδοτικού οίκου «Ομόνοια» στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας, τον τόπο όπου άνθησε μετά την πτώση του Βυζαντίου η ονομαζόμενη «Magna Grecia του Βορρά» και όπου ο προ-πάππος του ποιητή, Ιωάννης Καβάφης, κυβέρνησε το Ιάσιο για μία πενταετία, η πρώτη μετάφραση εντοπίζεται το 1939 σε μια ανθολογία ελληνικής ποίησης. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο αγγλικές και γαλλικές μεταφράσεις του περνούσαν κρυφά από χέρι σε χέρι διανοουμένων μέχρι που το 1971 ο Βίκτωρ Ιβάνοβιτς εξέδωσε μια πλήρη ανθολογία Καβάφη, από την οποία όμως η λογοκρισία είχε αφαιρέσει τα πιο τολμηρά ποιήματα. Οι Ρουμάνοι έπρεπε να περιμένουν μέχρι το 2001 για να διαβάσουν το ολοκληρωμένο σώμα ποιημάτων του. Από τους πιο δημοφιλείς ποιητές σήμερα πια και σίγουρα ο πιο πολυδιαβασμένος Ελληνας, μόνο την τελευταία δεκαετία έχουν κυκλοφορήσει οχτώ εκδόσεις του, ενώ έχει επιδράσει ιδιαίτερα στη σύγχρονη ρουμανική ποίηση. Οπως ακριβώς και στη βουλγαρική, όπως μας πιστοποίησε η κ. Ζντράβκα Μιχαήλοβα, μεταφράστρια από τη Σόφια, η οποία πήρε αμέσως μετά τον λόγο. Ο Καβάφης στη Βουλγαρία άρχισε να γίνεται γνωστός το 1960 και εντάθηκε μετά τα νέα πολιτικά δεδομένα του 1989. Το 1963, 100 χρόνια από τη γέννησή του, ο Κρατικός Εκδοτικός Οίκος εξέδωσε το έργο του σε βιβλίο τσέπης, δημιουργώντας τέτοια αίσθηση στους λογοτεχνικούς κύκλους που σήμερα μιλούν για καμπή στη βουλγαρική λογοτεχνία! Ηθικός αυτουργός της οποίας υπήρξε ο μεγάλος διανοητής και ποιητής, βραβευμένος για την καλύτερη μετάφραση το 1985, Στέφαν Γκέτσεβ. Πέντε εκδόσεις, εξαντλημένες αυτή τη στιγμή, καθιστούν αδύνατον να βρεις Καβάφη στα βουλγαρικά, με αποτέλεσμα οι τιμές των ελάχιστων αντιτύπων σε παλαιοπωλεία να έχουν εκτιναχτεί στα ύψη. Ο βραβευμένος αιγύπτιος μεταφραστής Σαμουήλ Μπισάρα, του οποίου ο εξαιρετικός δίγλωσσος τόμος υποστηρίχτηκε από τα Πανεπιστήμια Ιωαννίνων, Βερολίνου, Γρανάδας και Νάπολης, μας μίλησε για τις εν γένει δυσκολίες να μεταφέρει ελληνικά στα αραβικά, την ανάγκη επεξηγηματικού γλωσσάριου, την εμμονή που κατείχε τον ίδιο τον ποιητή με την ακρίβεια στη μετάφραση, αλλά και για τη «γεωγραφία» της ποίησής του, που τον ταξίδεψε, όσο διαρκούσε η διεργασία της μετάφρασης, στην ιστορική Αίγυπτο και την ελληνιστική Μεσόγειο. Ολα αυτά για χάρη του αιτήματος του Καβάφη να διαδοθεί η ελληνική λογοτεχνία στα αραβικά.

Στη δεύτερη συνεδρία, την οποία διηύθυνε η δρ Φραγκίσκη Αμπατζόγλου, καθηγήτρια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο δρ Μπιθέντε Γκονζάλεζ Φερναντέζ, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Μάλαγα, αναφέρθηκε στην τεράστια παραγωγή μεταφράσεων του Καβάφη και καβαφογενών ποιημάτων στην Ισπανία και στη Λατινική Αμερική, με αφετηρία το 1959, όταν ο σπουδαίος ποιητής Λουίς Φερνούντα, της γενιάς του Λόρκα, έκανε την αρχή. Με το τέλος του φρανκικού καθεστώτος ο Καβάφης άρχισε να διαδίδεται ευρύτατα και σήμερα αριθμεί περισσότερες από 100 εκδόσεις στις 5 γλώσσες της Ιβηρικής: ισπανικά, καταλανικά, γαλλικιανά, βασκικά και αστουριανά. Οι πωλήσεις ποιητικών συλλογών φτάνουν τις 5.000 ετησίως. Η επίδραση αναπόφευκτα είναι ανάλογων διαστάσεων, με άπειρα παραδείγματα από χώρες όπως η Κολομβία, αλλά κυρίως η ίδια η Ισπανία. Η δρ Πάολα Μινούτσι, γνωστή νεοελληνίστρια και μεταφράστρια ελληνικής λογοτεχνίας στα ιταλικά, μας μίλησε για την καβαφική εμπειρία της Ιταλίας, η οποία ξεκίνησε από πολύ νωρίς, πριν καν μεταφραστεί, χάρη στην ιταλική παρουσία στην Αλεξάνδρεια και από τις συζητήσεις του ποιητή με τον Ουνγκαρέτι, ο οποίος επισκέφτηκε την οδό Λέπσιους αποτίνοντας φόρο τιμής στον Αλεξανδρινό. Οπως άλλωστε έκανε λίγο αργότερα και ο Μαρινέτι. Το 1937 έκαναν την εμφάνισή τους οι πρώτες μεταφράσεις, το 1943 ο Μοντάλε μετέφρασε το «Περιμένοντας τους βαρβάρους», ενώ το 1956 οι μεγαλύτεροι ποιητές έγραψαν γι' αυτόν σε ένα αφιερωματικό λεύκωμα. Ο Αλμπέρτο Μοράβια, υμνώντας τον, έδωσε έναν γενικό τίτλο στον καβαφικό κόσμο: «Η ιστορία της παρακμής».

Η δρ Μάρθα Βασιλειάδη, λέκτορας του Πανεπιστημίου της Γενεύης, μας υπενθύμισε ότι ο νεοελληνιστής Σαμουέλ Μποντ-Μποβί, ύστερα από δύο χρόνια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αρχές του 1930 και ενώ η φήμη του Καβάφη παρέμενε υπό αμφισβήτηση, υπήρξε ο πρώτος που σε παγκόσμιο και πανευρωπαϊκό επίπεδο, και με τη σύμφωνη γνώμη του ποιητή, τον δίδαξε στη Γενεύη, αλλά και από τους πρώτους που τον μετέφρασαν στα γαλλικά. Εκτοτε οι γαλλικές μεταφράσεις, συχνά σε πολυτελείς εκδόσεις, έχουν πληθύνει, με πιο διάσημη και κάπως αυθαίρετη εκείνη της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ.

Ολες οι εισηγήσεις θα εκδοθούν σύντομα σ' ένα συγκεντρωτικό βιβλίο, την πρώτη έκδοση του «Μουσείου Καβάφη». Εκεί ολοκληρώθηκε και το βράδυ εκείνο το Συμπόσιο, στο διαμέρισμα της θρυλικής οδού Λέπσιους, (τα τελευταία χρόνια οδός Σαρμ-ελ-Σέιχ), που μόλις μετονομάστηκε, ύστερα από απόφαση του κυβερνήτη της Αλεξάνδρειας, οδός Καβάφη. Με απαγγελίες της Κατερίνας Χέλμη, η οποία είχε παρευρεθεί και στα Καβάφεια του 1991, αλλά και άλλες από τους ίδιους τους συνέδρους, στα ρωσικά, ιταλικά, ρουμανικά, βουλγαρικά, ισπανικά και φυσικά αραβικά. Τη βραδιά έκλεισε ο Μανώλης Μαραγκούλης, διευθυντής του παραρτήματος Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, με το «Μύρης - Αλεξάνδρεια του 340 μ.Χ.». «...πριν αλλοιωθεί - απ' τη χριστιανοσύνη τους η θύμηση του Μύρη».

• ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 8 Ιανουαρίου 2010