Η «Ζωή» του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη

Η «συνοπτική αυτοβιογραφία» του Λαπαθιώτη, της οποίας ο καθηγητής Γιάννης Παπακώστας έκανε τη φιλολογική επιμέλεια, δεν παρέχει στον αναγνώστη πληροφορίες που «ενδιαφέρουν τον ψυχαναλυτή ή τον θηρευτή σκανδάλων, αλλά τον μελετητή», όπως επισημαίνει ο φιλολογικός επιμελητής.

Μια αυτοβιογραφία του ποιητή που δημοσιεύτηκε σε 29 συνέχειες στο περιοδικό «Μπουκέτο» το 1940

• Της Ανθουλας Δανιηλ, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Tρίτη, 12 Iανoυαρίου 2010

• «Ναπολέων Λαπαθιώτης – Η ζωή μου, απόπειρα συνοπτικής αυτοβιογραφίας». Φιλολογική επιμέλεια: Γιάννης Παπακώστας. Εκδ. Κέδρος, 2009.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ. Η «συνοπτική αυτοβιογραφία» του Λαπαθιώτη, της οποίας ο καθηγητής Γιάννης Παπακώστας έκανε τη φιλολογική επιμέλεια, δεν παρέχει στον αναγνώστη πληροφορίες που «ενδιαφέρουν τον ψυχαναλυτή ή τον θηρευτή σκανδάλων, αλλά τον μελετητή», όπως επισημαίνει ο φιλολογικός επιμελητής. Πρόκειται για μια αυτοβιογραφία που δημοσιεύτηκε σε είκοσι εννέα συνέχειες, στο περιοδικό «Μπουκέτο», από τις 28 Απριλίου έως τις 31 Οκτωβρίου 1940.

Συγκεκριμένα, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης κάνει απόπειρα καταγραφής της ζωής του, η οποία εξελίσσεται σε ένα ενδιαφέρον ανάγνωσμα, κάπως σαν μυθιστόρημα, σε 270 περίπου σελίδες. Στις σελίδες αυτές ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να πληροφορηθεί πράγματα που αφορούν τη ζωή του λογοτέχνη, αλλά κυρίως και τη λογοτεχνική ζωή της Αθήνας στο τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού. Η αυτοβιογραφία χαρακτηρίζεται από ειλικρίνεια. Τα περιστατικά παρουσιάζονται με αρκετή δόση χιούμορ, οι πληροφορίες ανάλογα με το θέμα στο οποίο αναφέρονται, είναι κατατοπιστικές και γενικά η αφήγηση στήνει θεατρικά, θα λέγαμε, το σκηνικό της Αθήνας έναν αιώνα πριν. Δεν περνάει απαρατήρητη η πληροφορία ότι ο Λαπαθιώτης παιδί έπαιζε θέατρο («έπαιζα κωμωδίες μοναχός μου»), πράγμα στο οποίο επανέρχεται, αναφερόμενος σε παραστάσεις που έβλεπε, αλλά και παραστάσεις που έπαιζε ο ίδιος στο θέατρο που είχε στήσει στο σπίτι.

Συγκεκριμένα, αναφέρεται στα σπίτια –που γεννήθηκε, που έζησε αργότερα, και ήταν πολλά– το καθένα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Οι οικογένειες και το αρχοντικό σόι, ένθεν και ένθεν, οι αυστηροί στρατιωτικοί –ο πατέρας, συγγενικός και φιλικός περίγυρος– τα πολιτικά γεγονότα, τα Ευαγγελικά και άλλες διαδηλώσεις που παρακολουθεί από το παράθυρο του σπιτιού (τα σχόλια του αυτοβιογραφούμενου έχουν ιδιαίτερη σημασία για την εποχή), τα αίτιά τους, οι συνέπειες, οι κυβερνήσεις που πέφτουν, ο θείος Τρικούπης, η κηδεία του, ο πόλεμος του ’97, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι που του έδωσαν την αφορμή «να διαδηλώσει τα αντιπολεμικά του αισθήματα» και «να εκφράσει τη συμπάθειά του προς τον ανθρώπινο πόνο». Ακόμη, τα ταξίδια, τα παιχνίδια, τα πρόσωπα που κινούνται γύρω του, οι εντυπώσεις που αποκομίζει, οι πρώτες απόπειρες να τις καταγράψει, οι εντ00πώσεις από το σχολείο και τη μαθητική ζωή, της οποίας το «πνιγηρό», το «σχολαστικό», ο «διαρκής της εξαναγκασμός», το «αμέθοδο» και «αψυχολόγητο», την καθιστούν άχαρη και αντιπαθητική και ίσως εκεί να οφείλονται και οι αταξίες που καταγράφει. Αλλά και οι μονομαχίες, τα θέατρα, τα έργα και οι ηθοποιοί. Ολα συνθέτουν το ντεκόρ μιας Αθήνας στην οποία μεγάλωσε και ωρίμασε ο ποιητής.

Εκείνο που ιδιαιτέρως όμως αφορά το αναγνωστικό κοινό είναι ό,τι έχει σχέση με τον πνευματικό περίγυρο, τα εκδοτικά και φιλολογικά θέματα, οι συναντήσεις με πρόσωπα του χώρου, όπως π.χ. η συνάντηση με τον Καβάφη. Οι εφημερίδες και τα περιοδικά («Ανεμώνη», «Νουμάς» κ.ά.), οι διευθυντές τους, τα δημοσιεύματα.

Ο συγγραφέας ποιητής έχει ένα δυνατό όπλο στα χέρια του, τη γλώσσα, την οποία χειρίζεται με ευελιξία και επιδεξιότητα, τέτοια ώστε να αποδίδει την πραγματικότητα, να εκφράζει τη διάθεσή του, να χρωματίζει με χιούμορ, να κρίνει με ειρωνεία, να αυτοσαρκάζεται και να αυτοαναιρείται, με αποτέλεσμα να αναδεικνύεται σε άρτιο πεζογράφο και ικανό παρουσιαστή της εποχής του.

Θησαυρός πληροφοριών

Αξίζει, τέλος, να μνημονευτεί ο πλούσιος υπομνηματισμός του κειμένου από τον καθηγητή Γιάννη Παπακώστα, ο οποίος ενημερώνει τον αναγνώστη με πολλές χρήσιμες πληροφορίες, αναγκαίες και απόλυτα κατατοπιστικές για τον σημερινό αναγνώστη, όπως ποιος, πότε, πού και τι δημοσίευσε, πληροροφίες που φωτίζουν το κείμενο, την εποχή και το πρόσωπο. Για παράδειγμα, ποιοι είναι οι ξένοι ποιητές που διάβαζε, πώς προσπάθησε να συμβιβάσει τη διαμάχη που ξέσπασε με τους «παλιούς» επ’ αφορμή το «Μανιφέστο» του, μια επανάσταση που έφερε τους νέους κόντρα στους παλιούς. Στο σημείο αυτό μάλιστα, ο αναγνώστης βρίσκεται μπροστά σε ένα θησαυρό πληροφοριών για το πνευματικό κίνημα της εποχής, ανάλογο με εκείνο του υπερρεαλισμού στη Γαλλία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο σχολιασμός των Νοεμβριανών με τα έκτροπα που σημειώθηκαν.

Η «Ζωή» του Λαπαθιώτη τελειώνει με τις φράσεις «Κι όμως εγώ είμαι κουρασμένος! Κι η ζωή μου εξακολουθεί», φράσεις που δείχνουν πως ο ποιητής δεν αισθάνεται ικανοποίηση από ό,τι έκανε. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Παπακώστας στην εισαγωγή του, πρόκειται για μια έντονη παρουσία στην πνευματική ζωή του τόπου, η οποία, όπως είπα, ζωνταντεύει εναργέστερα με τα σχόλια του επιμελητή και τις πλούσιες παραπομπές, φωτίζοντας έτσι πλευρές της πνευματικής μας ζωής, που διαφορετικά θα παρέμεναν στη σκιά.