Μια εκ βαθέων εξομολόγηση

"Παραδόξως, μολονότι αυτό το κείμενο {το μυθιστόρημα "Η πιανίστρια"} ουδόλως αντιπροσωπεύει το έργο μου, είναι το μόνο που γνωρίζει το κοινό και σχεδόν το μόνο που διαβάζει" λέει με αφοπλιστική ειλικρίνεια η Αυστριακή νομπελίστα Ελφρίντε Γέλινεκ. Ίσως ακούγεται παράδοξη η διαπίστωση της συγγραφέως για το πλέον αναγνωρίσιμο και το πλέον αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά της. Ωστόσο μέσα από τις σελίδες της "Εκ βαθέων" συνομιλίας της με την Κατρίν Λεσέρ, μια συνομιλία μαγνητοφωνημένη το 2004 στη Βιέννη, η Γέλινεκ μιλάει για όλα χωρίς φόβο και πάθος δίνοντας τα κλειδιά για την κατανόηση του έργου της. Πρόκειται για μια σκληρή και άνευ όρων εξομολόγηση για τη σχέση της με τη γραφή και τη λογοτεχνία, για τη συγγραφική της διαδρομή, για τη στάση της απέναντι στην πολιτική και την τέχνη της, για την περιπέτειά της στη γραφή και στη ζωή και πάνω απ' όλα γι' αυτή την ιδιαίτερη σχέση της με τη γλώσσα, αναγνωρίσιμη στους πέραν της "Πιανίστριας" αναγνώστες της.

Αν για όλους εν αρχή ήν ο λόγος, για τη Γέλινεκ εν αρχή ήταν η μουσική. Μια σχέση ιδιαίτερη και ιδιαιτέρως επιβεβλημένη από την αυταρχική, μητέρα που εν πολλοίς καθόρισε τη ζωή της και την σχέση που ανέπτυξε με τη γραφή. "Ήμουν πάντοτε υπό την επίβλεψή της" λέει, παρομοιάζοντας τον εαυτό της "σαν το άρρωστο ζώο στο κλουβί που κουνά ασταμάτητα πέρα-δώθε το κεφάλι του" και όταν πια "δεν μπορείς να χτυπάς το κεφάλι σου στους τοίχους, πρέπει οπωσδήποτε να βρεις κάτι άλλο. Στην περίπτωσή μου ήταν η γραφή". Μεγαλωμένη λοιπόν, σε μια "λοξή οικογένεια", με μια αυταρχική μητέρα κι έναν ανύπαρκτο πατέρα, ένα παιδί που "ποτέ δεν είχε το δικαίωμα να είναι παιδί", εκπαιδευμένη "στο σχολείο της καταστροφής" η Γέλινεκ οριοθετεί τα καταφύγιά της αρχικά στη μουσική και στη συνέχεια στο γράψιμο. Αφοπλιστική η εξομολόγηση της για το ταραγμένο μεγαλοαστικό οικογενειακό της περιβάλλον, ακόμα πιο σκληρή η κριτική της για το αυστηρό, ασφυκτικά καθολικό Αυστριακό εκπαιδευτικό σύστημα στο οποίο μαθήτευσε. Επαρκείς αυτές οι λίγες σελίδες να εξηγήσουν τη στάση της απέναντι στην αυστριακή κοινωνία τη θέση της στη λογοτεχνία.

Έντονα πολιτικοποιημένη και παράλληλα προσηλωμένη στη δημιουργία μιας γλώσσας περισσότερο των γυναικών παρά προσωπική, εξηγεί πως αυτοί οι δύο άξονες παραμένουν βασικοί στο έργο της. "Φωτίζω όλα τα πρίσματα των θεμάτων μου εξαίροντας πότε τη φεμινιστική πλευρά, πότε την πολιτική. Διότι, για μένα, δεν υπάρχουν in fine παρά μόνο αυτά τα δύο μεγάλα πεδία διερεύνησης" λέει. Αν η δεξιοτεχνία της Γέλινεκ συνίσταται κυρίως στο ότι υποχρεώνει τη γλώσσα να ομολογεί αυτό που αποσιωπά είναι γιατί "προσπάθησα να βρω έναν τρόπο γραφής που θα εξέτρεπε από την πορεία την υπάρχουσα 'γλώσσα'. Παίζω με τις λέξεις, αντιστρέφω τα γράμματα" λέει εξηγώντας πόσο σημαντικό είναι "για την τεχνική της γραφής μου που στηρίζεται στον συνειρμό, στα λογοπαίγνια και στα παιγνίδια με τη γλώσσα". Μέσα σ' αυτό το τοπίο οι εκλεκτικές της λογοτεχνικές συγγένειες έτσι όπως τις συντάσσει σ' ένα ιδιαίτερο ανθολόγιο, ακουμπούν θαυμαστές στιγμές της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας: Κάφκα, Μπέρνχαρντ, Χέντερλιν, Σύλβια Πλαθ, R. Walser, Τσελάν οι προσφιλείς της συναξαριστές και συνομιλητές στο προσωπικό της, ιδιότυπο ταξίδι, όπου "η γραφή σας τραβά όπως το σκυλί που είναι δεμένο σε λουρί, αλλά μπορεί επίσης να γυρίσει πίσω εναντίον σας και να σας αρπάξει από τον λαιμό". Ναι σ' αυτό το γοητευτικό αλλά και "ένα πολύ επικίνδυνο παιχνίδι. Διότι" για την Ελφρίντε Γέλινεκ "η γλώσσα είναι τα πάντα. Χωρίς αυτή δεν υπάρχει πλέον καμία δυνατότητα σκέψης". [Η ΑΥΓΗ: 15/12/2009]

• Ελφρίντε Γέλινεκ "Εκ βαθέων" (Συνομιλία με την Κατρίν Λεσέρ), μετάφραση Βαγγέλης Μπιτσώρης. Εκδ. Εκκρεμές, σελ. 126, τιμή:12.83 ευρώ.