Πιο κοντά στην ποίηση

• Του Παντελη Mπουκαλα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 17 Iανoυαρίου 2010

Το τελευταίο που μπορείς να εμπιστευτείς όταν καταπιάνεσαι, Νεοέλληνας εσύ, με τη μετάφραση κάποιου κειμένου της αρχαιοελληνικής γραμματείας είναι τα γονίδια· οι ψευδαισθησιακοί μύθοι είναι μια σάπια βακτηρία. Και το τελευταίο που δικαιούσαι να επικαλεστείς σαν άλλοθι για τις ευκολίες στις οποίες ενδεχομένως θα ενδώσεις, από αμέθοδη βιασύνη ή από βολική οκνηρία, είναι η σχέση σου με την ποίηση, αν τυχαίνει να γράφεις στίχους· η αφιλολόγητη «ποιητικότητα» δεν σώζει ούτε τα προσχήματα, πώς λοιπόν να διασώσει ένα κλάσμα έστω από το ύψος του μεταφραζόμενου λόγου, ιδίως αν αυτός συναιρεί την ποίηση με τη βαθιά ανθρωπογνωσία, και τη θεολογία με τη φιλοσοφία, όπως ο λόγος του Ευριπίδη, στις «Τρωάδες» και παντού.

Πονηρό, αν όχι ψεύτικο, μού φαίνεται το δίλημμα «μετάφραση κατά πνεύμα ή κατά γράμμα;» Ο,τι αρμόζει, πιστεύω, είναι να προσπαθήσεις (τουλάχιστον αυτό) να μεταφράσεις κατά το πνεύμα του γράμματος, για να το πω κάπως σοφιστικά.

Να δοκιμάσεις δηλαδή (και να δοκιμαστείς) να αναστήσεις την τραγωδία ξαναδιαβάζοντάς τη λέξη τη λέξη και ιδέα την ιδέα στο πρωτότυπό της· να λύσεις λίγους από τους αμέτρητους κόμπους της σκύβοντας με σέβας στην πρώτη της μορφή και γυρεύοντας συνδρομή από όσα έχει ήδη δώσει η τέχνη αλλά και η επιστήμη, άρα και από τους αρχαίους σχολιαστές, κι όχι βέβαια να ψευτοκόψεις τους κόμπους αυτούς επιμεταφράζοντας και αδιαφορώντας (με την επίκληση μιας κάποιας «θεωρίας») για την κύμανση του ύφους, για την ποιητική και τον κόσμο του.

Ο μεταφραστής αρχαιοελληνικού λόγου, αν τυγχάνει Νεοέλληνας, για ένα μόνο οφείλει να είναι βέβαιος: ότι η δοκιμή του άλλο δεν είναι παρά μία μόνο στιγμή σε μια ήδη μακρά σκυταλοδρομία, που και το μέλλον της ελπίζουμε, και πρέπει, να είναι μακρό. Αυτό θα του βραχύνει την οίηση και ίσως τον φέρει πιο κοντά στην ποίηση.