Αραγε, πόσοι συγγραφείς στον κόσμο συγκεντρώνουν ακόμη τα πλήθη σε κάθε δημόσια εμφάνισή τους;
Η παρουσία του Ουμπέρτο Εκο τον περασμένο Νοέμβριο στο Μουσείο του Λούβρου προκάλεσε συνωστισμό στις δημόσιες διαλέξεις του, εκτινάσσοντας στα ύψη τη δημοτικότητά του αλλά και την κυκλοφορία του νέου βιβλίου του «Ο ίλιγγος της λίστας» στα γαλλικά.
Ο Ιταλός διανοούμενος στην Galerie d' Apollon του Λούβρου
Ο συγγραφέας του περίφημου μυθιστορήματος «Το όνομα του ρόδου» αλλά και του δοκιμίου «Ανοιχτό έργο», που επηρέασε στη δεκαετία του 1960 την εικαστική (και όχι μόνο) πρωτοπορία, παραμένει χαρισματικός σε κάθε επαφή του με το κοινό. Στις συναντήσεις του Λούβρου ξεκινούσε δηλώνοντας με χαμόγελο ότι την πρώτη του λίστα την έκανε για τον γιο του, όταν του απαριθμούσε τα διάφορα είδη όπλων που εμφανίζονται στα περιπετειώδη μυθιστορήματα. Στη συνέχεια περνούσε από την προσωπική αυτή κατάθεση στο θεωρητικό πεδίο, αναπτύσσοντας αργά και μεθοδικά τον συλλογισμό του γύρω από την έννοια της λίστας.
Στο βιβλίο «Ο ίλιγγος της λίστας», ο παθιασμένος αυτός συλλέκτης σπάνιων και πολύτιμων βιβλίων (περηφανεύεται ότι η βιβλιοθήκη του περιλαμβάνει ήδη 1.200 τόμους!), προσεγγίζει αυτόν τον «πρωτόγονο», όπως τον αποκαλεί, τρόπο ταξινόμησης μέσα από μια ανθολογία κειμένων τα οποία σχολιάζει διεξοδικά. Το νέο ταξίδι του στον δυτικό πολιτισμό αρχίζει με τον Ομηρο και την Ιλιάδα για να φθάσει ώς τον Ραμπελέ, τον Ουγκό και τον Φλομπέρ, αλλά και τον Μπόρχες, τον Τόμας Μαν, τον Ιταλο Καλβίνο και τον αγαπημένο του, Τζέιμς Τζόις.
Αυτό που έχει επιπλέον ενδιαφέρον στον «Ιλιγγο της λίστας» είναι ότι, πέρα από τα κείμενα, ο Εκο επιλέγει και δεκάδες έργα τέχνης. Τα περισσότερα τα διάλεξε έπειτα από πυκνές επισκέψεις στις πλούσιες συλλογές του Λούβρου, έχοντας το σπάνιο προνόμιο να κάνει «έρευνα» ακόμη και στις περίφημες αποθήκες του. Κοινός παρονομαστής των έργων είναι η λίστα στον ευρύτερο ορισμό της. Πρόκειται για την «ποιητική», όπως διευκρινίζει, λίστα, αυτή η οποία μένει ανοιχτή στο άπειρο καθώς δεν ολοκληρώνεται ποτέ αλλά καταλήγει σε ένα αινιγματικό «κ.λπ.», που υπονομεύει με έξυπνο τρόπο την καθιερωμένη τάξη των πραγμάτων.
Ανέκαθεν υπέρμαχος της ανοιχτής φόρμας, που μπορεί να δεχτεί το απρόβλεπτο, το λανθασμένο και το τυχαίο, ο Ιταλός διανοούμενος θεωρεί ότι η λίστα δίνει μορφή στην προσπάθεια του ανθρώπινου πνεύματος να αγγίξει κάτι που είναι μεγαλύτερο από το ίδιο -το άρρητο, το ανείπωτο. «Μια λίστα», γράφει, «είναι η απαρίθμηση πραγμάτων ουσιαστικών και ανούσιων, είναι η τυχαία ή μη ταξινόμηση στοιχείων συγγενών ή διάσπαρτων, είναι μια κατηγοριοποίηση πάντα προσωρινή, είναι η ασυνάρτητη ή αρμονική οργάνωση πραγματικών, πλασματικών ή φανταστικών αντικειμένων, είναι η εκούσια ή τυχαία συσσώρευση συγγενών συμβόλων, είναι η συγκέντρωση απαραίτητων ή χιμαιρικών ορισμών, είναι η απόληξη του ουτοπικού διαλόγου ανάμεσα στο όνειρο και τη λογική, είναι ο ίλιγγος που νιώθουμε μπροστά στην αδυναμία μας να ταξινομήσουμε τον κόσμο κ.λπ., κ.λπ.».
Η λίστα, και γενικότερα όλες οι απόπειρες απαρίθμησης και οργάνωσης της ετερόκλητης και χαοτικής πραγματικότητας, αποτέλεσαν τον κύριο άξονα σε αυτό το πολυσυλλεκτικό αφιέρωμα του Λούβρου στον 78χρονο σήμερα Εκο. Συνεχίζεται ώς τις 8 Φεβρουαρίου, με μια μικρή αλλά πρωτότυπη έκθεση με τίτλο «Mille e tre». Το σκεπτικό της έχει να κάνει και πάλι με την προαιώνια ανάγκη μας να ταξινομούμε, να απαριθμούμε, να επαναλαμβάνουμε, να καταγράφουμε ή να απομνημονεύουμε.
Σε συνεργασία με τον Εκο, οι επιμελητές επέλεξαν μια σειρά γραφικών έργων, εννοιολογικών κυρίως καλλιτεχνών, παρεμβάλλοντας ανάμεσά τους χρηστικούς καταλόγους, προσωπικά ημερολόγια και σημειώσεις. Ετσι, δίπλα στον κατάλογο χρωμάτων του Ντελακρουά, η Λουίζ Μπουρζουά γράφει εκατό φορές με κόκκινη μελάνη τη λέξη «σ' αγαπώ», ενώ ο Κριστιάν Μπολτάνσκι σε συνεργασία με τον ποιητή Ζακ Ρουμπό παρουσιάζει μια λίστα με όλα τα ονόματα των εργαζομένων στον Λούβρο. Τα 2.100(!) ονόματα των υπαλλήλων αναμειγνύονται με εκείνα των καλλιτεχνών, που φιλοξενούνται στο μουσείο -από την αρχαιότητα ώς τις αρχές του 19ου αιώνα. Ο Μπολτάνσκι σχολιάζει έξυπνα το ετερόκλητο περιεχόμενο του Λούβρου, που συσσωρεύει αριστουργήματα της δυτικής τέχνης αλλά και χρηστικά αντικείμενα, εικόνες, αρχαιότητες.
Για τον Ουμπέρτο Εκο αυτή ακριβώς η συσσώρευση ετερόκλητων αντικειμένων σε συνδυασμό με τον θολό πάντα ορισμό τού τι ακριβώς σημαίνει έργο τέχνης θα βοηθήσουν το μουσείο να επιβιώσει ως θεσμός, παρά την ολοένα αυξανόμενη δύναμη του Διαδικτύου. Για τον Ιταλό διανοούμενο ο κυβερνοχώρος είναι η «μητέρα-λίστα». Αποτελεί ένα λαβυρινθώδες σύστημα υπο-κατηγοριών, που προκαλεί αληθινό ίλιγγο σε κάθε χρήστη του καθώς (σε αντίθεση με ό,τι αποκαλούμε δυτικό πολιτισμό), συσσωρεύει πληροφορίες που δεν περνούν από κανενός είδους φίλτρο. Ο Ουμπέρτο Εκο είναι ωστόσο αισιόδοξος: το Διαδίκτυο, εφόσον χρησιμοποιηθεί με σύνεση, μπορεί να οδηγήσει ξανά τους χρήστες του στις σελίδες ενός βιβλίου!
No comments:
Post a Comment