«Καταλάβαμε τη σημασία της γλώσσας»

Μεταφραστικό Εργαστήρι δημιούργησαν οι μαθητές στο 1ο Γενικό Λύκειο Μαρκοπούλου για να ξεφύγουν από τη σχολική ρουτίνα

• Της Αντζης Σαλταμπαση, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 10 Iανoυαρίου 2010

«Το Λύκειο δεν προσφέρεται για δημιουργικές δραστηριότητες. Δεν έχουμε τη δυνατότητα να αφήσουμε τη φαντασία μας ελεύθερη, να απαλλαγούμε από την αγωνία του βαθμού. Στο Μεταφραστικό Εργαστήρι είδαμε τα κείμενα με άλλο μάτι. Καταλάβαμε τη σημασία της γλώσσας, ακόμη και της λέξης», λένε οι τελειόφοιτοι στο 1ο Γενικό Λύκειο Μαρκοπούλου που, για πρώτη φορά φέτος, παραβίασαν τα στενά όρια του σχολικού προγράμματος και ασχολήθηκαν με τη μετάφραση.

Αφορμή στάθηκε μία επίσκεψη στο ΕΚΕΒΙ για να γνωριστούν οι μαθητές με επαγγελματίες μεταφραστές. Οταν η φιλόλογος Αθηνά Πέππα τους πρότεινε να μεταφράσουν και οι ίδιοι κάποια ποιήματα, ενθουσιάστηκαν. Ετσι δημιουργήθηκε το μεταφραστικό τους εργαστήρι. «Η συνάντηση με τις μεταφράστριες (την Εφη Γιαννοπούλου και τη Μαργαρίτα Ζαχαριάδου) μας έκανε μεγάλη εντύπωση. Μιλούσαν με τόση τρυφερότητα για τα βιβλία που έχουν μεταφράσει. Κάπως έτσι νιώθουμε κι εμείς. Οταν τελειώνουμε τη μετάφραση ενός ποιήματος και το διαβάζουμε στους άλλους, μας πλημμυρίζει ένα αίσθημα χαράς, νιώθουμε ότι αυτό το κείμενο είναι δικό μας, αποδεικνύει την προσπάθειά μας. Είναι μια ηθική ικανοποίηση».

Και τα μεταναστόπουλα

Στο Εργαστήρι συμμετέχουν τριάντα μαθητές, απ' όλες τις κατευθύνσεις. Η επιλογή των κειμένων γίνεται με βάση την προσωπικότητα και τα ενδιαφέροντά τους. «Αλλα παιδιά είναι πιο εγκεφαλικά, άλλα έχουν φλέβα καλλιτεχνική. Εχουμε επιλέξει ποιήματα τού Γουίτμαν, του Νερούδα, του Μπάιρον, δοκίμια, πεζά, τραγούδια», εξηγεί η κυρία Πέππα. Ο Αντρέας, για παράδειγμα, μεταφράζει στίχους των Pink Floyd και του Jim Morrison. Η Ελένη παιδεύεται μ' ένα απόσπασμα από τη Μήδεια του Ευριπίδη. «Ακούω τόσα χρόνια στο σχολείο για τη Μήδεια και ποτέ δεν είχα πιάσει στο χέρι μου το βιβλίο. Μου το έδωσε η φιλόλογος, κι ένιωσα τέτοια χαρά! Το ξεφύλλισα, το διάβασα, μου δόθηκε η ευκαιρία να δω σε βάθος τι είναι τέλος πάντων αυτή η Μήδεια». Μέσα στο Εργαστήρι γεννήθηκε και η ιδέα να ενταχθούν στην ομάδα τα μεταναστόπουλα του σχολείου. Ο Εριόν από την Αλβανία, αριστούχος μαθητής με έφεση στα Αρχαία Ελληνικά, μεταφράζει Ισμαήλ Κανταρέ και ο Γιούρι από την Ουκρανία δηλώνει συγκινημένος που θα καταπιαστεί με τον ποιητή Ταράς Σεφτσένκο: «Καταλάβαμε ότι η μετάφραση συνδέει τους πολιτισμούς και αναδεικνύει τα κοινά στοιχεία, όπως την αγάπη για τη γλώσσα ή την πατρίδα».

Στο ασφυκτικό τους πρόγραμμα η μετάφραση χωράει αναγκαστικά μόνο από το παράθυρο. «Κλέβουμε είκοσι λεπτά από τα Θρησκευτικά, δέκα λεπτά από το διάλειμμα». Συνήθως εργάζονται σε ομάδες και πάντα συμμετέχει κι ένα παιδί, που δεν γνωρίζει το κείμενο, ως αντικειμενικός κριτής. Στην αρχή μεταφράζουν κατά λέξη. Χάνεται όμως «η αρμονία των στίχων» και το δουλεύουν ξανά και ξανά μαζί με τις καθηγήτριές τους μέχρι να το αποδώσουν σε ωραία ελληνικά. «Δεν είχαμε ξαναδιαβάσει λογοτεχνία στο πρωτότυπο. Στο μάθημα των Αγγλικών έχουμε ένα βιβλίο στείρο, που δεν μας συγκινεί καθόλου. Μαθαίνουμε τους χρόνους, ασκήσεις και πάλι ασκήσεις. Ενώ η μετάφραση μάς αγγίζει».

Συζητούν τους μεταφραστικούς τους προβληματισμούς που δεν διαφέρουν και πολύ από αυτούς των έμπειρων μεταφραστών, αγωνιούν για το ειδικό βάρος των λέξεων. «Σ' ένα απόσπασμα από το ημερολόγιο της Αννας Φρανκ έχει μια φράση, που κατά λέξη θα τη μεταφράζαμε «μια δέσμη αρνήσεων». Καταλήξαμε στο «ένα μάτσο αρνήσεις» κι ας ακούγεται περίεργα. Ταιριάζει στην εφηβική γλώσσα του πρωτότυπου. Στεκόμαστε όμως και σε εύκολες λέξεις. «Ενα μεγαλείο που πέρασε», γράφει ο Μπάιρον. Μήπως όμως αντί για «πέρασε» να γράψουμε «χάθηκε»;».

Δύο μαθητές, που δεν θέλησαν να μεταφράσουν, θα εικονογραφήσουν τα ποιήματα, ενώ κάποιοι άλλοι θα συνοδεύσουν την απαγγελία με κιθάρα και φλάουτο.

Καθημερινότητα

Με τον εφηβικό τους αυθορμητισμό περιγράφουν την καθημερινότητά τους. Τις ατελείωτες ώρες διαβάσματος, την άκριτη αποστήθιση, την εκπαιδευτική καταπίεση. «Μας λείπει ο ελεύθερος χρόνος, μας λείπει να κάνουμε κάτι στο οποίο είμαστε πραγματικοί καλοί, κάτι που θα μας βοηθήσει να βρούμε τι θέλουμε».

Δεν είναι όμως μόνο τα παιδιά που ανακάλυψαν έναν καινούργιο κόσμο μέσα από την μετάφραση. Οι τρεις καθηγήτριες που μετέχουν στην ομάδα μιλούν για μια εμπειρία ξεχωριστή: «Οι γνώσεις των παιδιών στις ξένες γλώσσες τις περισσότερες φορές μας υπερβαίνουν. Οπότε μπαίνουμε κι εμείς σε μια διαδικασία μαθητείας ιδιαίτερα γοητευτική. Αλλάζουν οι ρόλοι και το σχολείο μεταμορφώνεται σε μια ζωντανή στιγμή. Αυτό δηλαδή που θα έπρεπε να είναι».

Pablo Nerud
Σε όλους, σ' εσάς

Σε όλους, σ' εσάς,
Τις σιωπηλές υπάρξεις της νύχτας
Που κράτησαν το χέρι μου στα σκοτάδια, σ' εσάς,
Λάμψεις
Του αθάνατου φωτός, τροχιές αστεριού,
Ψωμί της ζωής, μυστικοί αδελφοί,
Σε όλους, σ' εσάς,
Λέω: δεν υπάρχει ευχαριστώ,
Τίποτα δεν θα μπορέσει να γεμίσει τις κούπες
Της αγνότητας,
Τίποτα δεν θα μπορέσει να περικλείσει τον ήλιο στις σημαίες
Της αήττητης άνοιξης,
Σαν τη δική σας βουβή αξιοπρέπεια.
Στοχάζομαι
Μόνο
Οτι ίσως έχω αξιωθεί τόση απλότητα,
Ενα λουλούδι τόσο άσπιλο,
Που ίσως είμαι εσείς, το ίδιο,
Αυτό το σκεύασμα από χώμα, αλεύρι και τραγούδι,
Αυτό το φυσικό κράμα που ξέρει
Από πού βγαίνει και πού ανήκει.
Δεν είμαι μια καμπάνα τόσο μακρινή,
Ούτε ένα κρύσταλλο θαμμένο στη γη τόσο βαθιά
Που εσύ να μην μπορείς να αποκρυπτογραφήσεις, είμαι μόνο
Λαός, κρυμμένη πόρτα, μαύρο ψωμί,
Κι όταν με υποδέχεσαι, υποδέχεσαι
Τον εαυτό σου, αυτόν τον φιλοξενούμενο
Τόσες φορές χτυπημένο
Και τόσες φορές
Ξαναγεννημένο.
Σε όλα, σ' όλους,
Σε όσους δεν ξέρω, σ' όσους ποτέ
Δεν άκουσαν αυτό το όνομα, σ' αυτούς που ζουν
Κατά μήκος των μακρών ποταμών μας,
Στα ριζά των ηφαιστείων, στη σκιά
Του μαύρου χαλκού, σε ψαράδες και σ' αγρότες,
Σε γαλανούς Ινδιάνους στην όχθη
Λιμνών αστραφτερών σαν το διαμάντι,
Στον τσαγκάρη που αυτή τη στιγμή ρωτά
Καρφώνοντας το δέρμα με γερασμένα χέρια,
Σ' εσένα, που χωρίς να το ξέρεις με έχεις αναμείνει,
Κομμάτι σου είμαι, και σ' αναγνωρίζω και σε τραγουδώ.

Μετάφραση: Αννα - Μαρία Τονικίδου (μαθήτρια Γ΄ Λυκείου).

Επιμέλεια: Αθηνά Πέππα.