Αναγνωστικά που ξυπνούν μνήμες όλων

Εκθεση του ΜΙΕΤ στο Μέγαρο Εϋνάρδου

ΕΚΘΕΣΗ. Μικρές συλλαβές ή λέξεις με αραιά γράμματα κοσμούν έργα τέχνης, τα οποία κάποτε ήταν στην κατοχή πολλών μικρών παιδιών. Είναι οι σελίδες των παλιών αναγνωστικών από το 1860 ώς το 1960, που δεν ήταν απλώς σχολικά εγχειρίδια αλλά και μια πρώτη γνωριμία με την όψη της ζωής μέσω της τέχνης. Είναι η συνεργασία λογοτεχνών και εικαστικών που δεν μένει μόνο στην τρυφερή νοσταλγία, αλλά αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία της τέχνης του νεότερου ελληνικού κράτους.

Αυτές οι σελίδες θα «αυτονομηθούν» τις επόμενες μέρες από τις σελίδες των παλιών αναγνωστικών και θα αποτελέσουν το υλικό μιας ενδιαφέρουσας έκθεσης με τίτλο «Λογοτέχνες και καλλιτέχνες στα αναγνωστικά, 1860-1960» που διοργανώνει το Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ) με τη συνεργασία της Σχολής Μωραΐτη kai θα φιλοξενηθεί από την Τετάρτη 13 Ιανουαρίου στο Μέγαρο Εϋνάρδου, Αγ. Κωνσταντίνου 20 και θα διαρκέσει μέχρι 14 Μαρτίου.

Ανάγνωση και τέχνη

Και είναι μια έκθεση με πολλές εκπλήξεις, αφού δεν περιλαμβάνει μόνο τα γνωστά και δημοφιλή σε όλες τις γενιές («Αλφαβητάρι με τον ήλιο» του Κ. Μαλέα, τα «Ψηλά Βουνά» του Ζ. Παπαντωνίου, «Τα παιδάκια» του Γιάννη Κεφαλληνού ή το «Αλφαβητάριο» του Κώστα Γραμματόπουλου) αλλά και αναγνωστικά που έγραψαν γνωστοί λογοτέχνες (από τον Γεώργιο Δροσίνη μέχρι τον Στράτη Μυριβήλη) και εικονογράφησαν σπουδαίοι εικαστικοί καλλιτέχνες (Ι. Πλατύς, Γ. Στέρης Π. Βυζάντιος, Λ. Μοντεσάντου, Τάσσος, Σπ. Βασιλείου κ.ά.). Η ιστορία των αναγνωστικών βιβλίων είναι συνδεδεμένη με την ιστορία της ανάγνωσης ή αλλιώς την ιστορία των κειμένων βάσει των οποίων τα παιδιά μάθαιναν να διαβάζουν, αλλά και με την ιστορία της εκπαίδευσης και της νεοελληνικής τέχνης. Τα πρώτα χρόνια του νέου ελληνικού κράτους η εικονογράφηση των αναγνωστικών ήταν δανεική από ευρωπαϊκές εκδόσεις, «αρκετά φτωχή και περιορισμένη στα απολύτως απαραίτητα. Τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι. δοκιμάζονται κάποιοι Ελληνες ζωγράφοι, όπως ο Νικόλαος Λύτρας, που εικονογραφεί το Αλφαβητάριο του 1917». Στα τέλη της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αι. ο Κωνσταντίνος Μαλέας αναλαμβάνει την εικονογράφηση του αναγνωστικού που θεωρήθηκε ορόσημο: το «Αλφαβητάρι με τον ήλιο». Σκοπός του, «οι εικόνες να είναι τα πολυτιμότερα μέσα για να μορφώσουμε την παρατηρητικότητα και την καλαισθησία του παιδιού», όπως έλεγε. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Γιάννης Κεφαλληνός, στο αλφαβητάρι «Τα παιδάκια» εισάγει μια νέα αισθητική. «Η εικονογράφηση έχει μιαν αντίληψη αφαιρετική που καταγράφεται στη λιτή, κατανοητή γραμμή, και στα χαμηλότονα χρώματά του», έχει γράψει στο αφιέρωμα των «Επτά Ημερών» (Φεβρουάριος 1999) η ιστορικός τέχνης Ειρήνη Οράτη.

Το πιο δημοφιλές αναγνωστικό και ίσως αυτό με τις περισσότερες εκδόσεις ήταν τα «Καλά παιδιά» με εικόνες του χαράκτη Κώστα Γραμματόπουλου, που κυκλοφόρησε από το 1955 μέχρι το 1978. Ο Μίμης, η Αννα, η Ελλη και η Λόλα έγιναν οι αγαπημένοι ήρωες για πολλές γενιές παιδιών. Στο Μέγαρο Εϋνάρδου θα τους ξανασυναντήσουμε.

• Της Ολγας Σελλα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Tρίτη, 5 Iανoυαρίου 2010