Χρηματοδοτώντας την έρευνα

• Tης Ελισαβετ Kοτζια, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 03/01/2010
  

Πώς χορηγούνται οι πανεπιστημιακές υποτροφίες και οι φοιτητικές ενισχύσεις; Η μελέτη της Michele Lamont «How professors think. Inside the curious world of academic judgement» (Harvard University Press, σελ. 330) δίνει μια εικόνα για τις αρχές που εφαρμόζουν οι αμερικανικές ακαδημαϊκές επιτροπές στη διάρκεια των ατελείωτων ωρών που εξετάζουν βιογραφικά, συστατικές επιστολές και προτάσεις ερευνητικών προγραμμάτων. Σύμφωνα με τον κριτικογράφο του TLS Adam Cuper, το κεντρικό συμπέρασμα της συγγραφέως είναι ότι όλες οι επιτροπές επιδιώκουν την υπεροχή, δεν είναι ωστόσο καθόλου αυτονόητο ότι υπάρχει συναίνεση ανάμεσα στα μέλη των διαφορετικών επιστημονικών πεδίων για το τι σημαίνει και πώς κατακτάται η υπεροχή. Η Michele Lamont μελέτησε τη στάση των διεπιστημονικών επιτροπών που χορηγούν υποτροφίες στις ανθρωπιστικές σπουδές και τις κοινωνικές επιστήμες για να διαπιστώσει ότι κάθε κοινότητα ιεραρχεί τις προτεραιότητές της με διαφορετικά κριτήρια. Οι οικονομολόγοι έτσι εκτιμούν τις μαθηματικές αρετές και υποτιμούν τη διερεύνηση γεγονότων. Οι ιστορικοί λατρεύουν τα γεγονότα. Και επειδή είναι σε θέση να διατυπώσουν τι τους αρέσει, τόσο οι οικονομολόγοι όσο και οι ιστορικοί ευνοούνται δυσανάλογα πολύ κατά τη διανομή των υποτροφιών.

Στον χώρο των φιλοσόφων αντιθέτως τα αποτελέσματα είναι πενιχρά, καθώς οι υποψήφιοι δυσκολεύονται να εξηγήσουν το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν τα ακατανόητα για την πλειοψηφία ερευνητικά τους σχέδια. Αλλες πάλι επιστημονικές κοινότητες πάσχουν εξαιτίας των εσωτερικών τους συγκρούσεων. Οι πολιτικοί επιστήμονες και οι κοινωνιολόγοι λόγου χάρη είναι διχασμένοι ανάμεσα στους υπέρμαχους της δημιουργίας μοντέλων και τους εθνογράφους. Η αμερικάνική ανθρωπολογία και η γεωγραφία που κάποτε συνεργάζονταν είναι επίσης διχασμένες, καθώς οι επιστήμονές τους αισθάνονται ανασφαλείς ως προς την επιστημονική τους ταυτότητα. Οι φιλόλογοι τέλος επιμένουν να απορροφώνται από τις αλληλοϋποκαθιστούμενες θεωρίες οι οποίες αφήνουν στο διάβα τους διαρκείς μνησικακίες. Ανεξαρτήτως πάντως από τις εσωτερικές τους διχόνοιες, όλοι είναι, όπως υποστηρίζει ο Adam Cuper, εξαιρετικά καχύποπτοι απέναντι στα αιτήματα και τις φιλοδοξίες των υπολοίπων επιστημονικών πεδίων. Σύμφωνα ωστόσο με τη μελέτη, η επιστημονική υπεροχή δεν αποτελεί το μοναδικό κριτήριο. Συχνά οι επιτροπές προκρίνουν την κομψότητα και την πρωτοτυπία, αρετές οι οποίες αναπληρώνουν αδυναμίες που είναι δυνατόν να εμφανίζει μια υποψηφιότητα ως προς την επάρκεια της ερευνητικής της μεθόδου. Αλλες πάλι φορές λαμβάνεται υπόψη το κριτήριο της ποικιλομορφίας με αποτέλεσμα να προκρίνονται ερευνητικές προτάσεις γυναικών, εθνικών μειονοτήτων, υποψηφίων από πανεπιστήμια που δεν είναι της μόδας ή και εκπροσώπων επιστημονικών πεδίων και ρευμάτων σκέψης που συνήθως παραμελούνται.

Αλλο κρίσιμο ζήτημα είναι το με ποια κριτήρια συντίθενται οι ίδιες οι επιτροπές χορηγίας με δεδομένο ότι κάθε ακαδημαϊκή προσωπικότητα έχει τις δικές της προτεραιότητες. Εχει εξάλλου παρατηρηθεί ότι οι διεπιστημονικές επιτροπές ρέπουν προς τον φατριασμό. Με ποιον τρόπο τα μέλη των επιτροπών αυτών συνεννοούνται; Οι επιτροπές χορηγιών συγκροτούνται από διοικητικά στελέχη τα οποία επιδιώκουν την επιλογή ακαδημαϊκών που επιδεικνύουν ευρύτητα απόψεων και ευκρίνεια μεθόδου εργασίας σε συνδυασμό με ευελιξία και ταχύτητα. Οταν η επιτροπή συγκαλείται, ο πρόεδρος προσπαθεί να απομονώσει τα τυχόν εριστικά και αναξιόπιστα μέλη ή τους φανατικούς των δικών τους επιστημονικών πεδίων. Στους ακαδημαϊκούς κύκλους άλλωστε αρέσει να αναγνωρίζονται ως έξυπνοι ειδήμονες και ως κοινωνικά ικανοί να αντιλαμβάνονται την οπτική γωνία του άλλου επιδεικνύοντας ταυτόχρονα συμβιβαστικό πνεύμα. Τα καινούργια μέλη γρήγορα αντιλαμβάνονται ότι η διαπραγμάτευση αποδίδει περισσότερο από την αδιαλλαξία. Καθώς άλλωστε τα χρονικά περιθώρια για τη λήψη αποφάσεων εξαντλούνται, τα μέλη των επιτροπών πιέζονται να αποφασίσουν, προκειμένου να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Κι ακόμα το έργο των επιτροπών που η Lamont μελέτησε, θεωρείται πιο εύκολο από το έργο των αντίστοιχων επιτροπών που ρόλος τους είναι να επιλέξουν τους μελλοντικούς ακαδημαϊκούς συναδέλφους τους. Στο κάτω κάτω της γραφής, καταλήγει ο κριτικογράφος Adam Cuper, ένα μεγάλο μέρος της επαγγελματικής τους ζωής οι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι το περνούν βαθμολογώντας. Και τι διαφορετικό είναι οι αποφάσεις για την χορήγηση υποτροφιών από μια διαδικασία αξιολογικής βαθμολογίας;