«Αρνούμαι την πολυτέλεια της απόγνωσης»

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ, Επτά, Σάββατο 30 Απριλίου 2011 

Ενας εικοσάχρονος ισραηλινός στρατιώτης πηγαίνει στον πόλεμο με τη Χεζμπολάχ στον Νότιο Λίβανο. Και η μητέρα του, αρνούμενη να δεχθεί το γεγονός ότι μπορεί κάποια στιγμή να χτυπήσει η πόρτα του σπιτιού και να της αναγγείλουν τον θάνατό του, ξεκινάει για ένα ταξίδι αυτογνωσίας στις ερήμους της Μέσης Ανατολής. Ο Νταβίντ Γκρόσμαν, ο διάσημος ισραηλινός συγγραφέας και μαχητής για την επικράτηση της ειρήνης ανάμεσα στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη, ολοκλήρωσε το νέο του μυθιστόρημα «Στο τέλος της Γης» (εκδόσεις Καστανιώτη, μετάφραση Λουίζα Μιζάν), μετά τον θάνατο του γιου του το 2006 κατά την εισβολή του ισραηλινού στρατού στο Νότιο Λίβανο. Με αυτό το βιβλίο θα έρθει ως προσκεκλημένος της 8ης Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου της Θεσσαλονίκης, που ανοίγει τις πύλες της την Πέμπτη.

«Προσπάθησα να περιγράψω τον αγώνα μιας οικογένειας στην καρδιά μιας περίπλοκης πολιτικά και στρατιωτικά κατάστασης» λέει στο «Επτά» ο 56χρονος συγγραφέας από το σπίτι του στα προάστια της Ιερουσαλήμ. «Και να δείξω τι συνέβη στους ήρωές μου, που χρόνια τώρα έχουν παγιδευθεί σε έναν ατέρμονο κύκλο βίας. Να περιγράψω πώς αυτή η συνεχής κατάσταση συναγερμού αντανακλάται στα συναισθήματά τους και τις σχέσεις τους και πώς μεταβάλλει την καθημερινότητά τους, από τον τρόπο που μεγαλώνουν τα παιδιά τους μέχρι την πολιτική στάση τους και το πώς αντιμετωπίζουν το μέλλον».

Υπέρμαχος της ειρήνης ανάμεσα στους Αραβες και τους Ισραηλινούς, ο Γκρόσμαν δεν άλλαξε τις απόψεις του ακόμα και μετά το θάνατο του γιου του. Πάντα έλεγε ότι η θλίψη του είναι μεγαλύτερη από την οργή του. Οπως ακριβώς η ηρωίδα του μυθιστορήματός του. «Ολα όσα γράφω είναι αυτοβιογραφικά» εξηγεί. «Ζω σε αυτήν τη χώρα, υπομένω μια διαρκή εμπόλεμη κατάσταση και όταν γράφω για μια γυναικα που ο γιος της πάει στον πόλεμο και μπορεί να γυρίσει νεκρός είναι ένα γεγονός που έχω βιώσει, όπως όλοι οι Ισραηλινοί. Από τη άλλη η ηρωίδα μου, η Ορα, δεν είναι ειρηνίστρια. Ισορροπεί ανάμεσα στην προσπάθεια κατανόησης για τους Παλαιστίνιους και την οργή της για τους εχθρούς της χώρας της».
Με άλλα λόγια, μεταφέρει τις ιδέες του Γκρόσμαν ο οποcος απεχθάνεται το κλασικό στερεότυπο του ειρηνιστή. «Είμαι μαχητής της ειρήνης», τονίζει, «όχι πασιφιστής». «Για παράδειγμα, δεν τρέφω αυταπάτες ότι το Ισραήλ μπορεί κάποια στιγμή να αφοπλιστεί.

Εχω ακούσει τόσες φορές από τους Παλαιστίνιους, τους Ιορδανούς ή τους Αιγύπτιους ότι θα εξαλείψουν το κράτος του Ισραήλ, που μου φαίνεται ανόητο να απαιτώ τη διάλυση του στρατού. Ζούμε σε μια περιοχή που περιστοιχιζόμαστε από εχθρούς. Αρα αν επιθυμείς την ειρήνη πρέπει από τη μια να βρίσκεσαι σε διαρκή συναγερμό για να προστατέψεις τον εαυτό σου και τη χώρα σου. Από την άλλη όμως πρέπει να αναζητάς τις ευκαιρίες για ειρήνευση. Και κυρίως να μην ακολουθείς τα στερεότυπα για τους εχθρούς σου και να μην τους δαιμονοποιείς. Ο εχθρός, ο ξένος, ο Αραβας, δεν είναι κάτι απρόσωπο αλλά ένα σύνολο από άτομα με τη δική τους οργή και τη δική τους αμφιβολία».

Ετσι, αντί να γράψει ένα ακόμα άρθρο για το παλαιστινιακό ζήτημα, ο Γκρόσμαν έγραψε ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα. «Νομίζω ότι γράφοντας μυθιστορήματα κατανοώ καλύτερα την ανθρώπινη κατάσταση» εξηγεί. «Οταν γράφω άρθρα επικεντρώνομαι στα γεγονότα και την ερμηνεία τους. Η λογοτεχνία όμως είναι ένας άλλος τρόπος, πολύ πιο πλούσιος, που σου δίνει τη δυνατότητα να εξηγήσεις μια περίπλοκη κατάσταση μέσα από μια ιστορία. Αυτή είναι η μαγεία της και η δύναμή της».

Γεννημένος στην Ιερουσαλήμ, ο Νταβίντ Γκρόσμαν σπούδασε φιλοσοφία και θέατρο και μετα ξεκίνησε να γράφει. Η πρώτη του ιστορία, όπως θυμάται, ήταν για έναν αμερικανό στρατιώτη που πρέπει να πάει στο Βιετνάμ και την εσωτερική σύγκρουση που βιώνει. «Δεν ξέρω πώς μου ήρθε αυτή η ιδέα», θυμάται, «ξέρω όμως ότι μετά από αυτό το διήγημα βρήκα τον δρόμο μου».

Καθόλου θρησκευόμενος ο ίδιος, βρίσκει ότι η στροφή των νέων κάθε εθνικότητας στη θρησκεία οφείλεται στη απόγνωσή τους απέναντι στο μέλλον. «Καθώς η κατάσταση γίνεται όλο και πιο περίπλοκη και απέλπιδη, οι νέοι στρέφονται στη θρησκεία» λέει. «Σε αντίθεση με τη δική μας γενιά, η νέα γενιά μοιάζει πιο απαθής και απολιτικη. Προτιμάει τη θρησκεία, γιατί δίνει απλές και ξεκάθαρες απαντήσεις. Μόνο που οι απαντήσεις δεν βοηθάνε σε μια εποχή που αυτό που προέχει είναι να τίθενται ερωτήσεις. Αντί για κατανόηση απέναντι στον άλλον και διαρκή αμφιβολία σε σχέση με τις ιδέες τους, οι άνθρωποι προτιμούν τα μανιχαϊστικά δίπολα. Είναι η εύκολη λύση».

Μαζί με άλλους συγγραφείς του Ισραήλ, όπως ο Αμος Οζ, ο Γκρόσμαν υποστηρίζει για την Παλαιστίνη τη λύση δυο κρατών. «Το μέλλον του Ισραήλ εξαρτάται από την επίλυση του παλαιστινιακού ζητήματος» λέει ξεκάθαρα. «Και ο σχηματισμός δύο κρατών με καθορισμένα σύνορα είναι η πιο ρεαλιστική λύση. Και οι δύο κοινότητες ξέρουν ότι είναι η μόνη βιώσιμη προοπτική, μόνο που φοβούνται και δεν εμπιστεύονται η μια την άλλη. Κάθε βήμα καλής θέλησης από τη μια πλευρά γίνεται δεκτό ως υποχώρηση από την άλλη. Ετσι πιστεύω ότι είναι πια απαραίτητος ένας ισχυρός διαμεσολαβητής που θα πιέσει τους δύο λαούς ώστε να ξαναρχίσουν οι διαπραγματεύσεις στα Ηνωμένα Εθνη».

Γι' αυτό και πιστεύει πως ένας αμερικανός πρόεδρος σαν τον Ομπάμα μπορεί να παρέμβει. «Ελπίζω, φυσικά», εξηγεί, «γιατί δεν βλέπω άλλους να ασχολούνται με το μεσανατολικό ζήτημα. Ο Ομπάμα έχει τη δύναμη και φαίνεται αποτελεσματικός, γιατί σε αντίθεση με τους προκατόχους του κινείται αργά και προσεκτικά. Αλλωστε κατάφερε να νικήσει τον ρατσισμό στις ΗΠΑ και εξαιτίας των αγώνων που έδωσε ο ίδιος μπορεί να νιώσει ότι η πραγματικότητα δεν είναι τόσο απλή όσο φαίνεται. Μονο ένας τέτοιος άνθρωπος που μπορεί να δει τις πολλαπλές όψεις ενός προβλήματος, μπορεί να δημιουργήσει ένα κοινό έδαφος για συνομιλίες ανάμεσα σε Ισραήλ και Παλαιστίνη».

Στο μεταξύ ο Γκρόσμαν συνεχίζει να μάχεται. Πέρυσι μάλιστα συμμετείχε σε μια πορεία ενάντια στον εποικισμό των παλαιστινιακών εδαφών η οποία χτυπήθηκε από την ισραηλινή αστυνομία. «Ο τύπος ήταν υπερβολικός, δεν υπήρξα θύμα αστυνομικής βαρβαρότητας» εξηγεί. «Απλώς η αστυνομία διέλυσε την πορεία, φοβούμενη γενικευμένες ταραχές. Αλλα βγαίνω στον δρόμο για να παλέψω. Δεν μπορώ να δεχθώ την πολυτέλεια της απόγνωσης, να παραδοθώ αμαχητί στην απελπισία. Πιστεύω ότι, αν παραδοθώ, έχασα τον πόλεμο. Δεν θέλω να είμαι θύμα, γι' αυτό και γράφω ιστορίες για να δημιουργήσω μια νέα πραγματικότητα. Αυτό είναι το καθήκον μου».

• Οι αραβικοί λαοί ψάχνουν νέα ταυτότητα

ΟΙ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ που ξέσπασαν στην Τυνησία, την Αίγυπτο, τη Λιβύη και τώρα τη Συρία φυσικά και απασχολούν τον Νταβίντ Γκρόσμαν. «Δεν μπορώ να ξέρω πώς θα εξελιχθούν» εξηγεί. «Κανείς δεν μπορεί να προκαταλάβει το αποτέλεσμα.

Για μένα κάθε εξέγερση ενάντια σε έναν δικτάτορα είναι καλοδεχούμενη. Αλλά ελπίζω οι αραβικοί λαοί να μην περάσουν από τη μία δικτατορία στην άλλη. Οι εξεγερμένοι απαιτούν δημοκρατία και έχουν δίκιο. Αλλά δεν είμαι σίγουρος αν ξέρουν τι ακριβώς σημαίνει η έννοια δημοκρατία. Οτι, για παράδειγμα, όχι μόνο κυβερνάει η πλειοψηφία αλλά πάντα σέβεται και τις μειοψηφίες. Με άλλα λόγια οι αραβικές χώρες, που εξεγείρονται ζητώντας δημοκρατία, πρέπει πρώτα από όλα να δώσουν πλήρη δικαιώματα στις γυναίκες και τους ομοφυλόφιλους και όλους όσους βρίσκονται στο περιθώριο».

Για τον Γκρόσμαν, η περίπτωση της Λιβύης, με την επέμβαση του ΝΑΤΟ, εξελίχθηκε διαφορετικά από τις υπόλοιπες. «Η κατάσταση στη Λιβύη εξελίχθηκε σε έναν εμφύλιο που οδήγησε στην επέμβαση του ΝΑΤΟ» συνοψίζει. «Από τη μια, λοιπόν, όταν δικτάτορες σαν τον Καντάφι βομβαρδίζουν αμάχους πρέπει να τους υπερασπίσεις. Αλλά όταν ξένα κράτη, όπως η συμμαχία του ΝΑΤΟ, εισβάλλουν με αυτόν τον τρόπο είναι δύσκολο να καταλάβεις τι επιθυμούν. Θέλουν να διαιρέσουν τη χώρα στα δύο, όπως έχουν κάνει μέχρι τώρα; Θέλουν να αναγκάσουν τον Καντάφι να παραδώσει την εξουσία στους ηγέτες των αντιφρονούντων; Νομίζω ότι δεν έχουν στρατηγικό στόχο, που για μένα έπρεπε να είναι η αντικατάσταση του δικτάτορα και η προκήρυξη εκλογών».

Η ερμηνεία του για όσα συμβαίνουν είναι πως οι εξεγέρσεις ξεκίνησαν ως κοινωνικές εξεγέρσεις εξαιτίας της ένδειας που μαστίζει τους αραβικούς λαούς και κανεις δεν ξέρει πού θα καταλήξουν. «Νομίζω τελικά ότι οι αραβικοί λαοί ψάχνουν για μια νέα ταυτότητα» υποστηρίζει. «Μια ταυτότητα που να ισορροπεί ανάμεσα στην ισλαμική παράδοση και τη δίψα τους για ελευθερία, ανάλογη με αυτήν που απολαμβάνουν οι λαοί στη Δύση. Μόνο που έχουν ζήσει δεκαετίες κάτω από ολοκληρωτικά καθεστώτα. Οπότε ελπίζω να μην καταντήσουν να πέσουν στα χέρια των ισλαμιστικών φονταμενταλιστικών ομάδων που καραδοκούν να πάρουν την εξουσία. Και δεν κινδυνολογώ· σκέφτομαι την επανάσταση στο Ιράν, που ξεκίνησε ως αγώνας ενάντια στην τυραννία του Σάχη και κατέληξε σε θεοκρατικό καθεστώς».

• Δ. ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ, Επτά, Σάββατο 30 Απριλίου 2011