Συγγραφέας; Ναι, αλλά μόνο για χόμπι

• ΤΗΣ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ, Επτά, Σάββατο 30 Απριλίου 2011 

ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ το επαγγελματικό προφίλ του σύγχρονου έλληνα συγγραφέα; Μπορεί να βιοπορίζεται από τα έργα του; Είναι ασφαλισμένος; Υπάρχει περίπτωση να συνταξιοδοτηθεί; Μισός αιώνας πέρασε από τότε που ο Βασίλης Βασιλικός διεκδίκησε ν' αναγράφεται το επάγγελμα «συγγραφέας» στην ταυτότητά του, αλλά απ' ό,τι φαίνεται, η πνευματική δημιουργία εξακολουθεί ν' ασκείται στην Ελλάδα σαν μια οποιαδήποτε άλλη ερασιτεχνική απασχόληση!

Αποκαλυπτική είναι η έρευνα του ΕΚΕΒΙ που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τη Metron Analysis το 2001, η οποία όμως ούτε δημοσιοποιήθηκε ούτε επαναλήφθηκε. Ρωτήθηκαν 665 «δόκιμοι» συγγραφείς, μέλη διαφόρων σωματείων, με καθοριστικό κριτήριο για την επιλογή τους να έχουν δημοσιεύσει σε «καθιερωμένο» εκδοτικό οίκο τουλάχιστον τρία βιβλία ο καθένας τους.
Τελικά απάντησαν 434, το 30% των οποίων και βραβεία είχαν αποσπάσει και είχαν μεταφραστεί. Ωστόσο, το 65% απ' αυτούς ασκούσαν κι άλλη δουλειά, με τη συγγραφική δραστηριότητα να τους αποφέρει λιγότερο από το 25% των εισοδημάτων τους. Εισοδήματα που για έναν στους δύο (53,4%) δεν ξεπερνούσαν συνολικά τις 350.000 δραχμές -σαν να λέμε 1.000 ευρώ σημερινά.

Αλίμονο στον συγγραφέα που δεν έχει ευκατάστατο σύζυγο, κάποιο έξτρα εισόδημα ή που δεν ασκεί, παράλληλα με το «χόμπι» του, ένα από τα παρακάτω επαγγέλματα: εκπαιδευτικός, μεταφραστής, αρθρογράφος, ραδιοφωνικός παραγωγός, σύμβουλος εκδοτικών οίκων, επιμελητής κειμένων, αρθρογράφος, δάσκαλος δημιουργικής γραφής. Αν εξαιρέσουμε τους μετρημένους στα δάχτυλα καταξιωμένους ποιητές μας, οι υπόλοιποι καλούνται να χρηματοδοτήσουν οι ίδιοι τις εκδόσεις των συλλογών τους. Κι αν οι αντίστοιχοι πεζογράφοι εισπράττουν το πολύ 15% από τη λιανική τιμή των βιβλίων τους, οι πρωτοεμφανιζόμενοι αρκούνται στο 10%, αφού καλυφθούν τα έξοδα του εκδότη, αφού δηλαδή διατεθούν τα πρώτα χίλια αντίτυπα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η ανερχόμενη Ελένα Μαρούτσου, του «Μεταξύ συρμού και αποβάθρας», πλήρωσε από την τσέπη της ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσό, μοιραζόμενη με τον εκδότη της τα δικαιώματα για τις εικόνες του Μαγκρίτ που ενσωμάτωσε στο βραβευμένο μυθιστόρημά της. Οταν αργότερα άλλος οίκος τής παρήγγειλε μία νουβέλα έναντι 2.500 ευρώ, χρειάστηκε να περάσουν δώδεκα μήνες μέχρι να την εισπράξει στο σύνολό της. Και η καλύτερη αμοιβή που εισέπραξε ποτέ για μεμονωμένο διήγημά της δεν ξεπέρασε τα 300 ευρώ.

Κάντε έναν πρόχειρο υπολογισμό. Ενα μυθιστόρημα των 15 ευρώ που σημειώνει πέντε εκδόσεις των 2.000 αντιτύπων μέσα στη χρονιά -μιλάμε γι' αξιοζήλευτη επιτυχία στον αμιγώς λογοτεχνικό χώρο- φέρνει στον δημιουργό του 15.000 ευρώ μεικτά, συν 23% ΦΠΑ που πρέπει ν' αποδοθεί. Απ' αυτό το ποσό, το οποίο φορολογείται εκ των προτέρων με 20%, ο συγγραφέας οφείλει να καταβάλει τις εισφορές του στον ΟΑΕΕ ως ελεύθερος επαγγελματίας (γύρω στα 600 ευρώ το δίμηνο), δεδομένου ότι χωρίς δελτίο παροχής υπηρεσιών αδυνατεί να εισπράξει πάνω από 5.000 ευρώ ετησίως ως πνευματικά δικαιώματα. Θα ζήσει λοιπόν μ' ό,τι περισσέψει, σ' ένα καθεστώς «πολύ στοιχειώδους ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης», όπως επισημαίνει η Μάρω Δούκα, και χωρίς καμιά βεβαιότητα ότι το επόμενο βιβλίο του, όποτε κι αν εκδοθεί, θα πάει το ίδιο καλά εμπορικά.

Η Μάρω Δούκα υπολογίζει πως ούτε στα 80 της δεν θα μπορεί να βγάλει σύνταξη από τον ΟΑΕΕ. Κι έτσι και σταματήσει να δημοσιεύει, σ' ένα χαρτζιλίκι θα αρκείται, καθώς όπως ομολογεί, «μόνο το καινούριο βιβλίο μετράει στην αγορά, η ζήτηση για τα παλιότερα είναι ασήμαντη». Γι' αυτό και στηρίζει τις ελπίδες της σε μια τιμητική σύνταξη από το υπουργείο Πολιτισμού, «αν φυσικά διατηρείται ο θεσμός έως τότε...». Επί ξύλου κρεμάμενες είναι και συγγραφείς όπως η Ιωάννα Καρυστιάνη, η Ρέα Γαλανάκη, η Ευγενία Φακίνου ή η Ζυράννα Ζατέλη, για ν' αναφερθούμε σε πασίγνωστα ονόματα, αλλά κάθε απόπειρα έως τώρα για να βρεθεί μια νομική φόρμουλα που θα διευθετούσε το πρόβλημα, έπεσε στο κενό.

Ακόμα κι εκείνοι, ωστόσο, που συνταξιοδοτήθηκαν από τα «κανονικά» επαγγέλματά τους, βρίσκονται στην εποχή του μνημονίου σε αδιέξοδο. Αν θέλουν να συνεχίσουν τη δημιουργική τους δουλειά, πρέπει επίσης ν' ασφαλιστούν στον ΟΑΕΕ για να προμηθευτούν το περίφημο μπλοκάκι, ενώ και τα κέρδη από την «επιχείρησή» τους θ' αφαιρούνται από το ποσό της σύνταξης. Γι' αυτό και μηχανεύονται τρόπους ν' αποφύγουν τον σκόπελο είτε δανειζόμενοι μπλοκάκια άλλων, είτε μεταβιβάζοντας τα συγγραφικά τους δικαιώματα σε συγγενικά τους πρόσωπα, είτε μοστράροντας με αυτοπεποίθηση στους εφοριακούς τον νόμο 3232 του 2004, που αναφέρει ρητά ότι απαλλάσσονται από αυτήν την υποχρέωση, αποσιωπώντας βέβαια ότι, όπως τόσοι και τόσοι άλλοι ελληνικοί νόμοι, είναι κι αυτός ανενεργός...

Πράγματι, ο παραπάνω πασοκικής προέλευσης νόμος, που ρύθμιζε διεξοδικά το ασφαλιστικό των πνευματικών δημιουργών, προβλέποντας τη δημιουργία ενός «κουμπαρά» όπου πέρα από τις εισφορές των τελευταίων θα συγκεντρώνονταν και ποσά από ένα ειδικό τέλος στη χονδρική τιμή των βιβλίων (0,5%), προς μεγάλη ανακούφιση του εκδοτικού χώρου, έμεινε στα χαρτιά. Κι αυτό, επειδή ουδέποτε συγκροτήθηκε η επιτροπή του ΥΠΠΟ που θα έκρινε ποιοι ακριβώς ποιητές, πεζογράφοι και θεατρικοί συγγραφείς καλύπτονται κάτω απ' αυτήν την ιδιότητα... Κι ενώ ο Παύλος Γερουλάνος εξακολουθεί ν' αρνείται κάθε επαφή με την Εταιρεία Συγγραφέων, ο επικεφαλής της διεύθυνσης γραμμάτων του ΥΠΠΟ, «πριν από δύο μέρες ανέλαβα καθήκοντα», λέει, «τώρα ενημερώνομαι»...