Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
Η λέξη φαντασία δε διδάσκεται σε κανένα σχολείο. Είναι επικίνδυνη για την εξουσία. Κανένας σημερινός πολίτης δεν ξέρει τι ακριβώς συμβαίνει
Αυτή τη φορά είναι μια μεταθανάτια υπόσχεση. Η αδελφή του καθηγητή συγκριτικής λογοτεχνίας Μιλτιάδη πιάνει το νήμα της επικοινωνίας με τον νεκρό πια αδελφό, ουσιαστικά από την ώρα της κηδείας του. Υπόσχεται να συνεχίσει εκείνη την αναζήτηση του για την πρώτη λέξη που μίλησε ο άνθρωπος. Ο Βασίλης Αλεξάκης αρπάζει αμέσως την ευκαιρία. Ντύνει τις λέξεις, τις στολίζει, άλλες τις αφήνει στη δύναμη της γύμνιας τους και τις τοποθετεί στο κέντρο της σκηνής. Αν ήταν σκηνοθέτης η γλώσσα θα ήταν η πρωταγωνίστριά του. Όμως και συγγραφέας που είναι την μούσα του την έχει βρει από παλιά. Και σε τούτο το βιβλίο η γλώσσα κυριαρχεί.
"Η πρώτη λέξη" (εκδ. Εξάντας) είναι και πάλι μια αφορμή για τον γνωστό συγγραφέα να στοχαστεί γύρω από τη γλώσσα, τις γλώσσες, τον άνθρωπο και τα μεγάλα ζητήματά του. Μια ανασκαφή στην τέχνη της επικοινωνίας και της ανθρώπινης σκέψης και μια ακόμα επιβεβαίωση για τη δύναμη των λέξεών του που έχοντας αποδράσει από το γαλλικό ή το ελληνικό μολύβι του, ανάλογα ποια από τις δυο γλώσσες επιλέγουν να πρωτομιλήσουν οι ήρωες του σε κάθε βιβλίο του, σπάνε το φράγμα της γλώσσας και εγκαθίστανται σε βιβλιοθήκες αλλόγλωσσων αναγνωστών. Γάλλος ή Έλληνας δεν έχει πια καμιά σημασία. Πολίτης του κόσμου ο Βασίλης Αλεξάκης έχει την τύχη να ονειρεύεται σε τουλάχιστον δύο γλώσσες και την άνεση να θυμώνει εξίσου για τα πεπραγμένα του Σαρκοζί και για όσα δεν πράττει ο Παπανδρέου. Κι αν το Αθηναϊκό του σπίτι φημίζεται για τη λιτότητα του η κουβέντα μαζί του μια πανδαισία λέξεων πολύ τακτικά τοποθετημένων και έτοιμων πάντα να θυμίσουν ότι "η ελευθερία της σκέψης δε χρειάζεται πολλές λέξεις για να λειτουργήσει".
* Έχετε πει ότι ένα καλό βιβλίο πατάει πρέπει να πατάει στην αλήθεια. “Η πρώτη λέξη σε ποια αλήθεια πατάει;
Στην αλήθεια της περιέργειάς μου για τη γλώσσα και στην αλήθεια του θανάτου του αδελφού μου. Το βιβλίο συνδυάζει αυτές τις δύο αλήθειες μια πελώρια περιέργεια και μια πελώρια δυστυχία όπου η περιέργεια εκφράζει τη δυστυχία και η δυστυχία την περιέργεια. Υπάρχει ένας συνεχής διάλογος ανάμεσα στον θάνατο του αδελφού και την αναζήτηση της πρώτης λέξης η οποία δεν αποκλείεται να ήταν το όνομα που δόθηκε σε ένα νεκρό για να μπορούν οι φίλοι του να τον θυμούνται. Δηλαδή για να γίνει ένα μυθιστόρημα χρειάζονται δύο θέματα στην ουσία τα οποία να βοηθούν το ένα το άλλο όπως οι βελόνες το πλέξιμο.
* Αλήθεια γιατί αρχίσατε να ψάχνετε την πρώτη λέξη;
Γιατί έχοντας γράψει πολύ για τις λέξεις τις ελληνικές τις γαλλικές και τις αφρικάνικες ήταν ίσως μοιραίο να αναρωτηθώ όλες αυτές οι λέξεις όλες αυτές οι γλώσσες ποια αφετηρία μπορεί να είχαν. Και σκέφτηκα ότι αφετηρία δεν μπορούσε να είναι παρά μια πρώτη λέξη. Δεν το είχα σκεφτεί νωρίτερα και μου φάνηκε καταπληκτικό. Υπέθεσα ότι δεν μπορεί παρά να υπάρχει αυτή η πρώτη λέξη. Πιστεύω ότι ο ρόλος του μυθιστορήματος είναι να αντιμετωπίζει τα μεγάλα μυστήρια, της ζωής, του θανάτου, του έρωτα. Αν υπήρχε απάντηση, πιστεύω ότι δεν θα μπορούσα να γράψω αυτό το βιβλίο.
* Την πρώτη λέξη δεν τη βρήκατε. Αν έπρεπε να την εφεύρετε ποια θα ήταν;
Εμένα με γοητεύουν διάφορες θεωρίες γύρω από τους λόγους που ανάγκασαν τους ανθρώπους να μιλήσουν, και καθεμιά απ' αυτές οδηγεί σε μια άλλη πρώτη λέξη. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι υπάρχουν πολλές πρώτες λέξεις, όχι μόνο επειδή αυτές οι θεωρίες είναι πολλές, αλλά και επειδή δεν αποκλείεται διόλου την έναρθρη ομιλία να μην την ανακάλυψε μία μόνο ομάδα ανθρώπων αλλά πολλές ταυτόχρονα. Απ' αυτή την άποψη η πρώτη λέξη είναι ένα ολόκληρο λεξικό.
* Έχετε μια εμμονή με τη γλώσσα. Όμως έχω την εντύπωση ότι πίσω από τη γλώσσα στην οποία τόσα βιβλία σας έχετε αφιερώσει, κρύβεται η ανάγκη της επικοινωνίας.
Ναι βέβαια, αλλά το κυρίως πρόβλημα είναι η επικοινωνία με τον εαυτό μου. Έχω την εντύπωση ότι για να επικοινωνήσεις με τον εαυτό σου πρέπει να μάθεις μια ξένη γλώσσα. Να πάρεις δηλαδή μια απόσταση από τον εαυτό σου και από τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόσουν ως τότε τον κόσμο. Προτιμώ να βλέπω αν θέλεις τη μητρική γλώσσα σαν μια αφετηρία παρά σαν ένα τέρμα. Μ' ενδιαφέρει πολύ το γεγονός ότι κάθε αντικείμενο έχει άπειρες ονομασίες, όσες είναι και οι γλώσσες που μιλιούνται στον κόσμο, που είναι σήμερα 6.000. Δηλαδή ότι σε κάθε αντικείμενο αντιστοιχούν άπειρες μουσικές.
* Στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη εποχή μας με την κυριαρχία μιας ή μερικών ισχυρών γλωσσών δεν διευκολύνεται η επικοινωνία;
Αυτό διευκολύνει τους εμπόρους, τους βιομηχάνους και τους μαγαζάτορες. Αλλά ο ρόλος της λογοτεχνίας δεν είναι να πουλάει γιαούρτια ή αυτοκίνητα. Αυτή η υποτυπώδης γλώσσα που δημιουργείται για τις ανάγκες του εμπορίου δεν μας διευκολύνει να κατανοήσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Άρα είναι σημαντική και ασήμαντη ταυτόχρονα. Άρα η αγγλική γλώσσα κινδυνεύει από την επιτυχία της, με την έννοια ότι η εμπορευματική της χρήση δεν επιτρέπει σε κάποιον να διαβάσει κανένα λογοτεχνικό κείμενο, τον Σαίξπηρ ή τον Ντίκενς. Οδηγούμεθα σε μια παρωδία γλώσσας η οποία δεν διαφέρει και πολύ από τα ταμ* ταμ της Αφρικής.
* Μέσα από το βιβλίο σας περνά τρόπον τινά η ιστορία της ανθρώπινης σκέψης. Η περίοδος που ζούμε δικαιώνει όλη αυτή την ανθρώπινη περιπέτεια;
Υπάρχει ένα φαινόμενο που δεν τη δικαιώνει, την αντιστρατεύεται. Είναι ότι εκατοντάδες γλώσσες πεθαίνουν κάθε χρόνο μέσα σε μια γενική αδιαφορία. Αυτό είναι μια πελώρια αποτυχία του σύγχρονου πολιτισμού. Είναι μια διπλή τραγωδία όχι μόνο επειδή πεθαίνουν αυτές οι γλώσσες αλλά επειδή ο θάνατός τους δεν συγκινεί κανέναν. Μιλάμε δηλαδή για έναν πολιτισμό ασήμαντο ο οποίος δεν θέλει να καταλάβει τον εαυτό του και ο οποίος δεν θέλει να θυμάται. Ένας από τους λόγους που επινοήσαμε τον έναρθρο λόγο είναι για να μπορούμε να θυμόμαστε. Τώρα κάνουμε τα πάντα για να μπορέσουμε να ξεχάσουμε. Ωστόσο δεν πρέπει να αγνοούμε ότι οι γλώσσες αυτές τουλάχιστον που παραμένουν ζωντανές εμπλουτίζονται διαρκώς, ότι η επιστήμη προχωράει. Αλλά η ελευθερία της σκέψης δεν χρειάζεται πάρα πολλές λέξεις για να λειτουργήσει, όπως αποδεικνύει το γεγονός ότι τα αρχαία ελληνικά δεν είναι ιδιαίτερα πλούσια γλώσσα, έχουν όλες κι όλες 150.000 λέξεις, πολύ λιγότερες δηλαδή από τα σημερινά αγγλικά.
* Λέτε συχνά ότι είμαστε η χώρα που έχει τη μεγάλη τιμή να έχει επινοήσει τη λέξη διάλογος. Υπάρχει ακόμα αυτή η λέξη στο λεξιλόγιο του Έλληνα και γενικά του σύγχρονου ανθρώπου;
Φοβάμαι πως όχι. Φοβάμαι ότι τόσο οι ταξιτζήδες όσο και η κυβέρνηση ξέρουν μόνο να μιλάνε αλλά δυστυχώς λησμονούν να ακούσουν.
* Γι' αυτό φτάσαμε εδώ που φτάσαμε;
Νομίζω ότι θα ήταν χρήσιμο για τον πρωθυπουργό ο οποίος έχει μεταφέρει τα γραφεία του κόμματός του στην Ιπποκράτους να κάνει μια βόλτα στα Εξάρχεια και να διαβάσει αυτά που λένε οι τοίχοι. Οι τοίχοι δεν ψηφίζουν, βέβαια, στις εκλογές, αλλά λένε μερικές φορές πολύ ενδιαφέροντα πράγματα που φρόνιμο είναι να τα ακούσει. Ονειρεύομαι μια κυβέρνηση που να μην έχει μοναδικό στόχο την επανεκλογή της.
* Στο βιβλίο σας μιλάτε και για τον Καραγκιόζη. “Είναι ένας μετανάστης που ατύχησε στην επιλογή της δεύτερης πατρίδας του” λέτε. Θέλετε να μας θυμίσετε κάτι;
Ο Καραγκιόζης μας ταίριαζε, μας εξέφραζε όσο είμαστε μια χώρα πεινασμένη. Σήμερα θα έπρεπε να τον πάρουν στα χέρια τους οι μετανάστες που είναι σκιές ανθρώπων όπως είναι και οι ήρωες αυτού του θεάτρου.
* Εκτός από το διάλογο ποια λέξη λείπει σήμερα από το λεξιλόγιό μας;
Η λέξη φαντασία. Έχω την εντύπωση ότι κανείς δεν είναι σε θέση να φανταστεί μια κοινωνία διαφορετική απ' αυτή που υποδεικνύει ο σύγχρονος καπιταλισμός. Θυμάμαι όταν ήμουν στην Αφρική και περπατούσα μ' έναν υπουργό, στάθηκε κάποια στιγμή και τράβηξε ένα ωραίο κατούρημα στη ρίζα ενός δέντρου την ώρα που γύρω μας κυκλοφορούσαν πλήθη ανθρώπων. Μου φάνηκε καταπληκτικός ο ήχος αυτού του κατουρήματος. Μπορώ να σου πω ότι τον θυμάμαι ακόμη. Αισθάνθηκα εκείνη τη στιγμή πιο ελεύθερος παρά ποτέ.
* Εκτός από τις λέξεις υπάρχει και η σιωπή. Γιατί θαρρείτε σιωπούν οι σημερινοί πολίτες;
Γιατί δεν έμαθαν να σκέφτονται. Γιατί η εκπαίδευση, όχι μόνο η ελληνική αλλά και η ξένη, φρόντισε να τους απαλλάξει από τα μύρια προβλήματα που δημιουργεί η σκέψη. Η λέξη φαντασία δε διδάσκεται σε κανένα σχολείο. Είναι επικίνδυνη για την εξουσία. Κανένας σημερινός πολίτης δεν ξέρει τι ακριβώς συμβαίνει.
* Και οι διανοούμενοι γιατί σιωπούν;
Φοβάμαι ότι έχουν μεγαλώσει και τους απασχολεί η σύνταξή τους. Ότι τους αρέσουν οι τιμές. Και αυτά συντάξεις, τιμές, τα δίνει η εξουσία. Περνάνε την ώρα τους στις αίθουσες αναμονής της εξουσίας.
* Ο ήρωας σας είναι πολύ θυμωμένος με τον Σαρκοζί. Εσείς;
Έβαλα τον Μιλτιάδη να μιλάει για τον Σαρκοζί και να τον καταγγέλει γιατί ο Μιλτιάδης είναι πανεπιστημιακός και όπως όλοι οι Γάλλοι πανεπιστημιακοί είναι αγανακτισμένος και με τον περιορισμό των δαπανών για την παιδεία αλλά και με τον προσανατολισμό που της έχει δώσει ο σημερινός πρόεδρος που είναι υπαγορευμένος από καθαρά οικονομικά συμφέροντα. Το όνειρο του Σαρκοζί είναι να δημιουργήσει στελέχη για τα μελλοντικά πυρηνικά εργοστάσια. Μπορώ να πω ότι συμμερίζομαι απόλυτα τις απόψεις του Μιλτιάδη, χαίρομαι δηλαδή που το πρόσωπο αυτό που επινόησα μου επέτρεψε να εκφράσω την απογοήτευση μου από μια χώρα που πρωτοστάτησε στη σύνταξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και που κατάντησε να μην αναγνωρίζει κανένα απ' αυτά. Είμαι πιο αγανακτισμένος όμως με τη σημερινή ελληνική κυβέρνηση που ξέρει από πρώτο χέρι τα προβλήματα της μετανάστευσης, εφόσον ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού ζει στο εξωτερικό, και που δείχνει να μη θυμάται κανένα απ' αυτά τα εξαιρετικά τραγούδια για την “κακούργα ξενιτειά” που δεν αμφιβάλλω ότι ο κύριος Νταλάρας τραγουδάει στη σύζυγό του όταν έχουν αϋπνίες.
No comments:
Post a Comment