Συνοπτικό σημείωμα για τον μεταφραστή Παπαδιαμάντη

• Από τον Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλο*Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 29 Απριλίου 2011

Δημοσιογράφος μεταφραστής, αυτό ήταν το επάγγελμα που άσκησε ο Παπαδιαμάντης. Οι εγκυρότατες και καθόλου υπερβολικές μαρτυρίες συγχρόνων του λογίων μάς βεβαιώνουν ότι καθημερινά από τα χέρια του περνούσε πολλή μεταφραστική δουλειά. Ποτέ δεν θα μάθουμε ποιος ακριβώς ήταν ο όγκος της.

Ο ευσυνείδητος Γ.Κ. Κατσίμπαλης στην προσεκτική του παπαδιαμαντική βιβλιογραφία αναγράφει μόλις 16 μεταφράσεις, από τις οποίες Η Χαλιμά δεν είναι δική του. Οι πίνακες παπαδιαμαντικών μεταφράσεων του Γ. Βαλέτα είναι πολύ εκτενέστεροι, δυστυχώς όμως αναξιόπιστοι. Μολονότι οι μελετητές του μεταφραστή Παπαδιαμάντη είναι ευάριθμοι, οι σχετικές έρευνες προχώρησαν με ταχύ ρυθμό τα τελευταία χρόνια. Ενα μεγάλο μέρος των μελετημάτων, που αφορούν το μεταφραστικό έργο του σκιαθίτη διηγηματογράφου, έχει δημοσιευτεί στα 9 τεύχη των Παπαδιαμαντικών Τετραδίων, ιδιαίτερα στο 7ο (Αφιέρωμα στον μεταφραστή Παπαδιαμάντη, άνοιξη 2006, σελίδες 208).

Είναι περίεργο ότι ο Παπαδιαμάντης, όσο θυμούμαι, δεν κάνει λόγο για καμιά του μετάφραση, ούτε καν για τον Βίον του Χριστού ή τις κυριολεκτικά επίπονες των Ιστοριών της Ελληνικής Επαναστάσεως του Gordon και του Finlay. Φαίνεται να μη δίνει σημασία ακόμη και στο Εγκλημα και Τιμωρία. Ωστόσο θα έλθει κάποτε καιρός που οι μεταφράσεις του, ακόμη και όσες έχουν χαρακτήρα καθαρά δημοσιογραφικό, θα θεωρηθούν αναπόσπαστο τμήμα των Απάντων του.

Πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα ότι ο Παπαδιαμάντης είναι ανυπότακτος μεταφραστής. Οι μεταφραστικές του ελευθερίες, όταν δεν πρόκειται για ιστορικά έργα, είναι μεγάλες, συχνές και απροσδόκητες, προπάντων στις περιπτώσεις που τον ενοχλούν οι θεολογικές αντιλήψεις του μεταφραζόμενου συγγραφέα. Αν οι επεμβάσεις του στον Βίον του Χριστού, γραμμένον από αγγλικανό ιερέα, είναι αυτονόητες, τουλάχιστον για τον ίδιο, οι βίαιες μεταβολές που επιφέρει σε λογοτεχνικά κείμενα -χαρακτηριστικό παράδειγμα Οι δίδυμοι του Ουρανού της Σάρας Γκραντ- σημαίνουν ασφαλώς κάτι περισσότερο, που όμως δεν θα συζητήσουμε εδώ.

Πόσους παράδες πιάνει ο μεταφραστής Παπαδιαμάντης; Ο τάχιστος των λόγων: όσους σχεδόν και ο διηγηματογράφος. Για το μυθιστόρημα του Hall Caine καλός γνώστης της αγγλικής λογοτεχνίας και της ελληνικής είπε: «Ο Παπαδιαμάντης δεν μετέφρασε το The Manxman - έγραψε τον Μαξιώτη!» Θα πρόσθετα: «Μεταμορφώνοντας τη νήσο Μαν σε Σκιάθο». Μεταφραστική προδοσία; Μπορεί, αλλά ευλογημένη.
Ενός λοιπόν μεταφραστή τέτοιας λογής έχουν εκδοθεί από το 1989 ώς τις μέρες μας οι εξής μεταφράσεις, όλες φροντισμένες φιλολογικά: Ταρταρίνος ο εκ Ταρασκώνος του Αλφ. Δωδέ (Εστία), Γερά σώματα διά τα αγόρια και τα κορίτσια μας του Ουίλιαμ Μπλαίκη (Ε.Λ.Ι.Α.), Το Εγκλημα και η Τιμωρία, του Θ. Δοστογέφσκη (Ιδεόγραμμα), Ενός εκατομμυρίου λιρών χαρτονόμισμα του Μάρκου Τουαίν (Λήθη), Αργοναυτικαί διηγήσεις του Μπρετ Χαρτ -διηγήματα αμερικανικά, μεταξύ των οποίων και τα αυτόχρημα παπαδιαμαντικά «Οι εξόριστοι του Πόκερ Φλατ», «Η καλή τύχη του Ρώριν Καμπ» και «Ο αφερέγγυος»- (Λήθη), Η εύρεσις της γυναικός του Λωτ, του Αλφρ. Κλαρκ (Αρμός), Η Νέα Ουτοπία και άλλα ευθυμογραφήματα του Τζέρομ Κ. Τζέρομ (Αρμός), Ο βίος του Χριστού του Φρειδ. Φάρραρ (Δόμος), Τέσσαρα διηγήματα του Αντωνίου Παύλοβιτς Τσέχωφ (Δόμος), Η κληρονομία του Guy de Maupassant (Δόμος), Ο Μαξιώτης του Χωλλ Κέιν (Ινδικτος), Ο ιατρός Ραμώ του G. Ohnet (Π. Κυριακίδης), η δίτομη Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως του Γ. Φίνλεϋ (Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία) και ο Αόρατος του Ε.Τ. Ουέλλς (Κίχλη).

Μέσα στο παπαδιαμαντικό έτος 2011 θα εκδοθούν, συν Θεώ, η Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως του Γόρδωνος (Μ.Ι.Ε.Τ.), Ο Πύργος του Δράκουλα του Μπραμ Στόουκερ (Κίχλη) και η Αριέττα του Φρ. Κοππέ. Το φθινόπωρο θα γίνει το Γ' Διεθνές Συνέδριο για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, με κεντρικό θέμα «Παπαδιαμάντης μεταφράζων και μεταφραζόμενος».

Για τους φίλους της παλαιότερης αγγλικής λογοτεχνίας: στο 7ο τεύχος των Παπαδιαμαντικών Τετραδίων αναδημοσιεύεται από το Αστυ του 1901 η σχεδόν άγνωστη νουβέλα του Κίμπλιγκ «Η παράδοξος ιππηλασία του Μόρρουβη Τζώκες».

* Ο Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος είναι φιλόλογος.