Τρεις ημέρες στην έπαυλη του Δουμά

Μυθοπλασία από έναν μελετητή του

• Της Τιτικας Δημητρουλια, Η Καθημερινή, 23/4/2011

• ΚΛΩΝΤ ΣΟΠ: Η έπαυλις Μόντε-Χρίστο. Τρεις ημέρες στην οικία του κυρίου Αλέξανδρου Δουμά, μετ.: Θ. Κατσικάρος, εκδ. Εστία

Ποιος δεν γνωρίζει τον Ντ’ Αρτανιάν, τον Αθω, τον Πόρθο και τον Αραμι, τη Μιλαίδη, τον Εδμόνδο Νταντές, άλλως Κόμη Μοντεχρήστο, και την εκδίκησή του από την παιδική του κιόλας ηλικία; Τον πατέρα κι εμπνευστή τους, τον Αλέξανδρο Δουμά, ο μεγάλος ιστορικός Μισλέ τον ονόμαζε «δύναμη της φύσης». Ο Ζακ Σιράκ στον λόγο που εκφώνησε για την είσοδό του στο Πάνθεον το 2002 αναφέρθηκε στον πατέρα του, τον μιγάδα στρατηγό του Ναπολέοντα που λάμπρυνε τα πεδία των μαχών, για να πέσει τελικά θύμα ρατσισμού:

«Ηρωας των πολέμων της επανάστασης και της εκστρατείας στην Αίγυπτο, ο πατέρας του, γιος ενός Νορμανδού μαρκήσιου και μιας σκλάβας από τον Αγιο Δομίνικο, πεθαίνει όταν ο νεαρός Αλέξανδρος είναι μόλις 4 ετών. Εκατοντάδες βιβλία, χιλιάδες πρόσωπα και
εκατομμύρια λέξεις δεν μπορέσουν ποτέ να γεμίσουν τη σκληρή απουσία της ηρωικής του μορφής, η οποία θα στοιχειώσει το έργο του. Οπως ο ίδιος ο Δουμάς ομολογεί, δεν θα γιατρευτεί ποτέ από τον «παλιό αυτό κι αιώνιο πόνο του θανάτου του πατέρα του». Γιος μιγάδα ο Αλέξανδρος Δουμάς, με γαλάζιο και μαύρο αίμα στις φλέβες του, θα πρέπει να αντιμετωπίσει το λοξό βλέμμα της γαλλικής κοινωνίας, η οποία (…) θα του προσάψει τα πάντα: τη μελαμψότητά του, τα σγουρά του μαλλιά, στα οποία θα σταθούν πολλοί γελοιογράφοι της εποχής, την απίστευτη παραγωγικότητά του. Ορισμένοι σύγχρονοί του μάλιστα θα φτάσουν να του αμφισβητήσουν έως και την πατρότητα του συγκλονιστικού του έργου και την ανεξάντλητη λογοτεχνική του γονιμότητα, που αγγίζει το τα όρια του θαυμαστού. Με όλα αυτά ο Δουμάς ουδόλως ασχολείται».

Αυτήν ακριβώς την απόλυτη αδιαφορία για τον κόσμο, αλλά και αυτήν την πολυτάραχη ζωή διαβάζουμε σήμερα στο ολιγοσέλιδο μυθιστόρημά του Κλωντ Σοπ, ενός από τους σημαντικότερους μελετητές του Δουμά, που αυτήν τη φορά επιλέγει να τον προσεγγίσει μέσα από τη μυθοπλασία: τρεις ημέρες στη μυθική έπαυλη Δουμά, στον πύργο Μοντεχρήστο, με τον άλλον πυργίσκο, του Ιφ, στην είσοδο. Oπου ο Δουμάς απομονώνεται για να γράψει, τα κάθε λογής ζώα και πουλιά και τα δέντρα τα ονοματισμένα από τα έργα του, τις κάθε λογής ερωμένες και τους αμέτρητους φίλους και γνωστούς που πηγαινοέρχονται. Τρεις μέρες από τη ζωή του, την εποχή που η χρεοκοπία απειλούσε να σαρώσει τη ζωή του κι αυτός έγραφε, έγραφε ασταμάτητα.

«Ο Αμεντέ ντε λα Πονς μού έλεγε: “από την ώρα που θα μάθεις να εργάζεσαι, έχεις βρει τον τρόπο για να είσαι ευτυχής”», λέει ο Δουμάς στο μυθιστόρημα. Η εργασία ως αντίδοτο στις δυσχέρειες του βίου: τα περίπου τριακόσια έργα του Δουμά, τα ρομαντικά του δράματα και τα ιστορικά του μυθιστορήματα, και όλα τα άλλα, τα φανταστικά, τα ταξιδιωτικά, τα απομνημονεύματα, όλα τα κείμενα που γέννησε η αστείρευτη φαντασία του, ως φάρμακο, για τις πληγές που δεν θέλει να σκέφτεται. Το κείμενο του Σοπ τον παρουσιάζει σε όλο το μεγαλείο και όλη την αδυναμία του: ακόρεστο εραστή, κακό πατέρα που αγαπάει τα παιδιά του με τον δικό του τρόπο, καλό κι αφηρημένο φίλο και εργοδότη.

Τον μεγάλο αυτόν ρομαντικό και γνήσια λαϊκό συγγραφέα, που στο έργο του ο μύθος συναντά την ιστορία σε πρόσωπα με αρχετυπικές διαστάσεις, οι συγκαιρινοί του κριτικοί και όχι μόνο τον έστειλαν στο πυρ το εξώτερον ως κακό συγγραφέα, που «για τις ιδέες του δεν μιλούν επειδή ακριβώς δεν έχει» και τα συναφή. Αλλά όπως ωραία το έθεσε ο Αντρέ Μορουά από το 1957 ήδη, «μια γενιά μπορεί να κάνει λάθος για την αξία ενός έργου, αλλά τέσσερις ή πέντε γενιές αποκλείεται».

Ο Γκράμσι πάντως, στο κελί όπου τον είχε ρίξει ένας αποτυχημένος Ντ’ Αρτανιάν που έγραφε λαϊκά μυθιστορήματα στα νιάτα του, όπως ωραία χαρακτηρίζει τον Μουσολίνι ο Βιτόριο Φριτζέιρο, και όπου έπρεπε να εμπιστευτεί τη μνήμη του και μόνον, είχε μια ιδέα: ότι το σύμπαν του Δουμά, και ειδικά ο κόμης Μοντεχρήστος εισηγούνται μια πρώτη μορφή του νιτσεϊκού υπερανθρώπου, ατομικιστή αναρχικού ή υπεράνθρωπου των μαζών, σύμφωνα και με κατοπινές αναλύσεις. Οπως και να έχει, η περί Δουμά βιβλιογραφία πραγματεύεται σήμερα τις σχέσεις του με τον Νίτσε ή με τον Μαξ Στίρνερ και οι ιδέες που τάχα έλειπαν μοιάζουν να περισσεύουν.

Πέραν όλων αυτών, πάντως, ο Δουμάς απάντησε, ως εξαιρετικός παραμυθάς, στη διαχρονική ανάγκη των ανθρώπων για αφηγήσεις. Το βιβλίο του Σοπ είναι μια ευκαιρία, μια αφορμή για να τον ξαναδιαβάσουμε, να τον ανακαλύψουμε επί της ουσίας.