Δεκάδες μουσικοί δημιουργοί εμπνεύστηκαν από το έργο του Κώστα Βάρναλη και μελοποίησαν ποιήματά του
 Γρηγοριάδης Κώστας |
Μπολιασμένη με την υπέρτατη αξία της απελευθέρωσης του ανθρώπου από τα κοινωνικά του δεσμά, η ποίηση του Κώστα Βάρναλη, λυρική, σατιρική, ριζοσπαστική, στοχαστική, βαθιά ανθρώπινη, επηρέασε δεκάδες Ελληνες μουσικούς δημιουργούς. Γοητεύτηκαν από το έργο και την αισθητική του, ένιωσαν το βαθύ ανθρωπισμό και στοχασμό του, την αγωνία του για την απαλλαγή του ανθρώπου από την καταπίεση και την εκμετάλλευση, αφουγκράστηκαν τη μουσική του στίχου του και μελοποίησαν διαλεχτά ποιήματά του...
Οσο για τον ίδιο τον Βάρναλη, όπως γράφει ο Μ. Μ. Παπαϊωάννου, «από νωρίς εξοικειώνεται με τη γλώσσα και το τραγούδι των κουτσαβάκηδων, αυτών που αργότερα επικράτησε να λέγονται ρεμπέτες». Αναφέρει μάλιστα πως στην πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος (συγγραφέας της «Αυτοκράτειρας Ελισσάβετ» και ιδρυτής της «Νέας Σκηνής»), είχε προσλάβει με μισθό τον Κώστα Βάρναλη όπως και τον Μάρκο Αυγέρη για να του μαζεύουν δημοτικά τραγούδια. «Καθισμένοι δίπλα - δίπλα με τον Αυγέρη στο μοναδικό μας τραπέζι αντιγράφαμε τα δημοτικά τραγούδια από τη συλλογή του Πόσσωβ - δέκα δεκάρες τη σελίδα - για το Χρηστομάνο.
Επρεπε να γράφουμε δέκα σελίδες την ημέρα για να πάρουμε δίφραγκο!», γράφει στα «Φιλολογικά απομνημονεύματά» του ο Βάρναλης. «Ηταν στον καιρό που αγκομαχούσανε για το ψωμί τους», σημείωνε ο Μ. Μ. Παπαϊωάννου. «Απ' αυτή τη δούλεψη στον εξωφρενικό εστέτ βγήκε το "Τραγούδι της τάβλας" και τα άλλα μεσαιωνικά δημοτικοφανή τραγούδια του Αυγέρη και το βλάμικο "Ρωμαίικο" του Βάρναλη, το δημοσιευμένο στο περιοδικό των νέων ποιητών "Ηγησώ" (1908):
"Τη νύχτα το νταϊλίκι μου το διαλαλεί η κουμπούρα - και τ' αμαξιού το καμουτσί το ντέρτι κελαϊδάει.- τραγούδια που ξεθύμαναν στων δρόμων τα κανάλια - βραχνά σου λέει η παρέα μου σε παράταιρη κιθάρα.- και συ κολλάς στην αγκαλιά της μάνας σου σα φίδι.- Κακός δεν είμαι: η αγάπη σου με χάλασε. Η δουλιά μου - έρεψε κ' η κατάντια μου χνώτο έγινε ταβέρνας". Στο ίδιο τεύχος (9, Γενάρης 1908) δημοσιεύτηκε και το
"Τσιγγάνικό" του».
- Τραγούδια «Μοιραίων» και «Σκλάβων Πολιορκημένων»
..»
«Οι Μοιραίοι», ένα από τα πιο γνωστά ποιήματα του Κ. Βάρναλη, που πρωτοδημοσιεύτηκαν το 1922 στο περιοδικό «Νεολαία» της ΟΚΝΕ, είναι ένα από τα δύο ποιήματά του, που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης, το 1964, ως ελάχιστο φόρο τιμής στον μεγάλο ποιητή. Το άλλο ήταν η «Μπαλάντα του Αντρίκου». Και τα δύο τραγούδια, ερμηνευμένα από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, συμπεριλήφθηκαν στον κύκλο τραγουδιών «Πολιτεία Β'». Αξίζει να σημειωθεί ότι «Οι Μοιραίοι» μελοποιήθηκαν και από τον Χρήστο Χαιρόπουλο, με ερμηνευτή τον Γιάννη Μάνο.
Ο Μ. Θεοδωράκης μελοποίησε και άλλα ποιήματα του Κ. Βάρναλη: Στη δίπρακτη όπερά του «Κώστας Καρυωτάκης» (μαζί με ποίηση Κ. Καρυωτάκη), «Η Μάνα του Χριστού» (στη δεύτερη διασκευή της «Σουίτας αρ. 2), έργο για τρίφωνη γυναικεία χορωδία και ορχήστρα - 1955, «Οι πόνοι της Παναγιάς» (σχέδιο) για μεικτή χορωδία - 1958. «Οταν ανθίζουν πασχαλιές», τιτλοφορείται ο δισκογραφικός καρπός της «συνάντησης» του Σταύρου Κουγιουμτζή με την ποίηση του Βάρναλη - ερμηνευτής ήταν ο Γιάννης Καλατζής (1971).
«Αϊ! με το γύφτικο ζουρνά,/ με νταγερέ, που κουδουνά,/ σύρε σκοπόν αντάμικο./ Εστράβωσα τη φέσα μου,/ έρωτας που 'ναι μέσα μου/ για να χορέψω τσάμικο./ Χίλια χέρια κι άρματα/ να 'χα να σας φράξω,/ να 'χα και δυο κέρατα/ τον οχτρό να σκιάξω!..»
Το 1974 ο Νίκος Μαμαγκάκης παρουσιάζει τη μελοποίηση του σπουδαίου έργου του Κ. Βάρναλη «Σκλάβοι Πολιορκημένοι», στο οποίο ο ποιητής δίνει το ιστορικό και ψυχολογικό ντοκουμέντο της εποχής του. Η Μαρία Δημητριάδη και ο Δημήτρης Ψαριανός ερμηνεύουν τα κομμάτια: «Το τραγούδι του τρελού», «Μαντινάδες», «Ησουν ωραίος σαν άγγελος», «Το τραγούδι του καλού λαού», «Πόσο οι άνθρωποι είναι μόνοι», «Γεια σου Κωνσταντή», «Η μάνα του Χριστού», «Το τραγούδι του Ιούδα», «Η χαρά του πολέμου». Οι «Σκλάβοι Πολιορκημένοι» κυκλοφόρησαν και το 2008, με νέους ερμηνευτές, τους Ανδρέα Καρακότα, Ναταλί Ρασούλη, Μαρίνα Δακανάλη, Παναγιώτη Παπαϊωάννου.
Το 1974 κυκλοφορεί και το μελοποιημένο από τον Σπύρο Σαμοΐλη «Βάστα καρδιά» του Κ. Βάρναλη, το οποίο ερμήνευσε ο Πέτρος Πανδής στον ομότιτλο δίσκο. Στην «Τρίτη Ανθολογία» (1975) ο Γιάννης Σπανός μελοποιεί και παρουσιάζει «Το πέρασμά σου» με ερμηνευτή τον Κώστα Καράλη, ενώ Βάρναλη μελοποιεί ο Τάκης Βούης στον «Βρώμικο Πόλεμο» (1976) και η Μαρίζα Κωχ στο «Παναγιά μου, Παναγιά μου» (1976) - τον «Τρελό». Το 1977 κυκλοφορεί η «Λαΐκή Ανθολογία Βάρναλη» σε μελοποίηση του Γιάννη Ζουγανέλη και ερμηνευτές τον ίδιο, μαζί με την Ισιδώρα Σιδέρη και την Αφροδίτη Μάνου. Περιλαμβάνει τα τραγούδια: «Της εξορίας», «Θα γεννηθώ ξανά», «Ο Κωνσταντής», «Λευτεριά», «Αγνωστος Ηρωας», «Ο οδηγητής», «Στυλίτης», «Τέρμα», «Χορός Ωκεανίδων», «Χρυσή Πατρίδα».
«Δε λυγάνε τα ξεράδια και πονάνε τα ρημάδια!/ Κούτσα μια και κούτσα δυο της ζωής το ρημαδιό!/ Mεροδούλι, ξενοδούλι! Δέρναν ούλοι: αφέντες, δούλοι/, ούλοι: δούλοι, αφεντικό και μ' αφήναν νηστικό...» Στο δισκογραφικό «Σάλπισμά» του (1978) ο Λουκάς Θάνος παρέδωσε δύο εξαιρετικές μελοποιήσεις του Κ. Βάρναλη, ερμηνευμένες με μοναδικό τρόπο από τον Νίκο Ξυλούρη. Είναι «Η μπαλάντα του κυρ Μέντιου» και οι «Πόνοι της Παναγιάς»: «Πού να σε κρύψω γιόκα μου/ να μη σε φτάνουν οι κακοί/ σε ποιο νησί του ωκεανού/ σε πια κορφή ερημική./ Δε θα σε μάθω να μιλάς/ και τ' άδικο φωνάξεις/ ξέρω πως θα χεις την καρδιά/ τόσο καλή τόσο γλυκή/ που μες τα βρόχια της οργής/ ταχειά, ταχειά θε να σπαράξεις...».
Βάρναλη μελοποίησε ο Νίκος Γεωργούσης στον «Ελεύθερο Κόσμο» (1979), ο Θωμάς Μπακαλάκος στην «Πορεία στη νύχτα» (1977) με ερμηνευτή τον Γιώργο Υδραίο, ο Τίμος Αρβανιτάκης, ο Σωτήρης Ρεμπάπης κ.ά.
«Δεν είμ' εγώ σπορά της Τύχης,/ Ο πλαστουργός της νιας ζωής./ Εγώ 'μαι τέκνο της Ανάγκης/ κι ώριμο τέκνο της Οργής...»
Συνείδηση του ίδιου του λαού, που ξεκίνησε ορμητικά για τον τελειωτικό αγώνα είναι ο «Οδηγητής» του Κ. Βάρναλη, έργο που αναδεικνύει την πρωτοπορία της μάζας που μάχεται και γκρεμίζει το σάπιο κόσμο, για να πλαστουργήσει τη Νέα Ζωή μέσα στο βασίλειο της Δουλιάς και της πανανθρώπινης αγάπης. Ο συνθέτης της Αντίστασης, Αλέκος Ξένος, μελοποιεί τον «Οδηγητή» (για φωνή, πιάνο -1964), καθώς και άλλα ποιήματά του, τη «Θάλασσα», «Το αηδόνι» κ.ά. Σχεδόν δύο δεκαετίες αργότερα, το 1981, κυκλοφόρησε ο μελοποιημένος και ερμηνευμένος από τον Χρήστο Λεοντή «Οδηγητής», με τη συνοδεία Χορωδίας - περιλαμβάνεται στο δίσκο «Χρήστος Λεοντής - Θάνος Μικρούτσικος Συναυλίες '81».
Πολλοί είναι οι συνθέτες της λόγιας μουσικής που εμπνεύστηκαν από το έργο του Κώστα Βάρναλη. Ο Λεωνίδας Ζώρας συνέθεσε το έργο «Στη γης αυτή» (απαγγελία, πιάνο), ο Ιάκωβος Χαλιάσας το «Ηταν αργά» (για μεσόφωνο, τενόρο, μικρό σύνολο), ο Γιώργος Κουρουπός το «Χαιρετισμό στην Ειρήνη», ο Γιώργος Μηνάς το ορατόριο «Στυλίτης», ο Αλκης Μπαλτάς το «Να σ' αγναντεύω θάλασσα» κ.ά. Βάρναλη μελοποίησε και ο Βούλγαρος συνθέτης Σιμεόν Πιρόνκοφ.
Οι συνθέτες Θόδωρος Αντωνίου, Αθανάσιος Ζέρβας, Δημήτρης Θέμελης, Θοδωρής Καραθόδωρος, Ντίνος Κωνσταντινίδης, Χρήστος Σαμαράς, Κυριάκος Σφέτσας, μελοποίησαν ποίηση του Κ. Βάρναλη σε έργα τους που περιλαμβάνονται στο CD «Στα ηχοκύματα υψωμένοι» - Ποιήματα Κώστα Βαρναλη (έκδοση του Συλλόγου «Η Αγχίαλος»).
Ο ποιητικός λόγος του Κ. Βάρναλη, παρά το πέρασμα του χρόνου, συνεχίζει να εμπνέει νεότερους μουσικούς δημιουργούς. Το 1998, οι «Active Member», στο CD «Μύθοι του βάλτου» καταθέτουν το μελοποιημένο ποίημα του Βάρναλη «Καμπάνα». «Οι πόνοι της Παναγίας» περιλαμβάνονται στο CD της Angelique Ionatos «D' un bleu tres noir» (2000), ενώ «Το πέρασμά σου» παρουσιάζεται από τους «Χειμερινούς Κολυμβητές», στον ομότιτλο δίσκο τους (2007). Από τις πιο πρόσφατες μελοποιήσεις έργων του Κ. Βάρναλη είναι αυτή που έκανε ο Μάκης Γεωργακάκης, νέος δημιουργός από τη Θεσσαλονίκη. Επηρεασμένος απ' το έργο και την αισθητική του Βάρναλη μελοποίησε το σατιρικό και επίκαιρο ποίημά του «Το καμάρι ο Θοδωρής» (από τη συλλογή «Οργή Λαού»), που αναφέρεται στην καρικατούρα του «χαφιέ».
Ρουμπίνη ΣΟΥΛΗ, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ,
No comments:
Post a Comment