- Συνέντευξη στην Πολυ Κρημνιωτη
- Η ΑΥΓΗ: 13/03/2011
Τα χέρια στη φωτιά της πρόσφατης ιστορίας του τόπου μας, του τόπου της δεν διστάζει να ακουμπήσει η Μάρω Δούκα. Με το τελευταίο της μυθιστόρημα "Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ" ανασυνθέτει ένα αποσιωπημένο εν πολλοίς ιστορικό γεγονός, εστιάζοντας στο ευρωπαϊκό παράδοξο της παραμονής των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής στα Χανιά μετά τη λήξη του πολέμου και μάλιστα με εντολή των Άγγλων προκειμένου να αποφευχθεί ο κομμουνιστικός κίνδυνος.
Πού αναζητείται το δίκαιο και πού το άδικο σ' αυτή την ιστορία; Η απάντηση κάθε άλλο παρά μονοσήμαντη προβάλλει στο πολυφωνικό αυτό μυθιστόρημα. Πώς αλλιώς θα μπορούσε να γίνει αφού το προφανές δεν είναι επαρκής συνθήκη ούτε για τη μελέτη της ιστορίας ούτε βέβαια για την ίδια τη Μάρω Δούκα και την ιστορία που εξακολουθεί να διαγράφει στο ελληνικό λογοτεχνικό τοπίο την τελευταία τριακονταετία.
Στην προκειμένη μάλιστα περίπτωση ο κύβος ερρίφθη πολύ νωρίς. "Η απόφασή μου, ακόμη και ενάντια στην όποια συμβατική ιδέα μας για τη λογοτεχνικότητα ενός μυθιστορήματος, ήταν η ανάδειξη της συμπαιγνίας των Βρετανών με τους Γερμανούς και τους λογής 'συνεργάτες' εναντίον του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ ήδη από το καλοκαίρι του 1944 στην Κρήτη" λέει η συγγραφέας.
Την ώρα πάντως που η ίδια μοιράζεται τις σκέψεις της γύρω απ' αυτό το βιβλίο αλλά και όσα συμβαίνουν στις μέρες μας, οι αναγνώστες της τυλίγουν το μυθιστόρημα της με την εμπιστοσύνη τους. Αυτή αναμφισβήτητα είναι επαρκής συνθήκη για την αναζήτηση του δίκαιου. Όσο ζόρικο κι αν είναι, αναζητάται πάντα στην καλή λογοτεχνία.
- Με το πρόσφατο μυθιστόρημά σας, Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ, φέρνετε στην επιφάνεια ένα αποσιωπημένο γεγονός της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Αρκεί η λογοτεχνία για να μάθουμε την Ιστορία μας, όταν μάλιστα στις προθέσεις της πολιτείας ήταν μέχρι πρότινος, τουλάχιστον, να μετατρέψει το μάθημα της Ιστορίας στη μέση εκπαίδευση σε μάθημα επιλογής;
Φυσικά και δεν αρκεί. Την Ιστορία πρωτίστως και ως πρωτεύον μάθημα πρέπει να τη διδασκόμαστε στα σχολεία, αλλά να μην τη διδασκόμαστε επιλεκτικά, στεγνά, στρεβλά. Διότι η διδαχή της Ιστορίας είναι αυτή που οφείλει να πυροδοτεί την έμφυτη ικανότητα του ανθρώπου να συσχετίζει, να θέτει ερωτήματα, να κρίνει. Και είναι αυτή, κυρίως, που μπορεί να μεταπλάσει την ατομική μνήμη σε συλλογική. Χωρίς συλλογική μνήμη πώς θα μπορούσε να υπάρξει ένας λαός;
- Τι σας ζόρισε περισσότερο σ' αυτό το βιβλίο;
Η συγκέντρωση και η ταξινόμηση των γεγονότων - ψηφίδων μιας ιστορικής περιόδου τόσο κοντινής και ταυτοχρόνως τόσο συσκοτισμένης. Αλλά κυρίως η απόφασή μου, ακόμη και ενάντια στην όποια συμβατική ιδέα μας για τη λογοτεχνικότητα ενός μυθιστορήματος, να «υπηρετήσω» με ντοκουμέντα και αδιαμφισβήτητα στοιχεία τη βαθύτερη αιτία του βιβλίου, που δεν ήταν άλλη από την ανάδειξη της συμπαιγνίας των Βρετανών με τους Γερμανούς και τους λογής «συνεργάτες» εναντίον του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ ήδη από το καλοκαίρι του 1944 στην Κρήτη.
- Η ηρωίδα του βιβλίου σας αναζητά το δίκιο μιας ολόκληρης εποχής, μιας ολόκληρης γενιάς και της δικής της επίσης. Πόσο εύκολο όμως είναι να αναζητηθεί το δίκιο, εκτός μυθοπλασίας, όταν βγαίνεις από ένα σχολείο που σου μαθαίνει μισές, αν όχι στρεβλές, ιστορικές αλήθειες;
Δεν είναι καθόλου εύκολο. Μην το ξεχνάμε όμως ότι ο πιο ύπουλος εχθρός μας υπήρξε ανέκαθεν η ροπή προς την ευκολία και το αναμάσημα. Και κάτι άλλο: Το δίκιο και η αλήθεια, πέρα απ’ την όποια διαχρονική ισχύ τους, ως έννοιες σχετικές, εκτεθειμένες άμεσα στην υποκειμενικότητά μας, προσεγγίζονται, έτσι κι αλλιώς, με δυσκολία. Όσο πιο πολύ μοχθήσεις, επομένως, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχεις να σου αποκαλυφθούν κάποτε, έστω και φευγαλέα, με το αληθινό τους πρόσωπο…
- Στο βιβλίο σας καταπιάνεστε με τη σκληρή και ιστορικά αδιερεύνητη ακόμα στην πληρότητά της δεκαετία του '40. Ήρθε, πιστεύετε, η ώρα να κοιτάξουμε κατάματα αυτή την περίοδο και τα τραύματα που άφησε στην ελληνική κοινωνία;
Έχω την αίσθηση ότι αυτή την περίοδο την κοιτάμε «κατάματα», ο καθένας από τη σκοπιά του, εδώ και δεκαετίες. Το σημαντικό για μένα είναι να την παραδεχτούμε, επιτέλους, όχι ως ήττα ή ως νίκη, αλλά ως τετελεσμένη ιστορική πραγματικότητα. Μόνο έτσι θα αξιωθούμε να αναζητήσουμε, χωρίς στερεότυπα, τα βαθύτερα αίτια και τις αφορμές της και θα μπορέσουμε προς όφελός μας να αντλήσουμε τα όποια διδάγματα για το παρόν και για το μέλλον μας.
- Τα κρυμμένα έως τώρα αυτά τραύματα πιστεύετε ότι μπορεί να έχουν κάποιες αντανακλάσεις στη σημερινή εικόνα της ελληνικής κοινωνίας;
Τα τραύματα αυτά ήρθε και χάιδεψε, από τη μεταπολίτευση του 1974 και μετά, ευεργετικά στην αρχή, το ΠΑΣΟΚ. Ώσπου από το χάδι τού «εδώ και τώρα σοσιαλισμός» οδηγηθήκαμε στην αποθεωτική νομιμοποίηση της πολιτικής διαφθοράς και στην παραζάλη της υπερκατανάλωσης για να καταλήξουμε στα εορτοδάνεια κι από εκεί «ντουγρού στην κατηφόρα τη μεγάλη»…
- Πριν από λίγο καιρό συνυπογράψατε με την Ιωάννα Καρυστιάνη τη γνωστή επιστολή για τους μετανάστες. Αρκεί αυτό για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα;
Βεβαίως, δεν αρκεί. Κι ούτε, πιστεύω, μιλώντας εδώ και για λογαριασμό της φίλης μου Ιωάννας, φανταστήκαμε ποτέ ότι γράφοντας αυτό το γράμμα κάναμε κάτι πέρα απ’ το αυτονόητο. Σε ό,τι με αφορά, θα ήθελα να διευκρινίσω πως εκείνες τις ημέρες μ’ είχε αφάνταστα ενοχλήσει η ρητορεία γύρω από το νόημα και την ουσία του πανεπιστημιακού ασύλου. Κατά τη γνώμη μου το πανεπιστημιακό άσυλο δεν μπορεί να εννοηθεί μονοσήμαντα, ως διαφύλαξη της διακίνησης των ιδεών μέσα στους διαδρόμους και στα αμφιθέατρα των κτηρίων. Είναι κάτι πολύ πιο βαθύ και πιο ευρύ, ο ακρογωνιαίος λίθος της ζωντανής δημοκρατίας. Είναι η ύψιστη, η αδιαπραγμάτευτη υπεράσπιση των ιδεών που συνδέονται άρρηκτα με την ανθρωπιά μας.
Και υπερασπίζομαι τις ιδέες που συναρμολογούν το δικαίωμά μου στην ανθρωπιά δεν μπορεί να σημαίνει ότι τις «βολεύω» απλώς σ’ ένα ράφι για να τις «ξεσκονίζω» ενίοτε με το «φτερό». Σημαίνει ότι τις δοκιμάζω καθημερινά στην πράξη, ότι τις ανατροφοδοτώ και τις εμπλουτίζω με τη σκέψη και με τα δεδομένα της επιστήμης μου. Σημαίνει κυρίως ότι υπηρετώ τη συνταγματική υποχρέωσή μου να παρεμβαίνω στην κοινωνία και να συμπαραστέκομαι, ακόμη και ενάντια στην αυτάρεσκη αδιαλλαξία θεσμών, στον πολιτικά και κοινωνικά αδύναμο, στον κατατρεγμένο. Αλλιώς τι νόημα έχει; Πολύχρωμοι παπαγάλοι οι φοιτητές, χαρτογιακάδες οι καθηγητές;
Όσο για το μεταναστευτικό, σε όλες τις παραμέτρους του, εάν η Πολιτεία ήθελε, δεν θα το είχε αφήσει να εκτραπεί. Καλός δηλαδή ο μετανάστης μόνο για να τον έχουμε υποζύγιο στη δούλεψή μας; Δικαιώματα αυτός δεν έχει; Και μας πέρασε ποτέ απ’ το μυαλό ότι πίσω από την εκμετάλλευση των μεταναστών, πίσω από την αγριότητα στον Άγιο Παντελεήμονα και στο κέντρο της Αθήνας υπάρχουν οικονομικά συμφέροντα; Ότι τον τόνο και τον παλμό στη βαρβαρότητα τον δίνουν η μικρή και η μεγάλη κερδοσκοπία, ο δοσιλογισμός, η διαφθορά;
Για παράδειγμα: Ποια υγειονομική υπηρεσία επιτρέπει στον ιδιοκτήτη ενός μικρού διαμερίσματος, κάπου εκεί στην Πλατεία Αττικής, έναντι αδρού ενοικίου, σε συνεργασία με τον διαχειριστή της πολυκατοικίας, να στοιβάζει τριάντα και σαράντα μετανάστες σε πενήντα τετραγωνικά; Ποια μεσιτικά γραφεία προωθούν αθόρυβα και βάσει σχεδίου την ολοσχερή υποβάθμιση του κέντρου της Αθήνας; Και μας λέει έπειτα ο αρμόδιος υπουργός κι από κοντά ο «πολύφερνος» δήμαρχος ότι δεν μπορούν να υποχωρήσουν στα αιτήματα των μεταναστών - απεργών πείνας του μεγάρου Υπατίας, διότι δεν τους επιτρέπεται να κάνουν «χαριστική εξαίρεση» σ’ αυτούς τους απελπισμένους μελλοθανάτους, παρότι ζουν από χρόνια και δουλεύουν στην Ελλάδα, επειδή θα ενθαρρύνουν έτσι τη λαθρομετανάστευση που απειλεί τον Αθηναίο πολίτη και την κοινωνική συνοχή.
Θα είχε κάποια λογική το επιχείρημά τους, κι ας είναι απάνθρωπο, εάν δεν τους βλέπαμε να «χαρίζονται συστηματικά» στα λογής ημεδαπά αρπακτικά που τροφοδοτούν αυτή την απειλή και ταυτοχρόνως τροφοδοτούνται απ’ αυτήν. Και το ερώτημα είναι: Γιατί η Πολιτεία στο σύνολό της επιτρέπει στους μικρούς και τους μεγάλους αετονύχηδες να λυμαίνονται τις υποβαθμισμένες γειτονιές της Αθήνας; Διότι δεν μπορεί να τους ελέγξει; Διότι δεν θέλει; Μήπως, λοιπόν, απ’ την ίδια την Πολιτεία κινδυνεύει ο πολίτης, μιας και, όπως λένε, απ’ το κεφάλι βρομάει το ψάρι;
- Πόσο ζόρικο είναι να εκτίθεται ένας πνευματικός άνθρωπος σε μια τόσο κρίσιμη, κι όχι μόνο οικονομικά, περίοδο όπως η σημερινή στη χώρα μας;
Κατ’ αρχάς δεν μ’ εκφράζει ο όρος «πνευματικός άνθρωπος». Ας τον δεχτώ όμως για την οικονομία της συνέντευξης… Το ζόρικο για μένα δεν είναι αν θα εκτεθώ δημόσια, εφόσον όλοι μας σήμερα εκ του ασφαλούς μιλάμε, αλλά το αν αντέχω να διασυρθώ ως «γραφική», και με το δεδομένο πάντα ότι τους «πνευματικούς» ανθρώπους συνήθως τους «υπολογίζουμε» μόνο όταν συμφωνούν μαζί μας.
- Έχετε πει “γράφουμε από τη βαθύτερη ανάγκη μας να εξηγήσουμε τον κόσμο με τον δικό μας τρόπο”. Πώς εξηγείτε αυτό που συμβαίνει σήμερα στη χώρα μας;
Άλλο να προσπαθείς να εξηγήσεις τον κόσμο ως μυθιστοριογράφος και άλλο να κάνεις τον αναλυτή με μοναδικό οπλισμό την περιορισμένη θεωρητική σου κατάρτιση και την όποια κοινωνική ευαισθησία σου. Τι να εξηγήσω λοιπόν; Εντελώς αυθόρμητα, θα έλεγα μόνο ότι, ενώ ερχόταν, εδώ και χρόνια, καταπάνω μας το τσουνάμι, εμείς δεν το βλέπαμε ή κάναμε ότι δεν το βλέπουμε, αφημένοι στα κελεύσματα της καλοζωίας. Παρά τη συλλογική αμεριμνησία, όμως, και παρά τη διεθνή οικονομική κρίση, την κύρια ευθύνη για το οικονομικό και ηθικό μας χάλι την έχουν οι κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών, που ανύψωσαν τον εύκολο πλουτισμό, την ευτέλεια και την ασυδοσία σε ύψιστα ιδανικά…
- Με ποιους όρους, άραγε, οφείλουμε να κοιτάμε τον κόσμο γύρω μας στην εποχή του Μνημονίου;
Πρωτίστως θα έπρεπε να μην αφεθούμε στον τρόμο του κενού που προσπαθούν συστηματικά οι λογής εγκάθετοι να ενσταλάξουν μέσα μας. Άνθρωποι τρομαγμένοι είναι άνθρωποι υποχείρια… Και θα έπρεπε, βέβαια, να σκεφτούμε, επιτέλους, στα σοβαρά για το ποιες ήταν και ποιες θα όφειλαν στο εξής να είναι οι προτεραιότητές μας στη ζωή…
- Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι η ελληνική κοινωνία δείχνει να μην αντιδρά;
Όσο κι αν φαίνεται στο σύνολό της αδύναμη ή και απρόθυμη η ελληνική κοινωνία να ανταποκριθεί στις ανάγκες του παρόντος της, θα έρθει η ώρα που η δυναμική του μέλλοντος θα την ωθήσει να αναλάβει αναπόφευκτα τις ευθύνες της… Και μακάρι στη διαδρομή της αυτή οι συλλογικότητες που θα την εμπνέουν να είναι απαλλαγμένες από τα ατελέσφορα στερεότυπα του παρελθόντος…
- Η αριστερά σήμερα ανταποκρίνεται στην κρισιμότητα των καταστάσεων;
Παρότι δεν δικαιούμαι διά να ομιλώ, μιας και ποτέ μου δεν υπήρξα «καλή» αριστερή, αυτό που με θλίβει χρόνια τώρα είναι ότι η αριστερά στο σύνολό της ουδέποτε κατάφερε να διδαχτεί από τα λάθη της και να διαφυλαχτεί από τις μωροφιλοδοξίες και τις εμπάθειες αυτών που την εκπροσωπούν. Πώς γίνεται να αφιερώνεις τη ζωή σου για μια καλύτερη κοινωνία και να μην είσαι σε θέση να κάνεις εσύ πρώτα καλύτερο τον εαυτό σου;
No comments:
Post a Comment