Τζόναθαν Φράνζεν Συνέντευξη με τον πολυβραβευμένο Αμερικανό συγγραφέα, τον οποίο το «Time» παρουσίασε ως «νέο Τολστόι»
Η παγκόσμια φήμη που ακολουθεί τους τελευταίους μήνες τον Αμερικανό Τζόναθαν Φράνζεν είναι πρωτόγνωρη για συγγραφέα. Την κυκλοφορία του τέταρτου μυθιστορήματός του, «Ελευθερία» (στα ελληνικά από την «Ωκεανίδα», σε μετάφραση Ρένας Χατχούτ), ακολούθησε η ολοσέλιδη φωτογραφία του στο εξώφυλλο του περιοδικού «Time», που τον υποδέχτηκε ως «νέο Τολστόι» και ως «σπουδαίο Αμερικανό μυθιστοριογράφο».
Ο Φράνζεν στην τηλεοπτική εκπομπή της περιβόητης Οπρα
Ο Μπαράκ Ομπάμα έσπευσε να το διαβάσει και να του μεταφέρει την ικανοποίησή του και οι πωλήσεις του δεν άργησαν να το κατατάξουν στην κορυφή της λίστας των παγκόσμιων μπεστ σέλερ.
Η μεγάλη αποδοχή του συγγραφικού του έργου είχε ξεκινήσει το 2001 με το τρίτο μυθιστόρημά του, τις «Διορθώσεις» (Ωκεανίδα μτφ. Αλέξης Εμμανουήλ), με το οποίο απέσπασε και το ύψιστο λογοτεχνικό βραβείο στην Αμερική, το «National Book Award». Στην «Ελευθερία», όπως άλλωστε και στις «Διορθώσεις», ο Τζόναθαν Φράνζεν καταδύεται στο σύνθετο μικρόκοσμο των οικογενειακών σχέσεων για να πλησιάσει τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα της νέας χιλιετίας και να σκιαγραφήσει, κατά το «Time», ένα «αλησμόνητο πορτρέτο της εποχής».
Με επίκεντρο την οικογένεια της Πάτι και του Γουόλτερ Μπέργκλαντ μας δίνει μια εποποιία για τον έρωτα και το γάμο, τους πειρασμούς και τις υποχρεώσεις της ελευθερίας, την Αμερική των προαστίων και του πολέμου στο Ιράκ. Ευχάριστη έκπληξη στις σελίδες του μια απρόσμενη ελληνική παρουσία. Εκείνη του Ντίνου Ηλιόπουλου, όπως τον θυμόμαστε από τον «Δράκο» του Νίκου Κούνδουρου. Ο ήρωας του Κούνδουρου στοιχειώνει την «Ελευθερία» του Φράνζεν, αφού λειτουργεί ως αντανάκλαση του κεντρικού χαρακτήρα του μυθιστορήματος Γουόλτερ Μπέργκλαντ.
- Πώς διαχειρίζεστε την τεράστια δημοσιότητα που ακολούθησε την έκδοση της «Ελευθερίας»; Θυμάμαι κι εκείνο το περιστατικό που κάποιος νεαρός στην παρουσίαση του βιβλίου σας στην Αγγλία σάς έκλεψε τα γυαλιά μυωπίας.«Τη χειρίζομαι αγνοώντας την. Δεν διαβάζω τα δημοσιεύματα που με αφορούν, ούτε τις κριτικές για το έργο μου, ποτέ δεν κάνω "google" στον εαυτό μου στο Διαδίκτυο. Εκτιμώ τους ανθρώπους που σέβονται την ιδιωτική μου ζωή και σχεδόν όλοι το κάνουν. Προφανώς δεν μπορώ να αγνοήσω το περιστατικό με τα γυαλιά, αλλά ήμουν σε θέση να δω το δράστη με ανθρώπινους όρους (ήταν απλώς ένας φοιτητής που είχε πιει πάρα πολύ) και θυμάμαι τις δικές μου βλακείες στην ηλικία του. Το αντιμετώπισα και με μια δόση χιούμορ. Είμαι αρκετά τυχερός επίσης, που ζω με μια γυναίκα που δεν με παίρνει και πολύ στα σοβαρά».
- Εχετε αποδεχτεί τον τίτλο του «σπουδαίου Αμερικανού μυθιστοριογράφου» που σας έχουν αποδώσει οι κριτικοί;«Δεν μου αρέσει καθόλου η φράση "σπουδαίο αμερικανικό μυθιστόρημα", ποτέ δεν κατάλαβα τι σημαίνει. Αλλά απαντώ "ναι" στο ερώτημά σας. Πριν από μερικά χρόνια, διαπίστωσα ότι νοιαζόμουν τόσο πολύ για το μυθιστόρημα -ως φόρμα- ώστε ήμουν πρόθυμος να προσπαθήσω να γίνω δημόσιος εκπρόσωπός του και να αποδεχτώ τις τυχόν δυσάρεστες συνέπειες αυτής της απόφασης. Και φυσικά, οι συνέπειες δεν είναι όλες δυσάρεστες».
- Οι Ελληνες αναγνώστες του βιβλίου σας ξαφνιάζονται ευχάριστα όταν αναγνωρίζουν τόσες αναφορές στον «Δράκο» του Νίκου Κούνδουρου. Πώς τον ανακαλύψατε; Είναι ο ήρωας της ταινίας μια αντανάκλαση του βασικού χαρακτήρα του βιβλίου σας, Γουόλτερ Μπέργκλαντ;«Είδα το φίλμ το 1979 στο Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγου, όπου ένας από τους αδελφούς μου δούλευε ως μηχανικός προβολής στο τμήμα των ξενόγλωσσων ταινιών. Με εντυπωσίασε αρκετά, επειδή, αν και αγαπώ τον κινηματογράφο, δεν βλέπω και πάρα πολλές ταινίες. Ο "Δράκος", όπως λέγεται ο ήρωας της ταινίας στα ελληνικά, λειτούργησε ως μοντέλο για το είδος της δουλειάς που ήθελα να κάνω: είναι ταυτόχρονα γελοίος και θανάσιμα σοβαρός. Και καθώς είχα στο μυαλό μου ότι ο Γουόλτερ θα γινόταν άθελά του ένα είδος παράνομου ήρωα, ήταν φυσικό να φανταστώ ότι αυτός και η Πάτι είχαν δει την ταινία στα φοιτητικά τους χρόνια».
- Το θέμα των οικογενειακών σχέσεων είναι θεμελιώδες σε ολόκληρη τη λογοτεχνία σας. Στην «Ελευθερία» η οικογένεια είναι μάλλον πηγή πόνου και απογοήτευσης, ένα πεδίο όπου πολλές επιθυμίες συνθλίβονται. Γιατί το οικογενειακό μοντέλο μοιάζει τόσο δυσλειτουργικό;«Πώς μισώ τη λέξη "δυσλειτουργικό"! Μια δυσλειτουργική οικογένεια είναι εκείνη όπου η μητέρα είναι τόσο χαμένη στα ναρκωτικά που είναι ανίκανη να ταΐσει τα παιδιά της και ο πατριός κάνει σεξ με την εντεκάχρονη κόρη. Οι οικογένειες για τις οποίες γράφω είναι απλώς δυστυχισμένες κι αυτό σημαίνει ότι είναι ενδιαφέρουσες με έναν τρόπο που οι ευτυχισμένες οικογένειες δεν είναι. Η δυστυχία υποδηλώνει την παρουσία δυσεπίλυτων συγκρούσεων, οι συγκρούσεις ελευθερώνουν τις δυνατότητες του δράματος και το δράμα είναι ο καλύτερος φίλος εκείνου που αφηγείται ιστορίες»
- Παρ' όλα αυτά, θεωρείτε ότι το τυπικό οικογενειακό μοντέλο έχει αλλάξει ή πρέπει να αλλάξει;«Εχουν υπάρξει αρκετές αλλαγές στην οικογενειακή ζωή από την εποχή που ήμουν παιδί και μια από τις επιδιώξεις μου γράφοντας την "Ελευθερία" ήταν να αναζητήσω το νόημα τέτοιου είδους αλλαγών - να χαρτογραφήσω την εξέλιξη της Πάτι και του Γουόλτερ Μπέργκλαντ από την παιδική τους ηλικία ώς τα χρόνια της ανατροφής των παιδιών τους, να συγκρίνω και να αντιπαραβάλω. Δεν είναι λιγότερο ενδιαφέρουσες, εν τούτοις, οι πλευρές των οικογενειών που δεν αλλάζουν ποτέ, επειδή η λογοτεχνία ενδιαφέρεται πάντοτε για τα αρχετυπικά, σταθερά στοιχεία της ανθρώπινης ζωής. Γι' αυτό μπορούμε ακόμα να απολαμβάνουμε τη "Μήδεια" και γι' αυτό μπορώ να εκτιμήσω μια σύγχρονη οικογενειακή ιστορία, που εκτυλίσσεται στη Ιαπωνία ή στη Ναμίμπια. Πάντοτε θα έχουμε γονείς, παιδιά και αδέλφια, ακόμα κι αν οι σχέσεις γίνουν περισσότερο virtual παρά γενετικές. Γράφοντας γι' αυτούς, είναι σαν να έχω την ευκαιρία να συνδεθώ με ανθρώπους αρκετά διαφορετικούς από μένα».
- Η Αμερική και στο δικό σας βιβλίο είναι μια χώρα στην οποία κυριαρχεί η εμμονή για τις κοινωνικές ελευθερίες και τα ατομικά δικαιώματα. Ωστόσο, αυτή η αγωνιώδης αναζήτηση της ελευθερίας δεν μοιάζει να τη «θεραπεύει» από την υποκρισία, το μίσος και τις προκαταλήψεις. Υπάρχει κάποιο στοιχείο που συνδέει την κοινωνική και πολιτική κατάσταση στη χώρα με τη δομή της αμερικανικής οικογένειας;«Θα έλεγα ναι, εφόσον το αναφέρετε. Τα ιδιαίτερα πολιτιστικά χαρακτηριστικά μιας χώρας μοιάζουν κατά κάποιον τρόπο με τα χαρακτηριστικά ορισμένων οικογενειών. Κάθε χώρα είναι διαφορετική. Εχει σημείο εκκίνησης συγκεκριμένα πλεονεκτήματα και αδυναμίες και, ακριβώς όπως συμβαίνει σε μια οικογένεια, αυτά τα πλεονεκτήματα και οι αδυναμίες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με ενδιαφέροντες τρόπους -αλλάζουν σε κάθε γενιά για να παραμείνουν, στην ουσία, τα ίδια. Η αμερικανική ιδεοληψία με την ελευθερία είναι την ίδια στιγμή ένα σπουδαίο πλεονέκτημα και μια λυπηρή αδυναμία».
- Ενα θέμα ταμπού που διατρέχει την ιστορία σας είναι κι εκείνο του υπερπληθυσμού. Ο Γουόλτερ λέει ότι οι άνθρωποι είμαστε ο «καρκίνος του πλανήτη» επειδή με τον υπερπληθυσμό συμβάλλουμε στην αύξηση της φτώχειας και των πολέμων. Ποια είναι η σημασία αυτής της επισήμανσης;«Δεδομένου ότι η τεκνοποίηση και η ανατροφή των παιδιών έχουν τόσο σημαντικό ρόλο στο βιβλίο, θέλησα να επισημάνω -κάνοντας και λίγη πλάκα- το γεγονός ότι το να έχεις παιδιά έχει αποκτήσει νέα σπουδαιότητα καθώς ο πληθυσμός του πλανήτη αυξάνεται διαρκώς. Ενα ευρύτερο δικό μου ενδιαφέρον, ως συγγραφέα, είναι η προσπάθεια να επισημάνω ζητήματα και φαινόμενα που η κοινωνία αγνοεί. Ενδιαφέρομαι να προσεγγίσω τα θέματα εκείνα που άνθρωποι και χώρες θα προτιμούσαν να μη σκέφτονται. Η περιβαλλοντική καταστροφή υπό το πρίσμα του υπερπληθυσμού είναι ένα από αυτά. Οι ψυχολογικές συνέπειες της στενής φιλικής σχέσης μεταξύ γονιών και παιδιών είναι ένα άλλο. Ως συγγραφέας, δεν θα ήθελα να ασχοληθώ με αυτό που ήδη γνωρίζουμε για τους εαυτούς μας αλλά να σκάψω και να ανασύρω μέσα από την καταπίεση και τις συγκρούσεις τα καυτά και ανεξερεύνητα ζητήματα που κρύβονται από κάτω».
- Ο γιος της οικογένειας του βιβλίου, ο Τζόι, είναι ένας δεξιός νεαρός που κερδίζει «εύκολα» χρήματα εκμεταλλευόμενος σκοτεινές συμφωνίες που συνδέονται με τον πόλεμο στο Ιράκ. Η στάση του συνοψίζει την άποψη αρκετών ανθρώπων στον κόσμο που θεωρούν ότι η υπερδύναμη δεν δίνει δεκάρα για τον «εκδημοκρατισμό» των χωρών στις οποίες εισβάλλει, αλλά θέλει μόνο να τις εκμεταλλευτεί. Εχει καταφέρει, λέτε, η διακυβέρνηση Ομπάμα να αλλάξει αυτές τις αντιλήψεις περί Αμερικής;«Ζώντας στην Αμερική, είμαι το λάθος άτομο να απαντήσει αν ο Ομπάμα έχει αλλάξει την άποψη που έχουν οι άλλες χώρες για μας. Θα το ήθελα σίγουρα και το ελπίζω -νομίζω ότι είναι ο καλύτερος πρόεδρος τής, μέχρι τώρα, ζωής μου- αλλά δεν ξέρω πραγματικά. Νομίζω ότι υπάρχει κάποια δόση αλήθειας στην ιδέα ότι ο αμερικανικός λαός θα προτιμούσε να παραμείνει στην παιδιάστικη άγνοια των κακών κινήτρων της κυβέρνησής του, ειδικότερα της διακυβέρνησης του Τζορτζ Μπους. Αλλά επίσης νομίζω ότι κάθε χώρα έχει τα μελανά της σημεία και ενοχλούμαι όταν η Αμερική σκιαγραφείται σαν να είναι χειρότερη από άλλες. Ακόμα και επί Μπους δεν ήταν όλα όσα έκανε η κυβέρνηση κυνικά. Είναι ενδιαφέρον να δεις στα γεγονότα που συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό στη Μέση Ανατολή πόσο ισχυρό συνεχίζει να παραμένει το δόγμα Μπους για ελευθερία και δημοκρατία».
- Ασκείτε, επίσης, σκληρή κριτική στην τεχνολογική επανάσταση. Θεωρείτε πλασματική την τεχνολογική υπόσχεση για ελευθερία;«Είναι σίγουρα πλασματική στο βαθμό που η "ελευθερία" ερμηνεύεται ως "ελευθερία" να διαλέξεις το δικό σου γκάτζετ. Οι πιο πολλοί άνθρωποι που γνωρίζω αισθάνονται περισσότερο σκλαβωμένοι παρά απελευθερωμένοι από αυτές τις συσκευές. Τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης έχουν αποθεώσει τη θετική σημασία των κοινωνικών δικτύων στις πρόσφατες εξεγέρσεις στη Μέση Ανατολή και είναι πράγματι αξιοσημείωτο ότι ένα από τα βασικά όπλα καταπίεσης της κινεζικής κυβέρνησης είναι ο περιορισμός της πρόσβασης στο Ιντερνετ. Η νέα τεχνολογία συνέβαλε κατά κάποιον τρόπο στην ενίσχυση της δύναμης των ανθρώπων για αυτοδιάθεση. Αλλά η τεχνολογία εξελίσσεται με τόσες αρνητικές συνέπειες σε προσωπικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο που δεν είμαι σίγουρος ότι η καθαρή επίδρασή της στο ανθρώπινο είδος θα είναι θετική».
- Ενα άλλο ισχυρό θέμα του βιβλίου σας είναι το οικολογικό. Αρκετές οικολογικές δράσεις αντιμετωπίζονται συχνά με καχυποψία. Είστε αισιόδοξος ότι οι άνθρωποι μπορούν να κατανοήσουν σε βάθος την έκταση του προβλήματος;«Δεν είμαι αισιόδοξος, όχι. Αλλά θέλω να κάνω ό,τι μπορώ για να σώσω ένα μικρό μέρος του πλανήτη -τα άγρια πτηνά ειδικότερα- από τον αφανισμό. Η εναλλακτική λύση είναι απλώς η απελπισία και να περάσεις τη ζωή σου αντιμετωπίζοντας το πρόβλημα παθητικά. Και αν είναι αλήθεια ότι αρκετοί ακτιβιστές αναζητούν μερίδιο στην εξουσία ή αναγκάζονται να συνεργαστούν με πρόσωπα της εξουσίας, αυτό δεν μπορεί, εν τέλει, να ειπωθεί για κάθε ακτιβιστική πράξη;».
- Ενα συγκινητικό μέρος του βιβλίου σας είναι η εξερεύνηση της αγάπης. Γιατί είναι τόσο δύσκολο για τους ανθρώπους να την πλησιάσουν;«Δεν είναι δύσκολο να πλησιάσεις την αγάπη, ο γάμος είναι σκληρός. Και η πολιτιστική, πολιτική και καταναλωτική αποθέωση της "ελευθερίας" κάνει τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα. Αργά ή γρήγορα καλείσαι να αντιμετωπίσεις το γεγονός ότι η ελευθερία δεν συνίσταται στην ύπαρξη απεριόριστων επιλογών αλλά στις κατάλληλες επιλογές. Και η ίδια η ζωή είναι μια διαδικασία για να ανακαλύψεις ποιες επιλογές είναι οι σωστές».
- Γνωρίζω το ενδιαφέρον σας για την παρατήρηση άγριων πουλιών. Συνδέεται με κάποιο είδος οικολογικού διαλογισμού;«Οχι, είναι η έκφραση της αγάπης μου για τα άγρια πουλιά. Μου δίνει τη χαρά να τα βλέπω να επιβιώνουν παρά τα εμπόδια και να παραμένουν αψεγάδιαστα όμορφα και ενδιαφέροντα. Δεν θα μπορούσα να πω με βεβαιότητα ότι η αγάπη μου για τα πουλιά είναι μια επιλογή που έκανα -ένιωσα περισσότερο ότι με διάλεξαν- αλλά με αυτή την επιλογή αισθάνομαι ότι έχω κάτι για να νοιαστώ και να παλέψω».*
No comments:
Post a Comment