Ο Oμηρος κατά Νάνο Βαλαωρίτη

• Ο ποιητής και πεζογράφος φανερώνει και την ιδιότητά του ως συγκριτολόγος

• Λαμπρινή Κουζέλη, ΤΟ ΒΗΜΑ: 22/03/2011, 12:58

Ο Νάνος Βαλαωρίτης έχει διατελέσει καθηγητής συγκριτικής φιλολογίας και δημιουργικής γραφής στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο και με αυτή του την ιδιότητα προσεγγίζει τα έπη του Ομήρου

Το νέο βιβλίο του «Ο Oμηρος και το αλφάβητο» παρουσίασε χθες στην Ελληνοαμερικανική Ενωση ο ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης, μια μελέτη σχετικά με τη σημασία του αλφαβήτου στη σύνθεση και στη δομή των ομηρικών επών.  

Εκτός από τον συγγραφέα, για το βιβλίο μίλησαν ο Παναγιώτης Βούζης, διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας, Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, η Μαρία Κακαβούλια, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Επικοινωνίας Μέσων και Πολιτισμού στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ο Μάνος Στεφανίδης, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και ο συγγραφέας Δημήτρης Καλοκύρης. Τη συζήτηση συντόνισε ο διευθύνων σύμβουλος της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης Λεωνίδας-Φοίβος Κόσκος.

«Με γνωρίζετε οι περισσότεροι ως ποιητή και πεζογράφο, είμαι όμως και συγκριτολόγος», είπε ο Νάνος Βαλαωρίτης, ο οποίος διετέλεσε καθηγητής συγκριτικής φιλολογίας και δημιουργικής γραφής στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο. Συγκριτολογική προέλευση είχε, όπως εξήγησε, η έμπνευση αυτής της έρευνας. Εμπνεύστηκε, συγκεκριμένα, από τη σημασία των αλφαβήτων των βάρδων στη σύνθεση των ουαλικών και ιρλανδικών ποιημάτων και σκέφτηκε να εξετάσει αν κάτι ανάλογο συμβαίνει στα ομηρικά έπη.  

Η αναζήτηση αυτή του Βαλαωρίτη ξεκινά από τη δεκαετία του 1970, θυμήθηκε ο Δημήτρης Καλοκύρης. Επηρεασμένος από τις στρουκτουραλιστικές μελέτες του γλωσσολόγου Φερντινάν ντε Σοσύρ για τα αναγράμματα, του ανθρωπολόγου Κλοντ Λεβί-Στρος για τις τοτεμικές δομές, την ανάλυση του παραμυθιού του Ρώσου Βλάντιμιρ Προπ, αλλά και από την «πινακίδα των me» –που παρεμβάλλεται στον αρχαίο σουμεριακό μύθο της Inanna και του Enki και ταξινομεί τις αρχές που διέπουν την αρχαϊκή κοινωνία–, ο Βαλαωρίτης καταλήγει σε ένα σύστημα ανάλυσης των ομηρικών επών το οποίο ονομάζει «ακροφωνικό».

Σύμφωνα με αυτό, τα γράμματα του αλφαβήτου με τα οποία ονοματίζεται κάθε ραψωδία των ομηρικών επών συνδέονται με πρόσωπα, πράγματα και θέματα που αρχίζουν από αυτό το γράμμα. Ετσι, στο Θ της Ιλιάδας συναντάμε πολλές λέξεις και βασικά θέματα της ραψωδίας που αρχίζουν από θ: θεός, θέαινα, θέω, θεράπων, θάλασσα, Θέτις, θυμός, θεσπέσιος.

Η ανάλυση του Βαλαωρίτη αφορά και τα δύο έπη, εντοπίζοντας συμμετρίες και παραλληλισμούς μεταξύ τους, για παράδειγμα, τη χρήση του γράμματος Χ και χ που συμβολίζει τη φονική διασταύρωση του Έκτορα με τον Αχιλλέα στην Ιλιάδα και του Οδυσσέα με τους μνηστήρες στην Οδύσσεια.

Η μέθοδος του Βαλαωρίτη εντάσσεται στο σύνολο των προσεγγίσεων που δίνουν έμφαση στο ίδιο το κείμενο των επών παρά στα ιστορικά τους συμφραζόμενα, τόνισε ο Παναγιώτης Βούζης, και επιχειρηματολογεί υπέρ ενός εγγράμματου Ομήρου που γνώριζε και χρησιμοποιούσε τη γραφή, όπως υποστηρίζει και η νεοαναλυτική σχολή.

Η φορμαλιστική μέθοδος του Βαλαωρίτη προκάλεσε πολλά ερωτήματα στο ακροατήριο που κατέκλυσε την αίθουσα διαλέξεων του δευτέρου ορόφου της Ελληνοαμερικανικής Ενωσης, καθώς και τη διπλανή της. «Αγαπά τα παιχνίδια με τα είδη, την κρυφή διακειμενικότητα, τις κρυφές συζεύξεις στο έργο του ο Νάνος Βαλαωρίτης», σημείωσε η Μαρία Κακαβούλια. Είναι όμως ένα συνειδητό παιχνίδι με τα γράμματα, ένα παιχνίδι γραφής, ένας κώδικας, τα ομηρικά έπη; Ηταν ο Ομηρος εκείνος που τοποθέτησε τα γράμματα του αλφαβήτου ως τίτλους των ραψωδιών; Το σημερινό αλφάβητο των 24 γραμμάτων είναι ίδιο με το αλφάβητο της εποχής του Ομήρου; Τι δυσκολίες βρίσκουμε στη χρήση ενός μοντέλου σύνθεσης των επών που δεν είναι ιστορικό; Εκφράστηκαν απορίες, συμφωνίες και διαφωνίες.

Πάντως, όπως επισήμανε και ο κλασικός φιλόλογος και μεταφραστής των επών Δημήτρης Μαρωνίτης από το ακροατήριο, το κείμενο του Βαλαωρίτη «διαβάζεται με ενδιαφέρον για το χιούμορ, τη δροσιά του και τα ανατρεπτικά στοιχεία που βρίσκουμε σε αυτό όπως και στην ποίησή του, δείχνοντας ότι η πνευματική νεότητα κάποτε είναι αντίστροφη προς την ηλικία μας».