Μυθιστόρημα τεκμηρίων

• Σοφία Νικολαΐδου
• Απόψε δεν έχουμε φίλους, εκδόσεις Μεταίχμιο, σ. 278, ευρώ 8,04 

Πέρασε η εποχή που οι συγγραφείς προηγούνταν των ιστορικών, ασχολούμενοι με ορισμένα «καυτά» θέματα τα οποία οι ιστορικοί δίσταζαν να αγγίξουν. Με την αλλαγή αιώνα, οι ιστορικοί, παραδειγματιζόμενοι από τις κατευθύνσεις της έρευνας σε άλλες χώρες, εξόρμησαν στις λεγόμενες σκοτεινές περιόδους της νεοελληνικής ιστορίας, ανυπομονώντας να καλύψουν το κενό. Σήμερα πλέον, είναι αυτοί που σέρνουν τον χορό. Οσο για τους συγγραφείς, όχι μόνο ακολουθούν αλλά διαγκωνίζονται ποιος πρώτος θα «τσιμπολογήσει» από τα επίλεκτα θέματα, που εξακολουθούν να κινούν το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού, παρότι έχουν ατονήσει οι παλαιότερες ιδεολογικές φορτίσεις. Από μια άποψη, δικαιολογημένοι, αφού σήμερα το μυθιστόρημα προβάλλεται και εκτιμάται, σχεδόν αποκλειστικά, με βάση το θέμα του ενώ η ποιότητα της γραφής περνάει, αν περνάει, στα ψιλά της κριτικογραφίας.

Πριν από δεκαέξι χρόνια, όταν οι συγγραφείς κρατούσαν ακόμη την πρωτοπορία, είχε εκδοθεί ένα πρώτο μυθιστόρημα για τους Ταγματασφαλίτες στην Κατοχή. Ηταν το Ορθοκωστά του Θανάση Βαλτινού, που μπορεί να μην έγινε μπεστ σέλερ, τάραξε όμως αρκούντως την εγχώρια διανόηση. Φθινόπωρο 2009 ο Νίκος Δαββέτας επανέφερε στο προσκήνιο τους συνεργάτες των Γερμανών, μεταφέροντας τον τόπο δράσης από το αρκαδικό μοναστήρι της Ορθοκωστά στην κατοχική Θεσσαλονίκη. Ο ήρωάς του ανήκει στη γερμανόφιλη οργάνωση «Εθνική Ενωση» και πλούτισε με τις περιουσίες των εκτοπισμένων Εβραίων. Ο συγγραφέας στηρίζεται σε στοιχεία πρόσφατων ιστορικών μελετών, όπως όμως δείχνει και ο τίτλος του μυθιστορήματός του, «Η Εβραία νύφη», η έμφαση δίνεται στις τύχες των Εβραίων.

Μέρος από το ιστορικό υλικό που ο Δαββέτας άφησε ανεκμετάλλευτο τροφοδότησε το καινούριο μυθιστόρημα της Σοφίας Νικολαΐδου, που εκδόθηκε έξι μήνες αργότερα. Δεν είναι η πρώτη φορά που η συγγραφέας καταφεύγει στα ιστορικά τεκμήρια. Ηδη, στο πρώτο της μυθιστόρημα, «Πλανήτης Πρέσπα», παραθέτει αποσπάσματα από τις χρονογραφίες του Γεωργίου Κεδρηνού και του Ιωάννη Σκυλίτζη. Εδώ όμως δεν αρκέστηκε στο «τσιμπολόγημα», αλλά δανείστηκε αυτούσια κείμενα, πρόσωπα, συμβάντα, ακόμη και σκηνές. Με άλλα λόγια, τα ιστορικά τεκμήρια, από απλό διάνθισμα μεταβάλλονται σε κύριο πλέγμα ύφανσης της μυθοπλασίας. Κατά τα άλλα, όπως και το πρώτο της μυθιστόρημα, κατατάσσεται στην κατηγορία του πανεπιστημιακού μυθιστορήματος, με χώρο δράσης, και πάλι, το Αριστοτέλειο. Τελικά, στα λιγοστά εγχώρια πανεπιστημιακά μυθιστορήματα, το Αριστοτέλειο κατέχει τα πρωτεία. Ακόμη και το μυθιστόρημα της Σωτηρίας Σταυρακοπούλου, «Σπάνιες αλήθειες», που τοποθετείται στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Αριστοτέλειο έχει ως πηγή έμπνευσης.

Οι δύο συγγραφείς «φωτογραφίζουν» καθηγητές της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου χρησιμοποιώντας ως ονόματα των ηρώων τους παράγωγα της λέξης άστρο. Μόνο που αναφέρονται σε διαφορετικές εποχές. Ο Αστροπολίτης της Σταυρακοπούλου είναι εξηντάρης το 2008, ο Αστερίου της Νικολαΐδου, το 1985. Γιος εργάτη ο Αστερίου, υπήρξε παιδί του κατηχητικού, μεταπτυχιακός υπότροφος στη Γερμανία και βεντέτα του αμφιθεάτρου. Απολύθηκε και φυλακίστηκε επί Δικτατορίας, ενώ αρθρογραφεί σε μεγάλη εφημερίδα. Ωστόσο, οι όποιες συσχετίσεις διασκεδάζονται, καθώς πρόκειται για καθηγητή της νεότερης ιστορίας και όχι της φιλολογίας.

Το μυθιστόρημα της Νικολαΐδου έχει την ίδια δομή με το πρόσφατο της Σταυρούλας Σκαλίδη. Χωρισμένο σε επτά κεφάλαια, εναλλάσσει αφηγήσεις που εκτυλίσσονται σε δύο διαφορετικές περιόδους: τη δεκαετία του 1980 και την περίοδο από το 1934 μέχρι το 1969, με κύρια εστίαση στα χρόνια της Κατοχής. Το εύρημα της Νικολαΐδου είναι ο ετεροχρονισμός μυθοπλασίας και πραγματικότητας, καθώς στην πραγματικότητα της δεκαετίας του '80 εμφυτεύει συμπεριφορές και ιδεολογήματα του 21ου. Συγκεκριμένα, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ένας μεταπτυχιακός φοιτητής προτείνει ως θέμα διατριβής «Η Εθνική Υπόθεσις και οι Δωσίλογοι». Μεταπτυχιακές εργασίες με αυτό το θέμα και τα συναφή του αρχίζουν να εκπονούνται στο Αριστοτέλειο τη δεκαετία του 1990. Ακόμη και τότε χαρακτηρίζονται «πρωτοπόρες». Το 1980, όμως, σύμφωνα με το μυθιστόρημα, συναντούν σθεναρή αντίσταση από το πανεπιστημιακό κατεστημένο. Μέχρι και ο εποπτεύων καθηγητής στρέφεται εναντίον του υποψηφίου, όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με τα πορίσματα της έρευνάς του.[...] ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

• Από την Μ. Θεοδοσοπούλου, Βιβλιοθήκη, Σάββατο 3 Ιουλίου 2010