Αμφισβήτηση των βεβαιοτήτων

Mια σειρά μαθημάτων της Εστέρ Ντυφλό στο ΜΙΤ για την καταπολέμηση της φτώχειας, σε ένα βιβλίο

Του Γιωργου Σιακανταρη, Η Καθημερινή, Kυριακή, 18 Iουλίου 2010

ΕΣΤΕΡ ΝΤΥΦΛΟ
Η πάλη κατά της φτώχειας
Μετάφρ.- Επίμετρο: Α. Δ. Παπαγιαννίδης
εκδ. Πόλις

Η τριανταοκτάχρονη Ντυφλό είναι καθηγήτρια των «οικονομικών της ανάπτυξης» στο ΜΙΤ, πριν από δύο χρόνια είχε συμπεριληφθεί στους 100 σημαντικότερους στοχαστές του πλανήτη (στην 91η θέση). Η ειδικότητά της αποτελεί ένα σύγχρονο πεδίο στις οικονομικές και κοινωνικές επιστήμες, η ανάδειξη του οποίου οφείλει πολλά στην ίδια τη συγγραφέα, όσο και στον διάσημο οικονομολόγο Τζέφρι Σαξ και τον επίσης γνωστό καθηγητή του ΜΙΤ Αμπιτζίτ Μπανερτζί, με τους οποίους συνεργάσθηκε στο πλαίσιο προγραμμάτων για την καταπολέμηση της φτώχειας. Το 2008 κλήθηκε να παραδώσει σειρά μαθημάτων στο Coll�e de France. Αυτά τα μαθήματα αποτελούν το περιεχόμενο του παρόντος τόμου.

Η Ντυφλό πιστεύει πως η συμπεριφορά των ανθρώπων στον χώρο των οικονομικών αποφάσεων δεν καθορίζεται μόνο από τους οικονομικούς συντελεστές, αλλά πολλές φορές κατευθύνεται από παράγοντες που συνδέονται με την ψυχολογία και την ευρύτερη γνώση τού κοινωνικού περιβάλλοντος. Γι’ αυτό τον λόγο οι οικονομολόγοι δεν είναι απλοί καταγραφείς της συμπεριφοράς των συντελεστών της οικονομίας, αλλά μπορεί και πρέπει να λειτουργήσουν και ως μηχανικοί της κοινωνικής καινοτομίας. Για την Ντυφλό δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές για ένα τόσο περίπλοκο πρόβλημα όσο είναι η φτώχεια. Δεν υπάρχει ένα συνταγολόγιο είτε στην ανάπτυξη είτε στην αγορά, ούτε και στους θεσμούς, που να προσφέρει έτοιμα φαγητά. Κάθε πρόγραμμα κατά της φτώχειας πρέπει να αξιολογείται μέσα από αυτό που ονομάζει «διαδικασία δημιουργικού πειραματισμού».

Η κάθε πρόταση κοινωνικής πολιτικής και καινοτομίας δεν μπορεί να αξιολογηθεί αυτόματα από την αγορά. Απουσιάζει όμως και η κοινωνική αξιολόγηση, αφού η τελευταία είναι ιδιαίτερα περίπλοκη και κοινωνικά επισφαλής. H κάθε ex post κοινωνική αξιολόγηση δύσκολα αποδεικνύει πως τα όποια αποτελέσματα (θετικά ή αρνητικά) οφείλονται στις ακολουθούμενες πολιτικές και όχι σε άλλους παράγοντες που βρίσκονται πέρα από τις συγκεκριμένες πολιτικές εφαρμογές. Η στατιστική ανάλυση και οι μαθηματικές μέθοδοι δεν είναι σε θέση από μόνες τους να απαντήσουν αν ένα πρόγραμμα έχει πετύχει ή αποτύχει. Γιατί η πραγματικότητα είναι ιδιαιτέρως πολυπαραγοντική. Βεβαίως, καθόλου δεν ξεχνά πως η απουσία αξιολόγησης οφείλεται και σε πιο πεζούς λόγους, όπως η χρηματοδότηση μιας πολιτικής.

Η Ντυφλό, σε αντιπαράθεση με τη νεοφιλελεύθερη σκέψη αλλά και τη λεγόμενη τεχνοκρατική προσέγγιση, η οποία αποθεώνει τη στατιστική, θεωρεί πως για να μπορεί να αξιολογηθεί ένα πρόγραμμα πρέπει να βασίζεται σε μια θεωρία, πάνω στην οποία μπορεί να στηριχτεί η ερμηνεία των ευρημάτων. Ο «δημιουργικός πειραματισμός» ως μέθοδος αξιολόγησης αποκλείει κάθε είδους γενίκευση και απολυτοποίηση οποιασδήποτε επιτυχίας ή αποτυχίας ενός προγράμματος και επαναφέρει τη σύγκριση των μελετών σ’ ένα επίπεδο αβέβαιης αλλά και πιο δημοκρατικής γνώσης. Δείγματα αυτής της μεθόδου δίνει η Ντυφλό όταν εξετάζει την προώθηση λιπασμάτων στο Μαλάουι, το μοίρασμα κουνουπιέρων στην Κένυα, τα μικροδάνεια στο Μπανγκλαντές, την αξιολόγηση της συμμετοχής των γυναικών στην πολιτική στις Ινδίες.

• Μακροοικονομικά μοντέλα

Η πειραματική μέθοδος δεν ελέγχει και δεν στηρίζεται στις αμφισβητήσιμες υποθέσεις εργασίας, αλλά στον έλεγχο της οικονομικής θεωρίας. Τα πειράματα με τυχαία επιλογή στηριγμένα σε μικροοικονομικές αρχές επιτρέπουν την ερμηνεία και αξιοποίηση των μακροοικονομικών μοντέλων. Αυτού του είδους η αξιολόγηση δεν στοχεύει τόσο στην επαλήθευση μιας θεωρίας (αν και κάνει και αυτό), αλλά στη βελτίωση της πραγματικής κατάστασης, όπως αυτή «φωτογραφίζεται» από την πειραματική προσέγγιση. Στόχος της αξιολόγησης και της πειραματικής μεθόδου είναι η επίτευξη μιας αναδιανεμόμενης ανάπτυξης που θα διασφαλίσει μια αξιοπρεπή και ουσιαστική διαβίωση των πολλών.

• Περί αλήθειας

Παρόλο που οι καινοτόμες απόψεις της Ντυφλό συγκρούονται με το ακαδημαϊκό κατεστημένο, το τελευταίο δεν είναι σε θέση να αμφισβητήσει την επιστημονική τους επάρκεια. Δεν είναι όμως αυτό το καίριο στη σκέψη της. Θα έλεγα ακόμη πως η στρατευμένη ανησυχία της να παντρέψει την επιστήμη με την κοινωνική μεταρρύθμιση, επίσης δεν είναι κάτι που χαρακτηρίζει μόνο αυτή. Το κυριότερο είναι η φιλοσοφική ανατροπή που επιφέρει στο σύγχρονο επιστημονικό παράδειγμα. Αυτή είναι η αμφισβήτηση του κόσμου των βεβαιοτήτων που πρεσβεύει μια λανθασμένη τεχνοκρατική προσέγγιση, μέσα από μια επιστροφή στον κόσμο της αμφιβολίας για τις βεβαιότητες, μέσα από μια επιστροφή στον εμπειρικό σκεπτικισμό του Χιουμ. Επιστροφή που δεν αμφισβητεί πως ο κόσμος της αλήθειας υπάρχει, απλά όμως γνωρίζει πως αυτός ο κόσμος είναι πολυδιάστατος και ασταθής. Το επίμετρο του δημοσιογράφου Α. Παπαγιαννίδη παρατηρεί τις προτάσεις της Ντυφλό στον καθρέφτη της ελληνικής πραγματικότητας.