Πριν από το τέλος του κόσμου

• Joseph Roth 
• Ο ιστός της αράχνης, μτφρ.: Τούλα Σιέτη, εκδόσεις Κριτική, σ. 186, ευρώ 10,05

• Ο ιστός της αράχνης είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Joseph Roth, αποκαλυπτικό όμως ήδη του ταλέντου και της ιδιαιτερότητας του ύφους, που θα τον καταστήσουν έναν από τους σημαντικότερους λογοτέχνες του 20ού αιώνα. 

Ο ήρωας του μυθιστορήματος είναι ένας ασήμαντος «μικρός άνθρωπος», ο νεαρός Γερμανός Τέοντορ Λόζε, ένας εθνικιστής, χαφιές, μέλος δολοφονικών παραστρατιωτικών οργανώσεων, όχι όμως από πεποίθηση, αλλά από μια μικροαστική επιθυμία για να ανέλθει κοινωνικά και με κάθε τρόπο. Ο Τέοντορ «ήταν ένας οικοδιδάσκαλος με ναυαγισμένες ελπίδες, ενταφιασμένο κουράγιο, αλλά με αιώνια, ζωντανή, βασανιστική φιλοδοξία», λέει ο Roth, οικοδιδάσκαλος ενός Εβραίου, του μικρού Εφρούσι, το γαλήνιο, αστικό σπίτι του οποίου θα στοιχειώσει όλα τα όνειρα του Τέοντορ. Αυτός όμως ο φιλόδοξος Τέοντορ δεν θα μπορούσε να μείνει εκεί, υπάλληλος μόνο και μάλιστα ενός Εβραίου. Θα στρατευθεί λοιπόν σε μια μυστική οργάνωση, θα ανελιχτεί μέσα στους κόλπους της, θα συγκροτήσει το δικό του δίκτυο χαφιέδων, θα προδώσει τους συντρόφους του, θα δολοφονήσει, θα απλώσει τον δικό του ιστό της αράχνης, για όσους δεν είναι καθαροί, για όσους μολύνουν την αγιοσύνη αυτού του «πάτριου εδάφους». Τώρα θα περπατούσε περήφανος στους δρόμους με το χέρι στη λαβή του ρεβόλβερ, θα φυλαγόταν, θα μάθαινε να μυρίζει τους εχθρούς, θα ανοίξει μ' ένα τσεκούρι το κεφάλι του συνεργάτη του Κλίτσε, σ' ένα δάσος από ασώματα δέντρα που θα 'σταζαν ένα αίμα πηχτό. Μάχες που θα 'ρχονταν αργότερα και στις πλατείες και στα σοκάκια της πόλης, με τα ίδια πρόσωπα, με τους ίδιους νεκρούς, απέθαντοι αυτοί στο υγρό του σκοτάδι, σ' αυτούς τους νεκρούς δρόμους με τις κραυγές της οδύνης. Ο Τέοντορ θα το βάλει στα πόδια, για πρώτη φορά, οι νεκροί του θα ζουν. 

Το παράδειγμα του Τέοντορ είναι για τον Roth αυτή η «νεαρή Ευρώπη», η Ευρώπη που αναδυόταν στο σκότος του Μεσοπολέμου, «βρομούσε και σάπιζε». «Υπουργοί κρατούμενοι των υπαλλήλων τους. Εισαγγελείς εκπαιδεύονταν σε ομάδες εφόδου. Δικαστές διέλυαν συγκεντρώσεις. Γυρολόγοι εθνικιστές ρήτορες εμπορεύονταν ηχηρές φράσεις. Κληρικοί κήρυσσαν τον φόνο. Τα κόμματα έχαναν οπαδούς. Οι ξένες γλώσσες ήταν μισητές». Σ' ένα τέτοιο περιβάλλον αυτό που ανθεί είναι πάντα ο ατομικισμός. Ο Τέοντορ, αν και στρατευμένος, ήταν άπιστος, αποκλεισμένος απ' όλα, καχύποπτος, πλαστογράφος, έτοιμος να προδώσει την οργάνωσή του όταν αντιλήφθηκε το ισχνό του μέγεθος μέσα στους κόλπους της. Ολες οι σχέσεις του είχαν κάτι από την πλαστότητα των εγγράφων που διακινούσε, ένας εντέλει ασήμαντος χαφιές που επένδυε ψυχικά σ' αυτές τις φιλόδοξες αλλά αδύναμες ονειρώξεις του. Στο τέλος βέβαια δεν του μένει τίποτε, το τέλμα μόνο ενός ανέραστου γάμου. 

Το βιβλίο γράφτηκε το 1923 και δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στη σοσιαλιστική εφημερίδα της Βιέννης Arbeiter-Zeitung τον Οκτώβριο και Νοέμβριο του ίδιου έτους. Δύο μόλις μέρες αργότερα έγινε ακριβώς αυτό που ο Roth προφητικά ξόρκιζε στο έργο του: το πραξικόπημα του Χίτλερ. Η Τέχνη, έλεγε ο Πικάσο, πρέπει να 'ναι δυο βήματα πάντα μπροστά απ' την εποχή της, δυο βήματα μόνο, δεν χρειάζονται περισσότερα.

• Αποστόλης Αρτινός, Βιβλιοθήκη, Σάββατο 3 Ιουλίου 2010